راهکارهای رشد فرهنگ جامعه

پاسخ : رشد و تعالی فرهنگ یک جامعه، به مسائل فرهنگی و تربیت فردی و اجتماعی بر می‏گردد و مهم‏ترین سرمایه هر کشور، مردم مستعد و با فرهنگ آن است. به عبارت دیگر، کلیدی‏ترین عنصر در توسعه هر جامعه، مردم آن جامعه هستند که باید از فرهنگ و آگاهی و مهارت‏های گوناگون برخوردار باشند . T}راه‏های تقویت فرهنگ اجتماعی {T T}الف. آموزش {T یکی از مؤثرترین راه‏ها، عنصر آموزش است و اصولاً فرهنگ تا حد بسیاری، برآیند آموزش است؛ زیرا آموزش، مهم‏ترین رکن برنامه‏ریزی جامعه است و در پرتو «هویت ملی» همراه با عناصر فرهنگی شکل می‏گیرد. البته این فرآیند آموزشی، یک نظام آموزشی قوی را نیز می‏طلبد؛ نظامی که پویا و محرک و پیام‏آور خلاقیت، نوآوری و صلح و دوستی باشد. بدیهی است که در پرتو نظام آموزشی پویا، می‏توان نهال مسئولیت‏پذیری، نظم، بهداشت، حق تقدم، حسن برخورد و… را در جامعه کاشت و از طریق نهادهای مرتبط، آنها را بارور کرد. به این ترتیب، می‏توان از راه آموزش و تعلیم و تربیت اجتماعی، به اهداف اجتماعی زیر دست یافت: 1. آشنایی با فرهنگ و سنن جامعه اسلامی و شکوفا ساختن ذوق هنری و حس زیبایی‏شناسی؛ 2. تربیت روحیه دعوت به خیر و امر به معروف و نهی از منکر به عنوان وظیفه‏ای همگانی و متقابل؛ 3. احترام به قانون و ایجاد عادت مطلوب برای رعایت آن و حمایت از برخورداری عموم از حقوق قانونی خویش؛ 4. آگاه ساختن عموم مردم، نسبت به رعایت اصول بهداشت و حفاظت از محیط زیست به عنوان وظیفه‏ای عمومی؛ 5. آموزش منطق و شیوه‏های کار جمعی به عموم مردم، از طریق دستگاه‏های فرهنگی. T}ب. نهاد‏های فرهنگی {T در هر جامعه‏ای برخی دستگاه‏ها و نهادها هستند که در فرایند آموزش، مسئولیت گسترش فرهنگ و نهادینه کردن آن را بر عهده دارند؛ از جمله: 1. آموزش عمومی درهمه مقاطع، 2. آموزش غیررسمی به ویژه در نهاد خانواده، 3. رسانه‏های جمعی (مانند: سینما تلویزیون رادیو و روزنامه)، 4. آموزش دانشگاهی، 5. متولیان فرهنگ و انتشارات ویژه، 6. دستگاه کارآمد دیوانی که برای توسعه علمی برنامه‏ریزی می‏کند. T}ج. قانون، قانون‏گرایی {T قانون در همه کشورها، چهارچوب کار و روند تصمیم‏سازی‏ها و جهت‏گیری‏ها را تعیین می‏کند و مبنای مشروعیت امور است. همه مردم ـ حتی صاحبان مناصب سیاسی ـ قدرت خود را از قانون دریافت می‏کنند. بر این اساس، می‏توان با تصویب قوانین لازم و اجرای صحیح آنها و با تحریک وجدان اجتماعی، زمینه‏های رشد فرهنگ در جامعه را فراهم کرد. در مقابل، نبود قانون عدم اجرای صحیح آن، احترام نگذاشتن به قانون، تفسیر خودسرانه از آن، نابرابری در مقابل آن، وجود فاصله میان قانون و واقعیات و به طور کلی قانون گریزی و قانون‏ستیزی، عامل بازدارنده برای رشد جامعه و تهدید کننده فرهنگ اجتماعی و منافع و مصالح ملی است. T}د. برخورد با قانون ستیزان {T معمولاً در هر جامعه‏ای، عده‏ای اندک نظم و انضباط را بر نمی‏تابند و همواره در صدد