درمان خجالت کشیدن
پرسش : با عرض سلام و خسته نباشید، دختری هستم که در ترم دوم حقوق تحصیل میکنم و متأسفانه با مشکل بزرگ خجالت رو به رویم. هنگام پرسیدن درس توسط استاد دچار اضطراب میشوم و دستهایم میلرزد و به خوبی نمیتوانم جواب دهم. این وضعیت سبب شده مورد تمسخر دیگران قرار گیرم. این حالت در روحیهام تأثیر منفی داشته است به طوری که از دیگران کنارهگیری دارم. تقاضا میکنم کمکم کنید و راهی نشان دهید تا از این حالت رهایی یابم. البته باید متذکر شوم در جمع دختران این گونه نیستم؟
پاسخ : قبل از ورود به عرصه پاسخ، لازم است با کمال ادب از حُسن اعتمادتان تقدیر و تشکر کنم. از خداوند متعال میخواهم ما را در خدمت مفید و خالصانه به شما جوانان جویای حق و حقیقت موفق بدارد. خواهر گرامی، آدمی فطرتاً موجودی اجتماعی و نیازمند ارتباط با دیگران است؛ به ویژه در عصر ارتباطاتِ پیشرفته و سریع، برقرار ساختن ارتباط مؤثر و مفید و حضور فعال در صحنههای متنوع فعّالیّتهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و علمی ضرورتی تردیدناپذیر است. «خجالت» و کمرویی آفتی است که آدمی را از کاروان رو به تعالی و ترقّی باز میدارد؛ به قابلیتهای نهفته فرصت بروز نمیدهد و توانها و استعدادها را سرکوب و نابود میسازد؛ زیرا از دیدگاه روان شناختی کمرویی توجهی غیر عادی و اضطراب آلود به خویشتن است که در یک یا چند موقعیت اجتماعی تجلی میکند و فرد را در انواع تنشهای روانی، شرایط نامناسب عاطفی و شناختی و نابسامانیهای جسمی و زیستی فرو میبرد و موجب بروز رفتارهای خام و نسنجیده و واکنشهای نامناسب میگردد. این پدیده، با توجّه به ضعف و شدتش، انواع پیامدهای زیستی و روانی و شناختی مانند تشدید ضربان قلب، تغییر رنگ چهره، اختلال در تنفس، لرزش بدن و دستان، تغییر فرکانس صدا، لکنت زبان، خشکی دهان، انزواطلبی، عدم پذیرش، فرار از فعّالیّتها، عدم دفاع از خود، افت شخصیت، رکود علمی، مشکل دوست یابی و حتّی جهالت و نادانی به ارمغان میآورد. بنابراین خجالت، افزون بر اینکه انسان را از فعّالیّتهای فردی باز میدارد و زندگی شخصی را فلج میکند، زمینه فعّالیّتهای اجتماعی را نیز نابود میسازد و اندک اندک سلامت جسم و بهداشت روان را در معرض تهدید قرار میدهد. همانگونه که به درستی تشخیص داده و اقدام کردهاید، با تصمیمی جدّی و همتی بلند به مبارزه با خجالت و کمرویی پردازید. تصمیم جدی بگیرید و با تکیه به توانمندی واقعی خود که اندک نیست، توان خدا دادی و استعداد نهفته وجودتان را هر چه زودتر از چنگال غول خیالیِ عجز و بی کفایتی رهایی بخشید. خواهر عزیز، همان گونه که میدانید وگاه تجربه کردهاید، خجالت و کمرویی هرگز با ناتوانی برابر نیست. خجالتی بودن به معنای ناتوان شمردن خویش است نه ناتوان بودن. از سوی دیگر؛ بیشتر صاحب نظران معتقدند خجالت خصلتی ژنتیکی نیست تا خود را مقهور آن بدانید و در برابرش تسلیم شوید. این پدیده محصول شناخت نادرست خود و دیگران و سازش نایافتگیهای اجتماعی و حتّی رفتارهای غلط آموخته شده است. بی گمان با شناخت توانمندیهای خود، برخی عوامل مؤثر در بروز آنها و رعایت دقیق و مستمر و کامل راهکارهای ارائه شده، میتوان به مطلوبترین سطح سازش یافتگی اجتماعی و مؤثرترین شکل ارتباط با دیگران دست یافت. فقط کافی است به تواناییتان ایمان داشته باشید. به مرور تواناییهای خود در فعّالیّتهای گذشته پردازید و موفقیتهای هر چند ساده خویش را برشمارید. از آنجا که عوامل بروز خجالت و کمرویی در نوعی شناخت غلط خویش ریشه دارد، کافی است به شناختی صحیح و واقعبینانه از خود دست یابید تا این سدّ تعالی و ترقّی را پشت سر گذارید. بر این اساس، به عنوان یک راهکار کلی، خوب است از برخی عوامل مؤثر در بروز خجالت آگاه شوید تا با حذف آنها به مطلوب دست یابید. تربیت غلط خانوادگی، آلوده ساختن محیط خانه و فضای ذهن خویش به حالتهای رعب، وحشت، تهدید، ترس، دلواپسی، مراقبتهای شدید و افراطی از رفتارها و اعمال خود، مقایسه خود با دیگران، خود بزرگ بینی و خود کوچک بینی افراط گونه و عدم آگاهی از مهارتهای اجتماعی، احساس تنهایی و ترس از طرد شدن و مسخره شدن و مقبول واقع نشدن بخشی از عوامل کمرویی است. پرواضح است هر که در فضای آلوده بدین عوامل به سر برد، با نوعی احساس شرم، ترس، دلهره، گنهکاری، بی عرضگی و حقارت رشد میکند. در نتیجه همیشه خود را فردی ضعیف میبیند و جرأت هیچ اقدامی در خویش نمییابد. این فرد حتّی از قضاوت دیگران درباره اعمال و رفتارش میپرهیزد؛ خود را از انظار دیگران مخفی نگه میدارد و از انجام دادن عملی که مورد مشاهده و ارزیابی دیگران قرار میگیرد، اجتناب میورزد. خواهر گرامی، بی تردید اینک با شناخت عوامل مؤثر در بروز خجالت میتوانید آنها را از صحنه زندگی و فضای ذهن خویش حذف کنید و در راه ارتباط شناختی، عاطفی و رفتاری مطلوب گام بردارید. بنابراین، با مراجعه به زندگی و ذهن خود در جهت شناسایی و حذف علت بروز احساس خجالت و کمرویی خویش گام بردارید و به تدریج سمت یک زندگی تحصیلی مطلوب و مناسب حرکت کنید. T}راهکارهای عملی{T بر اساس شناختی که از علل بروز خجالت دارید، هرگز نباید درمان آن را در داروخانهها و لابه لای اقدامات پزشکی و آرام بخشها و تقویت کنندهها جستوجو کنید. اساس درمان بر تغییرات شناختی و اصلاح رفتاری و از یاد بردن رفتارهای مبتنی بر خود کمبینی استوار است و از روشهای شناخت درمانی و تغییر در باورها و نظام ارزشی و افزایش مهارتهای اجتماعی و تواناییهای شغلی و حرفهای و تحصیلی پیروی میکند. بر این اساس، در بخش پایانی کلام چند روش عملی ذکر میشود. امید است مفید و در راه نیل به هدف مؤثر باشد. ان شاء الله. الف) ایجاد تغییر و اصلاح در شناخت خود از خویشتن باید شناخت خود از تواناییها، استعدادها، ویژگیهای شخصیتی خویش را اصلاح کنید و با واقعیت تطبیق دهید. پس: 1. در برابر آینه ایستاده، جلوههای رفتاری خوشایند، حالات بدنی و برداشتهای مثبتی که از وضعیت ظاهری خود دارید، یادداشت کنید و روزی چند بار با صدای بلند بخوانید، مانند این جمله: من خوش قامت هستم…. 2. فهرستی از ده لغت یا عبارت که بیانگر ویژگیهای مثبت شخصیت شما است، تهیه کنید و روزی چند بار آنها را در قالب جمله کاملی که با «مَنْ» شروع میشود، بخوانید؛ مثلاً من باهوش هستم. 3. به مرور و بازگویی خاطرات و تجارب جالب خود در فعّالیّتهای عمومی و شخصی روی آورید و حتّیگاه آنها را برای دوستان صمیمی تعریف کنید. 4. هرگز به اندیشه و شناختهای آزار دهنده مانند احساس حقارت، ناتوانی، بی کفایتی، شرمندگی و… اجازه ندهید فضای ذهن شما را بگیرند. به محض ورود این افکار، ذهنیتهای مطلوب و ویژگیهای مثبت خود را با صدای بلند تکرار کنید. 5. هرگز تصور کمرو بودن را به ذهن خود راه ندهید و واژهها و عبارتهایی چون «من خجالتی هستم»، «من کمرو هستم» و «من جرأت بیان ندارم» را به زبان نیاورید. به خود شهامت را تلقین کنید. و با صدای بلند در طول روز، چندین نوبت بگویید من شهامت این سخن، عمل و فعّالیّت را دارم. اجازه ندهید خاطره شکستهای قبلی به اندیشه تان راه یابد. موفقیتهای گذشته را به خاطر آورید. شناخت خود از جنس مخالف را تصحیح کنید. او نیز شخصی مانند شما و همه انسانهای دیگر است. انسانها در همه امور برابرند و معیار برتری آنها تقوا است. این حقیقت را همواره به خاطر آورید. T}ب) اصلاح رفتار و تغییرات رفتاری{T بکوشید در جهت مخالف کمرویی رفتار کنید: 1. هرگز خود را سرزنش نکنید. 