دعا و ریاضت در سیر و سلوک
پرسش : چگونه دعا و ریاضت انسان را در سیر و سلوک کمک مىکند؟
پاسخ : بر اساس جهان بینى اسلامى، عالم هستى، جهان اسباب و مسببات و علت و معلول است. طبق این سنت الهى و قانون ثابت ازلى، در سراسر نظام آفرینش، هر پدیده، عمل و طرز تفکرى، تنها از طریق علل و اسباب خاص خودش پدید مىآید؛ چنان که امام صادق«علیه السلام» فرموده است: H}«ان الله قد جعل لکل شىء باباً»{H؛ «خداوند براى هر چیزى درى (راهى) قرار داده است» و نیز فرمود: H}«ابى الله ان یجرى الاشیاء الاّ باسباب فجعل لکل شىء سببا …»{H؛ V}اصول کافى، ج4، کتاب ایمان و کفر.{V ؛ خداى بزرگ نپذیرفته جز آنکه همه چیز از طریق اسباب انجام یابد، پس براى هر چیزى سببى قرار داده است». بر این اساس خداوند متعال، فیوضات و عنایات خاص خود را تنها از مجارى و اسباب خویش محقق مىسازد و دو سبب و راه مهم در تحقق این امر، «ریاضت» و «دعا» است. سالک با ریاضت – که بیشتر در انجام واجبات و مستحبات و ترک حرام و مکروهات متجلّى است -، زمینه را براى ظهور انوار الهى در مشاعر ظاهرى و باطنى خویش، آماده مىسازد؛ زیرا با ریاضت شرعى پردههاى ظلمت کنار رفته و فیوضات الهى عاید انسان مىشود. رسولاکرم«صلى الله علیه وآله» از قول خداوند متعال نقل کرده است: «… هیچ بندهاى با چیزى به من نزدیک نمىشود که از آنچه بر او واجب گردانیدهام محبوبتر باشد. او با نوافل به من تقرب مىجوید و نزدیک مىشود تا آنجا که من او را دوست بدارم، وقتى او را دوست بدارم، گوش او باشم که با آن مىشنود و چشم او باشم که با آن مىبیند و زبانش باشم که با آن سخن مىگوید و دست او باشم که با آن مىگیرد و …»V}اصول کافى، ج4، کتاب ایمان و کفر.{V. «دعا» نیز، خواندن شخصى خاصى است که در شرایط ویژه قرار گرفته باشد. این خواندن چنان با عظمت است که هیچ عبادتى برتر از آن نیست؛ زیرا «دعا» ارتباط مستقیم با مشاهده جمال و جلال حضرت حق دارد. آن گاه که سالک سلوک معنوى، عظمت حق را با دریافت حضورى شهود مىکند، فقط او را صدا مىزند. به بیان دیگر، هنگامى که بنده مولاى خویش را در مقام جواد، قادر، علیم و حکیم مشاهده مىکند و از طرفى خویش را عاجز، فقیر و جاهل مىیابد؛ به او پناه مىبرد و از او کمک مىطلبد و در چنین شرایط و وضعیتى – که عبد در حال معرفت حقیقى، خدا را شهود مىکند و فقط او را مىخواند – خداوند نیز خواسته او را اجابت مىکند؛ مجرا و سبب اجابت خداوند، چنین «معرفت و شهودى» است. پیامبر اکرم«صلى الله علیه وآله» مىفرماید: H}«لو عرفتم الله حق معرفته لزالت لدعائکم الجبال»{H؛ V}کنز المعال، ج 3، ص 142، حدیث 5881.{V؛ «اگر شما آن طور که بایسته است، عارف به ساحت مقدس حق بودید، هر آینه به سبب دعایتان کوهها کنده مىشدند». بنابراین دعاى حقیقى، چون از سر معرفت و شهود راستین حق است، یکى از مهمترین مجارى و اسباب تفضلات ربوبى است.V}در این خصوص نگا: درآمدى بر سیر و سلوک، ص67 – 78.{V P}هر که را دل پاک شد از اعتلال{E}آن دعایش مىرود تا ذوالجلال{P V} مثنوى معنوى، دفتر3، بیت 2305.