برای درس خواندن چکار کنم
پرسش : من دانشجوی ترم 5 پزشکی هستم به نظر خودم و با توجه به نمراتم در سطح قابل قبول و خوبی نیستم مدتی است که نمی توانم درس بخوانم اسفند امسال هم نیز امتحان جامع علوم پایه دارم و باید با یک برنامه ریزی هم به دروس این ترم و هم به مرور دروس ترم های گذشته بپردازم اما مشکلم این است که نمی توانم از دقتم به خوبی استفاده کنم و همیشه اوقاتم به بطالت می گذرد یک برنامه ریزی درست نمی توانم بکنم و اگر هم برنامه ریزی کنم آنقدر اراده ندارم که آن را انجام دهم از طرفی اضطراب و استرس درس ها و امتحانات را دارم که مدام روی هم انباشته می شود و از طرف دیگر نمی توانم درس بخوانم و به همین خاطر همیشه دچار عذاب و ناراحتی هستم به عبارت ساده تر می خواهم درس بخوانم اما نمی توانم. مرا راهنمایی کنید.؟
پاسخ : موفقیت در هر کارى مرهون سه امر است: 1- شناحت هدف، 2- برنامهریزى، 3- همت و تلاش. با توکل بر خداوند و اجراى سه رکن فوق یقینا به هدف خواهید رسید. P}پا فشارى و استقامت میخ سزد ار عبرت بشر گردد {E} بر سرش هر چه بیشتر کوبى پافشاریش بیشتر گردد{P یکى از دانشمندان بزرگ مشهور به «ابو جعرانه» موفقیت خود را در درس آموزى از حشرهاى به نام «جعرانه» مىداند. وى مىگوید: در مسجد جامع دمشق کنار ستونى صاف نشسته بودم. جعرانه (حیوانى شبیه سوسک) را دیدم که مىخواهد از ستون بالا برود و کنار شعلهاىکه بالاى ستون مىسوخت بنشیند. من از اول شب تا صبح کنار آن ستون بودم. حشره هفتصد بار سعى نمود بالا برود ولى هر بار به پایین سقوط مىکرد. زیرا ستون صاف و لغزنده بود، از تلاش و همت آن حشره تعجب کردم. برخاستم وضو ساختم و باز گشتم دیدم حشره به بالاىستون رفته و کنار شعله چراغ پىسوز آرمیده است. P}زکوشش به هر چیز خواهى رسید {E}به هر چیز خواهى کما هى رسید{P شما قصد دارید درس بخوانید و پیشرفت کرده و به آرزوهاى خود برسید. بنابراین از مشکلات نهراسید. تلاش کنید بالاخره موفقیت را در آغوش خواهید گرفت. «سکاکى» از دانشمندان بزرگ نیز در سن چهل سالگى به درس خواندن روى آورد. وى چنان کم استعداد بود که راه حجرهاش را گم مىکرد. اما با تلاش توانست به یکى از دانشمندان بزرگ تبدیل گردد که نگارشهاى وى پس از 12 یا 13 قرن هنوز به عنوان متن درسى پا برجاست. اکنون شما باید: اولا؛ عزم و همت خود را محکم کنید. ثانیا؛ با مشورت با افراد خبره نحوه درس خواندن خود را اصلاح کنید. براى اوقات شبانه روز خود برنامهریزى نمایید. ساعات اولیه صبح را نخوابید و سعى کنید در آن ساعات درس بخوانید. براى خود هم مباحثه انتخاب کنید و تمامى دروس را بدون استثنا با او مباحثه وگفت و گو کنید. ثالثا؛ برای پای بند بودن و عمل کردن به برنامه های طراحی شده خود از یک برنامه تنبیه و پاداش کمک بگیرید و در پایان هر روز یا هر هفته به میزان موفقیت ها و عملی کردن برنامه های طراحی شده خود را تشویق کنید و به میزان تنبلی ها و عمل نکردن به آن برنامه خود را تنبیه کنید. رابعا؛ بهرهگیرى از تلقین مثبت، چنانچه تحت تأثیر افکار منفى قرار گیرید و در مقطعى از دوران تحصیل، باور کنید که فردى ناموفق و بیهوده