علت افزایش بی حجابی
پرسش : بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، جامعه ما رشد چشمگیری در تحقق فرهنگ و ارزش های اسلامی داشت؛ با این همه مشاهده میشود در بخش هایی از جامعه، مظاهر غیراسلامی نظیر بدحجابی وجود دارد ویا در حال افزایش است، علت چیست؟
پاسخ : T} دلایل افزایش بیحجابی{T از منظر تیپ شناسی اجتماعی، افراد جامعه در ارتباط با تعهّد و وفاداری به اجرای ارزشهای دینی، به دو گروه تقسیم میشود: 1. اقلیت موافق یا مخالف (بسیار فعّال و تأثیرگذار)؛ 2. اکثریت منفعل و تأثیرپذیر. جهتگیری مثبت یا منفی اکثریت جامعه، درباره اجرای ارزشها و شعائر دینی، تابعی از تفوّق هر کدام از این دو گروه اقلیت بر دیگری است. اگر در مقطعی گروه مخالف ارزشهای دینی، به حکومت برسد و با مکانیسمهای مختلف، شروع به ترویج هنجارها و ارزشهایی مخالف ارزش ها و هنجارهای دینی کند؛ اکثریت جامعه به مرور زمان در سطوح متفاوتی، دست از ارزشهای دینی برداشته، ناهنجارهای جدید را به جای هنجارهای پیشین میپذیرد. درست عین همان وضعیتی که در بسیاری از کشورهای اسلامی (مانند ترکیه و یا ایران زمان پهلوی) رخ داد و بسیاری از افراد سست ایمان، بر اثر ضعف دینی یا تحت تأثیر تبلیغات غربزدگان، به سمت بیحجابی کشیده شدند و زشتترین صورت آن را در سطح جامعه اسلامی، به نمایش گذاشتند؛ تا آنجا که، بسیاری از ارزشهای اسلامی (مانند حجاب) در سطح جامعه، به صورت نوعی املگری و ضدارزشی در زندگی نوین، تلقی شد!! اگر در آن زمان عدهای افراد متدیّن، به ارزشهای اسلامی (مانند حجاب و…) پایبند بودند، تنها به علت کوشش سخت و فعّالانه دستگاههای مذهبی بود ـ که به رغم تمام محدودیتها و خفقان ناشی از دینستیزی نظام پهلوی ـ بازهم چراغ هدایت دین را روشن نگه داشتند و در این راه، درد و رنج شکنجه، زندان و شهادت را به جان خریدند. اگر در مقطعی گروه اقلیت فعّال و تأثیرگذار موافق ارزشهای دینی، بتوانند اداره امور جامعه را در دست گیرند و زمینههای تحقّق و احیای معارف و ارزشهای الهی را در جامعه مهیّا سازند، اکثریت جامعه نیز از این روند تأثیر پذیرفته، پذیرای ارزشهای دینی میشوند؛ مانند همان اتفاقی که در بعد از انقلاب اسلامی در سطح جامعه ایران افتاد و چهره جامعه را متحول ساخت. بنابراین گسترش ارزشهای الهی در جامعه ای، با دو عامل مهم در ارتباط است: یکی تشکیل حکومت دینی به وسیله نیروهای ارزشی و متدین و دیگری عزم و اراده این نیروها در تعمیق و بسط ارزشهای الهی است و اگر در زمانی، یکی از این دو عامل نباشد، ارزشهای الهی در جامعه کم رنگ میشود و به سوی جایگزینی و تغییر در ارزشها پیش میرود. اکنون با توجّه به مقدمه فوق، درباره سؤال باید گفت: یکی از مهمترین وظایف و اهداف حکومت اسلامی، اجرا و گسترش احکام و ارزشهای الهی در جامعه است و اصولاً نمیتوان حکومتی را اسلامی و دینی نامید، بدون آنکه آن حکومت دغدغهای نسبت به اجرای احکام و ارزشهای دینی نداشته باشد. از این رو حکومت اسلامی، باید قوانین و مقررات الهی را به صورت رسمی و با استفاده از مکانیسمهای قانونی خود به اجرا گذاشته و بر اجرای دقیق آنها نظارت کند. حجاب یکی از قوانین الهی است و قانون حجاب در جمهوری اسلامی، چیز جدیدی در اسلام نیست و اگر مجازاتی در قانون تعیین شده، همان مجازاتی است که در متون و منابع اسلامی برای متخلّفان مشخص شده است. اما اینکه آیا این قانون موفق بوده یا نه؟ بر عملکرد سایر دستگاههای اجرایی و فرهنگی جامعه و مسئولان آنها باز میگردد. در این زمینه نسبت به قبل از انقلاب اسلامی و شرایط جهانی که در آن قرار دادیم و با شدیدترین تهاجم فرهنگی مواجهیم، در مجموع با موفقیت نسبی قابل توجهی روبهرو هستیم؛ هر چند کاستیها و ناکامیهایی نیز وجود دارد که ناشی از عوامل زیر است: T} یک. عوامل درونی: {T منظور از عوامل درونی، مجموعه مؤلّفههایی است که در به وجود آوردن این پدیده دخالت داشته و ناشی از عملکرد افراد یک جامعه و سیستم سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حاکم بر آن است. مهمترین آنها عبارت است از: 1ـ1. از منظر انسانشناختی، انسان موجودی است که دارای قدرت اختیار میباشد؛ یعنی، هم توانایی انتخاب راه درست و طی کردن مراتب کمال انسانی را دارد و هم توانایی پیروی از امیال و هواهای نفسانی و طی کردن مدارج انحطاط و سقوط را. قرآن میفرماید: «A}إِنّا هَدَیْناهُ السَّبیلَ إِمّا شاکِرًا وَ إِمّا کَفُورًا{A؛». V}انسان(76)، آیه 3 {V بر این اساس در جامعهای مانند جامعه اسلامی ما ـ که بسیاری از احکام، ارزشها و معارف اسلامی برای اداره جامعه تبیین شده و جای هیچ گونه عذر و بهانهای نیست ـ بعضی از احکام الهی (مانند حجاب) از سوی برخی افراد نادیده گرفته میشود، به این اصل و عنصر روانشناختی باز میگردد. به عبارت دیگر یکی از مهمترین عوامل بدحجابی در جامعه، پیروی از هواهای نفسانی است که خود ناشی از ضعف ایمان و تقوا و تزلزل شخصیت است و در مظاهری از قبیل تجملگرایی، خودنمایی در مقابل بیگانگان و… نمود پیدا میکند. یکی از راههای اصلاح جامعه از این معضل، مقابله با عوامل روانشناختی آن و تقویت ایمان و تقوای افراد جامعه و تقویت انگیزه، عزم و اراده آنان در اجرای احکام الهی و موازین و مقررات اسلامی در سطح جامعه میباشد. قرآن کریم میفرماید: «A}إِنَّ اللّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتّى یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ… {A ؛ «خداوند سرنوشت هیچ قومی را تغییر نمیدهد، مگر آنکه آنان آنچه را در خودشان است تغییر دهند». V}رعد(13)، آیه 11 {V 1ـ2. ریشههای تاریخی مسئله (دوران پهلوی)؛ روند گسترش این معضل، هر چند با وقوع انقلاب اسلامی و فضای ناشی از دوران دفاع مقدس، تا حد زیادی کنترل شد؛ ولی به دلایل متعددی، رگهها و ریشههای خود را همچنان حفظ نمود و بعد از تغییر محیط ارزشی جامعه و فاصله گرفتن از فضای معنوی حاصل از انقلاب و دفاع مقدس، دوباره مجال ظهور و بروز پیدا کرد. 1ـ3. کوتاهی و بیتوجهی برخی از مسئولان فرهنگی کشور در تثبیت ارزشها و احکام اسلامی و تعمیق بخشیدن به آن، از وسایل دیگر گسترش بدحجابی است. گفتنی است که به علت وجود مشکلات ناشی از تثبیت انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی، فشارهای خارجی محاصرههای گوناگون اقتصادی، سیاسی و… باعث شد که بیشترین وقت و انرژی مسئولان و دستگاههای دولتی، به این امور صرف شود و توجه چندانی به مسائل فرهنگی جامعه و اجرای راهکارها و برنامههایی در جهت تثبیت و تعمیق ارزشها و احکام اسلامی مبذول نگردد. 1ـ4. بعضی از اقدامات انجام گرفته بعد از سال 1368 (از قبیل سیاستهای پولی و ارزی و…) که به منظور تسریع در روند توسعه و رشد اقتصادی، صنعت و… انجام گرفت، ناخواسته موجب تغییر ارزشهای جامعه، به سوی هنجارهای مادی، مدرکگرایی، تجمل پرستی و… گردید. 