زیر پا گذاشتن قانون و تضییع حقوق دیگران هستند. ادامه این روند، ممکن است اعتقاد مردم به کارآمدی قانون را مخدوش کند و ناهنجاری‏های عمومی، به تدریج فرهنگ اجتماعی را تحت تأثیر خویش قرار دهد. بنابراین، نهادهای متولی امنیت و فرهنگ باید از روند رو به رشد هنجار شکنی‏ها جلوگیری کنند و با هنجار شکنان، برخورد جدی نمایند. T}ه. بهره گیری از صاحبان فکر و دانش {T باید انتخاب مدیران، برنامه‏ریزان، مجریان و ناظران، بر اساس رقابت و توانایی لیاقت و شناخت صورت بگیرد و در پی آن، محققان، متفکران و کارشناسان، در تصمیم‏گیری‏های مربوط به بخش فرهنگ جامعه و در همه بخش‏های دیگر جامعه، نقش کلیدی داشته باشند. T}و. تعمیم قداست خانواده به جامعه {T نهاد خانواده تاکنون در کشور ما مقدس مانده و دارای کارکردهای مثبت فراوانی است و امور فرهنگی (مانند: نظم، پاکیزگی، حسن برخورد و…) در آن تا حد بسیاری رعایت می‏شود. باید به افراد جامعه بباورانیم که ما به خانواده بزرگ‏تری به نام اجتماع تعلّق داریم و خود را برای روابط اجتماعی آماده کنیم. پس همان طور که در مقابل خانواده مسئولیتی داریم و با کنار گذاشتن خودمحوری، در صدد رفع مشکلات اعضای خانواده برمی‏آییم و نیز نظم و بهداشت و… را در حد بالایی رعایت می‏کنیم، آن را به جامعه نیز تعمیم و سرایت بدهیم و از خود محوری‏های خویش در جامعه بکاهیم و به حقوق دیگران احترام بگذاریم. به عنوان مثال، در مسئله رعایت حق تقدم، هنگامی که در روابط فردی، محلی و اداری، برای ورود به مکانی زمان زیادی به یکدیگر تعارف می‏کنیم و لحظاتی را پشت در، سرگردان می‏مانیم؛ در جاهای دیگر از جمله در پشت چراغ قرمز نیز حق تقدم و حقوق دیگران را رعایت کنیم. T}ز. اجرای صحیح هنجارهای دینی {T بخش‏های زیادی از دستورهای دینی، ناظر به امور اجتماعی است: مانند رعایت بهداشت و پاکیزگی (تأکید بر وضو وغسل، بهداشت مو و دندان و ناخن، بهداشت در خانه و خانواده و اجتماع)، رعایت نظم در امور، حسن برخورد در تعامل و ارتباط با دیگران، تعاون با یکدیگر و…. اگر بتوانیم علاوه بر مباحث تئوری دینی، الگوهای عملی در سیره پیشوایان معصوم دین را نیز به جامعه منتقل کنیم، تا حد بسیاری به رشد و ارتقای فرهنگ اجتماعی کمک کرده‏ایم و با توجه به نقش و کارکرد دین در جامعه، می‏توانیم به رشد و ارتقای فرهنگی و نهادینه شدن فرهنگ در جامعه امیدوار باشیم. به هر حال، کار فرهنگی کاری آرام و بی‏سر و صدا است و احتیاج به زمان دارد؛ گرچه فاصله زیادی تا تثبیت فرهنگ صحیح و کامل در اجتماع هست؛ اما به یقین، شدنی است و دور از دسترس نیست. V}ر.ک: الف. علی قائمی امیری، حدود آزادی در تربیت، (تهران: انتشارات سازمان انجمن اولیا و مربیان، زمستان 79)؛ ب. محمد حسن آموزگار، اسلام و تربیت عقلانی و اجتماعی، (تهران: انتشارات انجمن اولیا و مربیان، تهران، بهار 1376)؛ پ. علی اصغر احمدی، کند و کاو، (تهران: انتشارات سازمان انجمن اولیا و مربیان، پاییز 79).