هستید، عملاً رفتار و کردار شما متأثر از چنین وضعى خواهد شد و نتیجه مطلوبى به بار نخواهد آمد. لیکن با تلقین جنبههاى مثبت و سازنده به افکار امیدبخش و متعالى دست خواهید یافت و تداوم چنین افکار و حالاتى در نتیجه کارتان چشمگیر خواهد بود. خامسا؛ توکل به خداى متعال را در هیچ لحظهاى از زندگیتان از دست ندهید، بلکه در مواقع حساس و دشوارى که برایتان پیش مىآید، بیشتر از همیشه به نیروى ایمان به خدا، تکیه کنید و او را در همه حال ناظر بر خود و پشتیبان واقعىتان بدانید. در چنین صورتى به یارى حق، موفقیت در انتظار شما خواهد بود. تجربه نشان داده است، براى حل این مشکل نمىتوان تنها به رهنمودهاى کتبى و غیابى بسنده کرد و این مسأله، مانند بسیارى از مشکلات روانى دیگر، به ارتباط مستمر با مشاور نیازمند است؛ ولى اجراى توصیههاى زیر در نابود سازى این پدیده سودمند مىنماید. 1. باید علل و عوامل ضعف اراده خویش را بشناسید. توجّه کنید ضعف اراده غالباً در عدم اعتماد به بینش و تفکر، عدم شناخت خویش، با ارزش تلقى نکردن خود، عدم امنیت روانى، عدم تدبیر عقلانى در تشخیص امور و تمیز اهم و مهم، شکستهاى گذشته و عوامل باز دارنده رشد و قوت نفس مانند محرومیت، سرزنش و رنجهاى مستمر ریشه دارد. زدودن هر یک از این عوامل در پرتو سرمایه گزارى و برنامه ریزى ممکن است. 2. باید باور کنید چون دیگر انسانها از توانمندىهاى بسیار برخوردارید و از دیگران کمتر نیستید. فراموش نکنید نقاط قوت انسان از نقاط ضعفش بیشتر است و نباید خود را دست کم بگیرد. تصمیم خوب در پرتو تکیه بر قوتها، جبران ضعفها و احساس توانمندى شکل مىگیرد. 3. پس از مشورت با افراد ذى صلاح، با توجّه به امکانات و توانمندىهاى واقعى خود، براى زندگى تان برنامه ریزى کنید و بکوشید هرگز بى جهت از آن برنامه و نظم سر نپیچید. اوقات استراحت و تفریح و عبادت و همهفعّالیّتها را در این برنامه بگنجانید تا زمانى خالى نماند و توجّه به فرصت بیکارى شما را سمت تأخیر انداختن کارها سوق ندهد. 4. بکوشید براى هر رفتارى انگیزهاى قوى داشته باشید و به ویژه از آثار مثبت تصمیمگیرىها و رفتارهاى خاص خویش به طور کامل آگاه شوید. 5. محیط زندگى و موقعیت کارى خود را تغییر دهید و موانع بروز اراده و فعّالیّت را نابود سازید؛ براى مثال در موقعیتى که به سرزنش و متهم شدن به ناتوانى و ناپختگى مىانجامد، قرار نگیرید. براى تصمیمگیرىها و اقدامات خویش امنیت روانى فراهم آورید تا بتوانید به آرامى در برابر دیگران یا همراه آنان ابراز وجود کنید و برجستگى فکرى و فعّالیّت به جا را از طریق تصمیم آشکار سازید. 6. هر کارى را آسان تلقى کنید؛ زیرا در برابر اراده پولادین انسان همه سختىها آسان مىگردد. به استقبال کارهاى به ظاهر دشوار بروید و به خود تلقین کنید مىتوانید در این امور درست تصمیم بگیرید و افتخار موفقیت در انجام آنها را به دست آورید. 7. رضایت خداوند را ملاک هر رفتار و گفتار قرار دهید و از تسلیم شدن در برابر تمایلات پوچ و هواهاى نفسانى بپرهیزید. این تسلیم شدنها اراده را ضعیف و متزلزل مىسازد. تقوا و رعایت حرمت دستورهاى پروردگار براى آرامش روانى و تقویت نفس و اراده بسیار سودمند است. 8. مدتى برنامه ریزى و تصمیمات خود را با فردى ذى صلاح در میان بگذارید و از وى بخواهید مراقب باشد تا در شما دو دلى پیش نیاید و اجراى تصمیمات خویش را به تأخیر نیندازید. 