بعضی می‌گویند همچنانکه کج‌اندیشان زمان ملاصدرا، او را کافر می‌دانستند، کج‌اندیشان عصر ما نیز هاشم آ‌غاجری و سروش را کافر می‌دانند،‌آیا این نظر صحیح است؟

‌معنای کفر و ارتداد
1. کفر در لغت به معنای پوشیدن چیزی است و شب را که کافر خوانند چون اشخاص را می‌پوشاند.[1] کفر در اصطلاح شرع یعنی انکار اصلی از اصول دین یا انکار یکی از ضروریات دین (با علم به آن) در سخن یا کردار.[2]
2. ارتداد در لغت به معنای رجوع و بازگشت است.[3] و در اصطلاح باید گفت: از مجموع کلمات فقهاء بدست می‌آید برای صدق ارتداد و مرتد دانستن شخص چهار عنصر لازم است:
1. خروج از اسلام 2. انکار جاودانگی اسلام 3. اختیار کفر 4. اقدام عملی بر ضد اسلام.[4] امام خمینی(ره) در تعریف مرتد می‌فرماید: مرتد کسی است که از اسلام خارج شده و کفر را برگزیند.[5] شهید اول نیز می‌گوید: مرتد کسی است که به یکی از امور ذیل دست از اسلام بردارد: 1. به نحوی از اسلام خارج گردد 2. به برخی از انواع کفر بپیوندد 3. آن چه را ضرورتاً از دین دانسته می‌شود انکار کند. 4. آن چه را که می‌داند از دین نیست جزء دین بشمارد. 5. کاری را انجام دهد که صراحتاً دلالت بر کفر کند مثل پرستش خورشید و بت و انداختن قرآن در قاذورات و امثال آن.[6] علامه حلی می‌گوید: هر کاری که صریحاً تمسخر دین را به دنبال داشته باشد موجب کفر است[7] همچنین شهید اول می‌گوید کسی که به پیامبر یکی از ائمه ناسزا گوید واجب‌القتل است.[8] قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «همانا کیفر آنان که با خدا و رسول او به جنگ برخیزند و در روی زمین به فساد کوشند جز این نباشد که آنها را کشته یا به دار کشند و یا دست و پایشان را به خلاف ببرند یا تبعید کنند.[9] بهر حال ملاحظه می‌کنید کفر و ارتداد در اسلام معنای مشخصی دارد و اگر کسی مصداق معنای کافر یا مرتد باشد کافر یا مرتد خواهد بود.

خردمندی در داوری
1. تشبیه کردن به طور کلی در امور تحقیقی و مباحث دینی کاری خردمندانه نیست.[10] فرض کنید زمان ابوعلی سینا و ملاصدرا به ناحق آن دو به کفرورزی متهم شدند این نمی‌تواند دلیلی قانع کننده برای آن باشد که از آن زمان به بعد هر کسی را کافر نامیدند یا مرتد دانستند ادعا کنیم که به ناحق آنان را کافر یا مرتد دانسته‌اند
2. گاهی حکم و یا مفهومی واضح و روشن است یعنی به صراحت می‌دانیم کافر و مرتد به چه معناست و حکمش چیست ولی موضوع آن حکم یا مصداق آن مفهوم برای ما مبهم است و این ابهامات مایه اختلاف نظر می‌گردد. همانگونه که در سایر امورات زندگی و مسایل علمی اختلاف رخ می‌دهد البته در زمانی که حاکمیت اسلامی باشد، وظیفه دولت اسلامی است که در مورد مصادیق ارتداد داوری کند.
3. کافر و مرتد بودن یا منحرف و مغرض بودن؛
کافر نبودن یا مرتد نبودن مستلزم پاک بودن و منحرف نبودن نیست و امکان دارد فردی بدون آن که کافر شده باشد دارای انحرافات فکری عقیدتی و عملکردهای ناصواب باشد.
متأسفانه قشر روشنفکر ما در جامعه ایرانی از آنرو که نهالی خود بالیده نبود دارای آسیب‌های فراوانی است.
با مطالعه آثار روشنفکرانی همچون دکتر سروش و نیز سید هاشم آغاجری و دیگران می توان عقاید ناصحیح فراوانی یافت که با مبانی دینی سازگاری ندارد، و نتیجه التفاطی اندیشیدن این گونه افراد است. نمونه های بسیاری در کتب روشنفکران از عصر مشروطه تاکنون می­توان برای اثبات این مدعا جستجو کرد. مدعای تقی زاده مبنی بر سر تا پا غربی شدن را هنوز جامعه ایرانی فراموش نکرده است.
با این همه نمی توان انکار کرد که همیشه در هر زمانی ممکن است کسانی همین انحرافات را نیز کفر و ارتداد بنامند، بررسی ارتداد هر کسی نیازمند دادگاه صالح و قاضی شایسته است و قضاوتهایی را در سطح سیاسی و فضای تشنج صورت می­گیرد چندان مبنای علمی ندارد.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ تأملاتی درباره روشنفکری در ایران، شهریار زرشناس.
2ـ بیم موج، سید محمد خاتمی.

پی نوشت ها:
[1] . راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، واژه کفر.
[2] . صفا تاج، مجید، تکفیر، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1380 ص32.
[3] . ابن فارس، معجم مقیاس اللغه، ‌قم، مکتبه الاعلام الاسلامی، ‌1404، ج2، ص386.
[4] . ولایی، عیسی، ارتداد در اسلام، ‌تهران، ‌نشر نی، ‌چاپ اول، 1380، ص36.
[5] . موسوی خمینی، سید روح الله، تحریر الوسیله، کتاب الارث، مساله 10.
[6] . شهید اول، الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه، قم، جامعه مدرسین، 1414، ج2، ص51.
[7] . فخر المحققین، ایضاح الفوائد، قم، اسماعیلیان، ‌1363، ج4، ص547.
[8] . همان، ص43.
[9] . مائده/33.
[10] . مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج2، باب 34، روایت 5.