1ـ5. عملکرد منفی و نامطلوب برخی از دستگاههای فرهنگی (از جمله وزارت ارشاد و مطبوعات وابسته در سالهای اخیر) و میدان دادن به افراد و عناصری که هیچ اعتقادی به نظام اسلامی ندارند و با استفاده از تسهیلات مادی و معنوی وزارت ارشاد و فضای باز و بدون نظارت جامعه، موجبات نشر و ترویج فرهنگ و ارزشهای حاکم بر جوامع غرب را فراهم و اوضاع فرهنگی کشور را به شدت مسموم و آلوده ساختند؛ به گونهای که مقام معظم رهبری هشدارهای شدید به مسئولان فرهنگی داده، نارضایتی خود را از عملکرد وزارت ارشاد اعلام نمودند که در نهایت منجر به استعفای وزیر ارشاد گردید. 1ـ6. برخی از افراط و تفریطهایی که در سالهای اولیه انقلاب و بعد از آن در مبارزه با بیحجابی و بدحجابی شد ـ از قبیل استفاده روشهای خشونتآمیز و فیزیکی و… ـ باعث به وجود آمدن تنفر و انزجار و بدبینی به این حکم الهی گردید. 1ـ7. اجرا نشدن فریضه مهم امر به معروف و نهی از منکر یا نظارت ملی، به صورت فراگیر و گسترده و نظاممند از طرف آحاد جامعه؛ که در روایات متعدد ضامن حفظ و سلامت جامعه از فساد، نا امنی و… شمرده شده است. T} دو. عوامل بیرونی: {T تا کنون تهاجم فرهنگی گسترده و همه جانبه غرب به ارزشهای اسلامی و ملّی ما، برای بیهویت کردن نسل جوان، تضعیف باورهای عقیدتی در مردم و در نهایت شکست نظام اسلامی در ایران با استفاده از پیشرفتهترین وسایل تکنولوژی ـ اعم از نرمافزاری و سختافزاری، عناصر وابسته داخل در عرصههای فرهنگی و اقتصادی و… ـ صورت گرفته است. مجموعه عوامل فوق سبب گردیده که متأسفانه به رغم گذشت بیش از دو دهه از انقلاب اسلامی، معضل بد حجابی در جامعه اسلامی ما وجود داشته باشد. T} راهکارهای رفع بد حجابی{T در مورد راههای برخورد و مقابله با این پدیده زشت دو راهکار قابل پیشبینی است: 1. راهکارهای فیزیکی و برخورد از موضع قدرت با متخلفان؛ البته این برخورد باید حساب شده و هنجارمند باشد و با استفاده از مکانیسمهای مناسب، از گرایش جامعه به سمت بیحجابی جلوگیری گردد. 2. کارهای فرهنگی و تبلیغی؛ برخورد با این پدیده به صورت فیزیکی و از طریق دستگاههای دولتی، بسیار دشوار و تا حدّی ناممکن است؛ زیرا اگر ما در مسئله لباس و پوشش اسلامی صرفاً بخواهیم از طریق زور وارد شویم، استدلال و منطق نداشته باشیم و نتوانیم حقانیت و لزوم پوشش اسلامی، آثار مثبت و فواید و برکات اجرای این فریضه الهی در ابعاد مختلف زندگی شخصی و اجتماعی افراد و فلسفه حجاب و… را با کار فرهنگی مستمر عمیق و ریشهای، ثابت کنیم، متأسفانه باید منتظر گسترش بدحجابی و رواج ارزشهای غربی به صورت گسترده در جامعه اسلامی باشیم. البته این موضوع به معنای اختیاری گذاشتن حجاب نیست. 3. امر به معروف و نهی از منکر: عامل مهم دیگری که میتواند ما را در مقابله با این معضل اجتماعی یاری رساند، اهتمام جدی جامعه به انجام دادن فریضه امر به معروف و نهی از منکر است. بدیهی است اگر جامعه در این زمینه به صورت جدی وارد عمل شود و این فریضه الهی را منطبق با شرایط و مراتبی که در شرع مقدس معین گردیده، عملی سازد؛ دستگاههای فرهنگی نیز بهتر میتوانند در حل این معضل اجتماعی اقدام کنند. V}برای آگاهی بیشتر ر.ک: حداد عادل، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی؛ فرامرز رفیعپور، توسعه و تضاد؛ علی ذوعلم، انقلاب و ارزشها؛ شهید مطهری، مسأله حجاب {