9. از خواب زیاد، پرخورى و دیگر اسباب تنبلى و سستى اراده بپرهیزید و نگذارید دیگران به جاى شما تصمیم بگیرند. 10. با کسانى که روحیه و اراده قوى دارند، دوست شوید تا اراده شما نیز قوى گردد. 11. بکوشید تصمیمهاتان را با فردى با تجربه در میان نهید تا از قوت و درستى شان اطمینان یابید. پس از مشورت با این فرد، بر اساس تدبر و اندیشه خود تصمیم بگیرید و بدون از دست دادن فرصت اقدام کنید. تصمیم باید بر تدبیر و اندیشه و آگاهىهاى لازم استوار باشد و به عمل بینجامد. تخلف از این امر جز تلف کردن وقت، پیروى از افکار پوچ و سستى در عمل دستاوردى ندارد و فرد را با زیانهاى مادى و معنوى روبه رو مىسازد. از این رو، امور یاد شده گناه به شمار مىآید. تردید در تصمیمگیرى و تأخیر در عمل سبب از دست رفتن منافع معنوى و مادى فراوان مىشود و زیانهاى بسیار را به ارمغان مىآورد. 12. تصمیمات به جا و پر ارزش گذشتهخود را به یاد آورید و توجّه کنید که چون گذشته براى انجام دادن کارهاى مهم آمادگى دارید. 13. در تصمیمها و فعالیتهاى اسوهها دقّت کنید، در همسان سازى و الگوپذیرى جدى باشید تا جرأت انجام کار یابید و توان تصمیمگیرى و اجرا در شما تقویت شود. 14. ورزش مستمر و منظم را که در تقویت اراده بسیار موءثر است، فراموش نکنید. 15. با تصمیمهاى آسان در کارهاى ساده، به تدریج خود باورى و توانمندى را در خویش پدید آورید و راه را براى تصمیمگیرى در امور مشکل و پیچیده هموار سازید. 16. در موضوع مورد نظر تمرکز پیدا کنید و از اشتغالات ذهنى متعدد بپرهیزید تا تصمیمگیرى آسانتر صورت پذیرد. 17. پس از تدبیر و مشورت از عواقب تصمیمهاى خود هراسناک نباشید و به خدا توکل کنید. پیامدهاى تصمیمهاتان را که از قلمرو اندیشهتان بیرون است و با سامان دادن احتمالهاى ضعیف سبب تردید و تزلزل شما مىگردد، به خداوند متعال که به بندگانش لطف و رحمت و محبت گسترده دارد، واگذارید و به آنچه پروردگار پیش مىآورد، خشنود باشید. خداوند شما را سمت صلاح و مطلوب واقعىتان رهنمون شود. ====================================== اما در مورد «اضطراب امتحان» و راههای مقابله با آن، لازم است با مفهوم کلی «اضطراب» آشنا شویم. نکته قابل توجّه این است که اضطراب، در حد متعادل آن، برای هر جانداری ضرورت دارد و سازنده است. روان شناسان اضطراب را پاسخی سازش یافته تلقی می کنند؛ زیرا فرد را در انجام کارها و کسب موفقیتها یاری می کند، اسباب نشاط و فعالیتش را فراهم می سازد و او را در برابر خطرها و تهدیدهای واقعی به حرکت وا می دارد؛ مثلاً هنگام احساس درد به پزشک مراجعه می کنیم، در جاده لغزنده با احتیاط رانندگی می کنیم و به موقع سر قرار حاضر می شویم و…. بنابراین، وجود اندکی اضطراب سبب می شود فرد هنگام روبرو شدن با منابع اضطراب زا واکنش مناسب نشان دهد و قدرت خلاقیّت و سازندگی اش را به کار گیرد یا فرد را تحریک می کند تا به طور جدی در