سیر و سلوک با موسیقی!

پاسخ : اگر کسى مدعى شود نغمه‏هاى موسیقى، جنبه ملکوتى و ماوراى طبیعى دارد، باید به این سؤال پاسخ دهد که با توجه به اینکه جنبه ملکوتى و ماوراى طبیعى در همه نفوس انسانى یکى است؛ چرا این همه اختلاف در نغمه‏ها و نواهاى موسیقى اقوام و ملل وجود دارد؟! این اختلاف به حدّى است که گاهى بعضى از موسیقى‏هاى یک جامعه، براى دیگران نفرت‏انگیز و موجب ناراحتى عصبى مى‏شود. این حقیقت، بهترین شاهد است که تأثرات، عواطف و هیجان‏هایى که به وسیله موسیقى برانگیخته مى‏شود، مربوط به ذات و نفس انسانى نیست که همه در آن مساویند! حتى یک انسان در موقعیت و حالات روانى گوناگون، تأثرات و هیجان‏هاى مختلفى در مقابل یک نوع موسیقى از خود نشان مى‏دهد. بنابراین از آنجا که موسیقى ریشه در جنبه روحانى، معنوى و ماورایى انسان ندارد، نمى‏تواند مدد رسان سلوک عرفانى باشد که در حوزه ملکوتى و جنبه معنوى آدمى و ما بعدالطبیعى او جاى دارد. علاوه بر آنکه اگر موسیقى موجب تعالى روح و معنوى انسان مى‏شد، باید هرکس که بیشتر با آن سروکار دارد، معنوى‏تر و داراى مقام و منزلت ملکوتى بیشتر باشد و حال آنکه واقع، خلاف این موضوع را ثابت مى‏کند. گفتنى است: «معنى گرایى» نفوس آدمى، ریشه‏اى فطرى دارد و به وسیله عبادت‏ها، خیرات، اعمال نیک، انجام دادن تکالیف و ریاضت معقول نفس – که همگى جزء فعالیت به شمار مى‏روند نه انفعال – به فعلیت مى‏رسد؛ نه با موسیقى که نخست هشیارى را از نفس بر مى‏کند و آن گاه او را در اختیار ضرب‏ها، فواصل، کمیت‏ها و کیفیت‏هاى خویش مى‏نهد.V}در این خصوص نگا: عرفان اسلامى، ص‏167 – 171.{V ناگفته نماند، مقصود از موسیقى در مباحث یاد شده، موسیقى رایج در میان بشر است؛ نه موسیقى و نغمه‏اى که در طبیعت نهفته و نهان است. البتّه نغمه‏اى که با فطرت آدمى عجین است، مى‏تواند آدمى را به یاد حقیقت خویش، جایگاه خود و معبود خویش بیندازد؛ همان نغمه‏هاى داودى که دل مشتاقان را به حرکت و جنب و جوش وا مى‏داشت. بله اگر موسیقى بتواند حکایتگر آن نغمه‏هاى الهى باشد، قادر خواهد بود که مددکار سالک باشد. P}انبیا را در درون هم نغمه هاست‏{E}طالبان را زآن حیات بى بهاست‏{P P}نشنود آن نغمه‏ها را گوش حس‏{E}کز ستم‏ها گوش حس باشد نجس‏{P P}نشنود نغمه پرى را آدمى‏{E}کاو بود زاسرار پریان اعجمى‏{P P}گرچه هم نغمه پرى زین عالم است‏{E}نغمه دل برتر از هر دو دم است‏{P V}مثنوى معنوى، دفتر 1، ابیات 1919 – 1922.