آیا معجزه اثبات پذیر است؟

آیا معجزه اثبات پذیر است؟

سوال

آیا معجزه اثبات پذیر است؟

پاسخ

دیدگاه سنتی (در مغرب زمین) در مورد اعجاز، مبتنی بر عقل گرایی کلاسیک (در برابر عقل گرایی انتقادی) است، آنها معتقدند که می توان به حقیقت یقینی و مطمئن دست یافت با شهود عقل و یا تکیه بر قضایای اولیه متعارف می توان به حقایق کلی دست یافت و سایر حقایق را به کمک قیاس استنتاجی که به استنتاج منطقی از شناخت حاصل از شهود و بینش بی واسطه است، به دست آورد، همچنین معتقدند که میان معرفت حقیقی از یک سو و باور عقیده محض از دیگر سو، تفاوت وجود دارد و آن این که مشخصه معرفت حقیقی در اثبات پذیری آن است.[1]
متفکران اسلامی و سنت گرایان مسیحی معجزه را اثبات پذیر می دانند و با استناد به متون دینی و گزارش های گزارش گران و اخبار متواتر، وجود معجزه را پذیرفته اند اما در مقابل بسیاری از اندیشه وران غربی همچون هیوم، اثبات اعجاز را رد می کنند، از نظر هیوم معجزه ذاتاً چنان نامحتمل است که هیچ شاهد تاریخی ـ هر چند محکم ـ وقوع آن را به طور قطعی و یقینی اثبات نمی کند و این شواهد تاریخی که بر وقوع اعجاز اقامه می شود فاقد معیارهایی است که بتواند اطمینان انسان را به خود جلب کند، چون بررسی های روان شناختی تاریخی و غیره نشان می دهد که در اشاعه و پیدایش چنین گزاره هایی، عواملی غیر از حقیقت جویی و بازگویی وقایع نقش داشته اند. لذا می توان گفت که دلیل و شاهدی قوی و کافی در اثبات وقوع اعجاز نداریم، او که تنها راهنمای انسان را درباره امور واقع را تجربه می داند در عدم اثبات پذیری معجزات می گوید:
در تمام تاریخ، هیچ معجزه ای یافت نمی شود که بوسیله تعدادی کافی از انسان هایی تصدیق شده باشد که واجد چنان فهم، فرهیختگی و آموزش خوب و بی چون و چرایی باشند که ما را مطمئن سازد که خودشان دستخوش هیچ گونه توهمی نشده اند. انسان هایی که واجد چنان صداقتی یقینی باشند که آنها را ورای هر بد گمانی مبنی بر این که طرحی برای فریب دیگران قرار دهد.[2] اگر روح دین با عشق به حیرت انگیزی، پیوند یابد، پایان عقل سلیم فرا می رسد. در این شرایط گواهی انسانی تمامی شایستگی خود را برای مرجع موثق بودن از دست می دهد. ممکن است به کذب داستان خود عالم باشد و با وجود این با منتهای صداقت به خاطر به وجود آوردن سببی چنین مقدس در آن اصرار بورزد.[3]
در نقد این سخن می توان گفت: بسیاری از معجزات به حد تواتر می رسند و شرط متواتر بودن یک خبر عدم تبانی است. بنابراین اگر احتمال تبانی در مورد واقعه ای باشد موضوعاً از بحث خارج است اما فرض بر این است که وقوع بسیاری از معجزات به حد تواتر رسیده است بنابر این احتمال خطای جمعی ناقلان و تبانی آنها محال به نظر می رسد و به عبارت دیگر درست است که ادراکات تک تک افراد علم آور نیست اما وقتی که تعداد زیادی از افراد و واجد صفات لازم برای شهادت، بالاتفاق ناظر واقعه باشند احتمال خطای آنها بسیار کم می شود و در این صورت علم آور هستند.
در میان مسلمانان هم کسانی بوده اند که اثبات پذیری معجزه را نپذیرفته اند و حتی برخی برای ادعای خود به قرآن استناد نموده اند که امام خمینی در نفی شبهه آنان می فرمایند: این ماجراجویان دستاویزی پیدا کرده اند و یکسره معجزه را انکار نموده اند و آیه شریفه قرآن را که می فرماید: «قل لا املک لنفسی نفعا و لاضرا» بی مطالعه و برانداز صحیح به رخ دینداران کشیده اند و دلیل مضحک رسوائی هم بازآوردند که اگر معجزه درست بود خوب بود پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ ابن مکتوم را که کور بود شفا دهد و امیرالمومنین عقیل را شفا دهد… این بیخردان گمان کرده اند که اگر معجزه درست باشد باید پیامبر و امام دور محله ها و برزنها بگردند و بگویند معجزه می کنیم و کرامت می کنیم مثل اینکه دوره گردها می گویند آب حوض می کشیم فرش می تکانیم و… .[4]
بنابراین اگر پیامبر برای هر امری معجزه نیاورده اند دلیل بر ناتوانی آن نیست بلکه از جهت مصلحتی بوده است که بر ما پوشیده است و چنانچه معجزه اپبات پذیر نباشد خود قرآن نیز نمی تواند به عنوان معجزه ثابت شود. امام خمینی می فرمایند: روشن است که آیه قل لا املک لنفسی نفعا و لاضرا[5] نمی خواهد خود را از معجزات- که آیت نبوت و راستگوئی اوست ـ برکنار کند بلکه می خواهد یکی از آیات توحید و قدرت های آفریننده عالم را گوشزد جهانیان کند که هیچ کس مالک مستقل هیچ کار نیست و کسی به خودی خود بی مددهای غیبی الهی از عهده چیزی برنمی آید و بی شتیبانی خدای عالم پیامبران نیز که مثل اعلای انسانند در این عالم کاری انجام نخواهند داد و نتوانند مالک نفع و ضرری بود و اگر به ژفته شما می خواهد بگوید که من مالک نفع و ضرر خود به هیچ وجه نیستم باید او را جمادی هم فرض نکنیم در صورتی که مغز بشر را چنان تکانی داده که تا قیامت آثارش باقی است زیرا جماد هم قوه تماسک که برای او نفع دارد را واجد است. موسی اگر عصای خود را اژدها می کند و ید بیضا به عالم نمایش دهد آثار قدرت خود او نیست و عیسی اگر مردگان را زنده می کند و کوران را شفا می دهد از توانائی خود او نیست و حضرت محمد ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ اگر به حکم آیه شریفه: «اقتربت الساعه و انشق القمر»[6] ماه را دو نیمه کند با قدرت بی نهایت خدائی کرده و با قدرت خود او نیست؛ همه بشری هستند که راه وحی الهی به روی آنها باز است و با اذن خدا و قدرت خدا داده کارهای بزرگ فوق طاقت بشری کنند.[7]
 
پی نوشت ها:
[1]. هانس البرات، عقل گرایی انتقادی، ترجمه رحمان افشار، کیان، شماره 31، ص22.
[2]. هیوم، درباره معجزات، ص412.
[3]. همان، ص414.
[4]. موسوی خمینی، سید روح الله، کشف الاسرار، ص45.
[5]. اعراف / 188 «بگو من مالک سود و زیان خود نیستم».
[6]. قمر / 1 «ساعت نزدیک شد و ماه شکافت».
[7]. کشف الاسرار، ص48-47

سوال “آیا معجزه اثبات پذیر است؟” از طرف اندیشه قم، مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم پاسخ داده شد.

دکمه بازگشت به بالا