جهت انجام دادن مسؤولیت مهمی مانند امتحان یا پذیرش یک وظیفه اجتماعی تلاش کند. این نوع اضطراب سازنده و مفید است و ضرورت دارد. البته وقتی اضطراب از حد متعادل می گذرد و با رسوخ در اندیشه رفتار عادی و روزمره انسان را مختل می سازد، در واقع به اضطراب منفی تبدیل می شود و می تواند عامل بسیاری از اختلالات شناختی، عاطفی و جسمانی گردد. این نوع اضطراب در نهایت انسان را از بخش عمدهای از امکانات و توانمندی هایش محروم می سازد به گونهای که نمی تواند از استعدادهای وجودی اش به درستی بهرهمند شود. این بُعد منفی و مخرّب اضطراب است و فرد را از رویارویی درست با مشکلات و موقعیتهای جدید باز می دارد. بنابراین، اضطراب – همان طور که روانشناسان تعریف کردهاند – نوعی نا آرامی مبهم و نامعلوم است و به حساسیتهای روانی و جسمانی ای که انسان در پاسخ به تهدید حقیقی یا خیالی ابراز می دارد، اشاره می کند. در واقع اضطراب نوعی احساس ناخوشایند مبهم است و اسباب دلواپسی را در انسان پدید می آورد. به همین جهت، فرد مضطرب اغلب دلهره و نگرانیهایی دارد که ریشه آن را نمی شناسد. در این موقعیت، عباراتی چون «دلم مثل سیر و سرکه می جوشد»، «احساس می کنم اتّفاق بدی می خواهد برایم بیفتد»، «احساس می کنم دلم هری ریخت»، «آرام و قرار ندارم» و «احساس می کنم توی دلم خالی شده» بر زبان می راند. نشانههای جسمی و روانی این احساس ناخوشایند عبارتند از: الف) نشانههای هیجانی نظیر احساس اندوه، خشم، خجالت و… ب) نشانههای جسمانی نظیر عرق کردن (به خصوص در کف دستها)، افزایش ضربان قلب، لرزش اندامها و سردرد ج) نشانههای ادراکی نظیر بی توجهی در انتخاب، عدم توانایی در یادگیری، ضعف تمرکز حواس و فقدان تفکر د) نشانههای روانی نظیر نداشتن قدرت انتخاب، نداشتن امید به آینده، احساس ناتوانی در مقابله با یک کار T}اضطراب امتحان{T این نوع اضطراب فرد را در خصوص توانایی هایش دچار تردید می سازد و توانش را برای مقابله با موقعیت امتحان کاهش می دهد. فردی که اضطراب امتحان دارد ممکن است درس را بداند؛ امّا شدت اضطراب، وی را از آشکار ساختن معلوماتش باز دارد. این اضطراب می تواند دو علت عمده داشته باشد: آشکار و پنهان. T}علت آشکار{T علت آشکار اضطراب، هراس از تحقیر و آبروریزی است. فرد احساس می کند اگر موفق نشود، در برابر دوستان یا خانوادهاش تحقیر می شود و آبرویش می رود. در واقع احساس می کند عزت نفس و غرورش با موفقیت ارتباط دارد و اگر امتحان را خراب کند، از احترام دیگران محروم می شود یا از دانشگاه اخراج می گردد. T}علت پنهان{T گاه انسان بدان سبب که خود را به حرکت در مسیر طراحی شده به وسیله دیگران ناگزیر می بیند، دچار اضطراب می شود. برخی از پژوهشگران عواملی مانند فقدان مهارتهای مطالعه را سبب اضطراب می دانند و می گویند: چون فرد نمی داند چگونه و به چه روشی مطالعه کند، مطالب را خوب دریافت نکرده، هنگام امتحان مضطرب می شود. در این صورت، باید به مهارتهای مطالعه توجّه کافی مبذول شود و مطالب علمی و درسی با برنامه ریزی صحیح و روزانه و بهرهگیری از روشهای صحیح مطالعه شود تا هنگام امتحان مشکلی پیش نیاید. T}روشهای کاهش اضطراب امتحان{T 1. یاد خدا با وضو در جلسه امتحان حاضر شوید؛ نام خدا را با توجّه کامل بر زبان جاری کنید و از او یاری جویید. 