2. بر اساس شناختی که از خود دارید، برای خویش هدفی در نظر بگیرید و برای رسیدن به آن برنامه ریزی کنید؛ مثلاً بر اساس شناخت از خود، ارائه یک گزارش را به عهده گیرید؛ برای تهیه و کیفیت ارائه آن برنامه ریزی کنید و با تمرین در خلوت و نیز ارائه آن نزد دوستان صمیمی و گروهای کوچک خود را برای ارائه در کلاس آماده سازید. 3. هنگام سخن گفتن، خود را گرفتار آداب و رسوم و تکلفهای بی مورد نسازید. ساده، راحت و عاری از هرگونه آداب خاصّ هدفتان را بیان کنید. در فعّالیّتهای آغازین، خواسته و هدف خود را به صورت یک جمله بنویسید و نوشته را بخوانید. 4. پرسشها و مطالب اولیه را کوتاه و مختصر انتخاب کنید. 5. ارتباط بصری با مخاطب را حفظ کنید. 6. همیشه سخن را با مقدمه، کلام یا یک کلمه جالب آغاز کنید، از به کارگیری کلمات پیچیده بپرهیزید. کلمات آغازین باید متدوال و جذاب باشند. 7. قبل از سخن گفتن، مطلب مورد نظر را نوشته، در ذهن مرور و تمرین کنید و شکل بیان و مهارت لازم را فراهم آورید. 8. به درستی علمیِ سخنی که میگویید و به جا بودن آن یقین داشته باشید و با مطالعه و پشتوانه علمی قبلی به میدان گفتار گام نهید. 9. هنگام سخن گفتن، به دیگران و قضاوت و حرکات و سکناتشان هرگز توجّه نکنید. گفتارتان را پیگیرید و با خونسردی به هدف بیندیشید. 10. موانع احتمالی و افکار و اعمال مزاحم را شناسایی و ذهن خود را برای مقابله با آن آماده سازید؛ مثلاً اگر خنده حاضران از ادامه سخن بازتان میدارد، شما نیز بخندید. 11. به کار خود پاداش دهید. یک نفس عمیق، به خود آفرین گفتن یا باز گفتن تفصیلی و با آب و تاب آن برای نزدیکان میتوانند پاداش به شمار آیند. 12. از جزئیات بکاهید و اصل سخن را به صورت خلاصه و گویا بیان کنید. 13. اجازه سوء استفاده به دیگران ندهید. کافی است به کار خود ادامه داده، در صورت روبهرو شدن با واکنش آنان خود را در برابرشان احساس نکنید. 14. در انجام رفتارهای اجتماعی کوچک و در محیطهای دیگر که بیشتر احساس راحتی میکنید، فعال باشید. این کار را از سلام کردن، احوالپرسی، جواب سلام دادن، نگاه کردن، تعارف کردن و تعارف شنیدن آغاز کنید. و با تمرین به کارهای بزرگتر و مهمتر گسترش دهید. 15. با افراد فعال و پر تحرکی که احساس خجالت نمیکنند، بیشتر مأنوس باشید و از خجالتیها فاصله بگیرید. 16. همیشه کلامی برای گفتن و عمل یا هنری برای ارائه به جمع داشته باشید و آن را ارائه کنید. در جاهایی که کمتر احساس کمرویی میکنید و شبیه کلاس است، فعالتر باشید. 17. توجّه داشته باشید تا زمین نخورید راه رفتن نمیآموزید. پس باید نقد دیگران و تمسخر آنها باشد تا شما مجال رشد یابید. بنابراین، اگر با عکس العمل دیگران روبهرو شدید یا در فعّالیّتهای آغازین احساس ناتوانی کردید، از ادامه سخن یا عمل چشم پوشید؛ هر چند میتوانید آن را ارائه کنید و از این راه برای ارائه بهتر و کاملتر مطالب آماده شوید. امید واریم با توجّه به اهمّیّت و حساسیت موضوع، با همت عالی و بلند، راهکارهای عملی و روشهای تغییر شناخت اهتمام کامل و دقیق و مستمر داشته باشید. تا به هدف نائل آیید. در پایان باید یاد آور شد، این مقصود اندک اندک به دست میآید نه با چند جلسه تمرین و خواندن چند جلد کتاب. اجرای پیوسته دستور العملها، تکنیکها و رفتارها در رسیدن به هدف سودمند است. موفقیت روز افزون شما جوانان جویای دانش و دوستدار پاکی آرزوی ما است.