تاثیر شخصیت و نهضت امام حسین در ادبیات فارسی

پاسخ : بررسى این موضوع به صورت گسترده و مفصل خارج از ظرفیت و گنجایش یک نامه است؛ لذا به اختصار مطالبى را بیان مى‏کنیم: موضوع قیام امام حسین(ع) از اواسط قرن سوم در ادبیات فارسى وارد شد. البته اوایل به صورت جدى نبود؛ بلکه در قالب تمثیل‏ها و استنادها اشاراتى به مقتل امام حسین(ع) و شهداى کربلا مى‏شد. یکى دو قرن بعد (حدود قرن 5 و 6 ه‍‍‍‍.) «سنایى» به طور خاص به شهادت امام حسین(ع) اشاره مستقیم دارد. پس از قرن پنجم (زمان ناصر خسرو) تلویحاً اشاراتى جزئى به موضوع عاشورا و ابا عبداللّه شده است، اما به طور کامل و جزئى نگر از دوره تیموریان به بعد به این مسأله پرداخته شد. در دوره صفوى به نسبت رسمیت مذهب تشیع و تغییر نظام حکومتى و شیوع تفکر شیعه در ایران، گرایش شاعران به سمت عاشورا دیده و ثبت شده است.V}حماسه حسینى در ادبیات فارسى، گفتگو با عبدالجبار کاکایى، نشریه خراسان، 80/12/27.{V یکى از چهره‏هاى شاخص که در باب پرداختن به موضوع عاشورا پیش از عهد صفوى «ابن حسام» است. وى شاعرى بود که بیشتر آثارش مربوط به وقایع عاشورا است و پس از آن شعراى فراوانى ظهور کردند تا جایى که در دوره قاجار و بعد از آن، دفتر شعر در خصوص مسأله عاشورا تدوین شد. اینک به اجمال مواردى را بیان مى‏داریم: یک. یکى از این شعرا «محتشم کاشانى» است که همه با آثار او در خصوص عاشورا و امام حسین(ع) آشنا هستند. او یکى از مهم‏ترین و معروف‏ترین شعراى دوره صفوى بود که اشعارى در باب تذکار اهل بیت سروده و در این سبک شهرت یافته است. به طورى که مى‏توان او را معروف‏ترین شاعر مرثیه گوى ایران دانست. مرثیه دوازده بند معروف او تا به امروز لطف خود را – که ناشى از صفا و صداقت حقیقى آن است – حفظ کرده است: P}باز این چه شورش است که در خلق عالم است؟{E}باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است؟{P P}باز این چه رستخیز عظیم است کز زمین‏{E}بى نفخ صور خاسته تا عرش اعظم است…{P V}دکتر ابوالقاسم رادفر، چند مرثیه از شاعران پارسى گو، ص 57.{V دو. صباحى بیگدلى شاعر سده دوازدهم، اوایل سده سیزدهم هجرى و معاصر امراى زندیه بود که ترکیب بندى به تقلید از کلیم ساخته است در سوگ و مرثیه امام حسین(ع) است: P}افتاد شامگه به کنار افق نگران‏{E}خور چون سربریده از این طشت، واژگون‏{P P}گفتم محرم است و نمود از شفق هلال‏{E}چون ناخنى که غمزده آلایدش ز خون‏{P V}همان، صص 69، 70 و 71.{V سه. ملک الشعرا محمدتقى بهار (شاعر دوره مشروطیت» نیز در رثاى سید الشهدا داد سخن داده و گفته است: P}اى فلک! آل على را از وطن آواره کردى‏{E}زآن سخن در کربلا شان بردى و بیچاره کردى‏{P P}تاختى از وادى این غزالان حرم را{E}پس اسیر پنجه گرگان آدمخوار کردى …{P V}همان، ص 116، 117.{V چهار. سید محمدحسین شهریار شاعر بزرگ معاصر – که شیفته و دلباخته اهل بیت و ائمه اظهار بود – بارها در رثاى امام حسین(ع) و شهیدان کربلا شعر سروده و براى آن مصایب گریسته است. استاد شهریار غزلى دارد تحت عنوان «کاروان کربلا» که مطلع آن بدین گونه است: P}شیعیان دیگر هواى نینوا دارد حسین(ع){E}روى دل با کاروان کربلا دارد حسین(ع){P P}دشمنانش بى امان و دوستانش بى‏وفا{E}با کدامین سرکند، مشکل دو تا داردحسین(ع){P V}دیوان اشعار شهریار، انتشارات زرین و نگاه، چاپ هفتم، 1371، ج 1، ص 98.{V پرداختن به آثار منظوم و منثور ادب فارسى – که در موضوع شخصیت و نهضت امام حسین(ع) نگارش یافته – منجر به اطاله کلام مى شود. لذا مطالعه منابع ذیل در این زمینه رهگشا است: 1. پیشینه مرثیه سرایى عاشورا در ادبیات فارسى، مجله بصائر، سال سوم، شماره‏24. 2. جایگاه شعر در تبیین فرهنگ عاشورا، نشریه ره توشه راهیان نور، ویژه محرم الحرام، نشر دفتر تبلیغات اسلامى، 1375. 3. مرثیه پردازى در ادبیات فارسى، نشریه سروش، نشر صداوسیما، 1360،ش‏132. 4. نگاهى به انقلاب کربلا در ادب فارسى، نشریه اطلاعات 81/1/22.