2. روی آوردن به خودگویی مثبت بعضی افراد در خلال موقعیتهای اضطراب (نظیر امتحان) در حالت خودگویی منفی فرو می روند و عباراتی چون «با هیچ چیز درست نخواهد شد» و «من در این امتحان موفق نمی شوم» بر زبان می رانند. این خودگوییها به افزایش سطح اضطراب و کاهش کارآمدی فرد می انجامد. بنابراین، باید به جای خودگوییهای منفی، به خودگوییهای مثبت روی آورد؛ مانند «گام به گام پیش می روم»، «می توانم بر این موقعیت امتحان مسلط شوم». 3. فرمان به خویشتن هنگام امتحان به خود بگویید: اضطراب قبل از امتحان پدیدهای طبیعی است و هر کس ممکن است دچارش شود. این اضطراب سبب نمی گردد امتحانم را خراب کنم و حتّی باعث می شود خود را بیشتر و بهتر آماده سازم. 4. بیان اغراقآمیز اضطراب اندکی قبل از امتحان احساس اضطراب خود را به طور اغراقآمیز بیان کنید؛ مثلاً بگویید: قلبم از شدت تپش می خواهد بیرون بزند. حتّی به دوستانتان بگویید: «بچهها این قدر ترسیدهام که گویا قلبم از سینه بیرون زده». سعی کنید این احساس خود را پنهان نسازید. هر قدر این احساس در شما بماند، شدتش بیشتر می شود. آشکار کردن این احساس، باعث می شود دوستانتان تذکر دهند: جای نگرانی نیست، ما هیچ احساس بدی نداریم. تو بیجهت چنین احساسی پیدا کردهای. همین گفت و گوها و آشنایی با موقعیتهای دوست، اضطراب را کاهش می دهد. 5. زودتر در محل آزمون حضور یافتن ساعتی قبل از امتحان در محل حاضر شوید؛ ولی از مطالعه و بحث درباره امتحان بپرهیزید. 6. پدید آوردن آرامش فیزیکی وقتی روی صندلی آزمون نشستید، دقایقی پیش از شروع امتحان – بی آنکه توجّه کسی را جلب کنید – چند نفس عمیق بکشید. سپس همه عضلات بدن را یکباره منقبض سازید، چند ثانیه صبر کنید و آنگاه همه را رها کرده، به آرامشی که از نوک پنجههای پا به طرف بالا می آید توجّه کنید. در این هنگام، آرامش را به تمام نقاط بدنتان ببرید و آرام و آرامتر شوید. دوباره چند نفس عمیق بکشید و به خود چنین تلقین کنید: «راحتم، خیلی راحتم، آمادهام به خوبی امتحان دهم.» 7. پدید آوردن آرامش روانی هنگام امتحان، وقتی جای مناسب یافتید و نشستید، چشمهاتان را ببنیدید و منظره زیبایی را که قبلاً دیدهاید (رودخانه آرام، کوهستان پر برف، چمنزار زیبا و…) در ذهن مجسم کنید. خود را در آن محل زیبا ببینید و آرامشی را که می توانید در آن مکان داشته باشید، احساس کنید. پس از چند ثانیه چشمهاتان را باز کنید و با این احساس آرامش به استقبال امتحان بروید. 8. پاسخ گزینشی به پرسشها قبل از پاسخ دادن به پرسشها، به اجمال در آنها بنگرید. نخست به پرسشهایی که پاسخش را کاملاً می دانید، پاسخ دهید و سپس سراغ دیگر سؤالها بروید. امیدواریم با توجّه به آنچه درباره اضطراب و «اضطراب امتحان» بیان شد و اهتمام کامل و دقیق به راهکارهای ارائه شده، اضطراب امتحان را به حداقل ممکن کاهش دهید. البتّه این هدف به تدریج به دست میآید. بیتردید با اجرای پیوسته نکات کاربردی یاد شده به موفقیت کامل دست خواهید یافت.