چرا عرفا از الفاظ عاشقانه استفاده می کنند

پاسخ : این بهره‏گیرى عللى دارد که به سه مورد مهمّ اشاره مى‏شود: T}یک.{T هرگاه راه شناخت «سرچشمه هستى»، عشق به هستى بخش باشد؛ طبع قضیه ایجاب مى‏کند که عارفان راستین در اشعار و غزلیات خویش، از الفاظ رایج در میان عاشقان مجازى بهره گیرند. البته میان این دو نوع عشق، فاصله‏اى بى پایان هست؛ ولى چون هر دو به ظاهر در وادى واحدى گام برمى‏دارند – هرچند مقصدشان مختلف است – ایجاب مى‏کند که در تبیین مقاصد خویش، از الفاظى مانند «رخ»، «زلف»، «خط» و «خال» بهره گیرند. T}دو.{T این نوع بهره‏گیرى – که همگى از قبیل تمثیل و کنایه است – به سخن «زیبایى و ظرافت» مى‏بخشد و در نتیجه شعر عارف، تأثیر دل‏نشینى در شنونده پدید مى‏آورد. این روش منحصر به عارف نیست؛ بلکه هنرمندان و سرایندگان شعر و ادب نیز در پیام‏هاى خود از تشبیه و تمثیل استفاده مى‏کنند. T}سه.{T عارفان راستین معتقدند: مفاهیم و معانى فراحسى و عقلى، در قالب الفاظ نمى‏گنجد و الفاظ توانایى حکایتگرى مفاهیم عالى را – که به شهود آنان رسیده است – ندارند؛ از این جهت آنان به ناچار حقایق عرفانى را با رمز و اشاره بیان مى‏کنند تا در مدت کم و با به کارگیرى الفاظ کوتاه، عالى‏ترین حقایق را به مخاطب منتقل کنند. P}سخن عشق نه آن است که آید به زبان‏{E}ساقیا مى‏ده و کوتاه کن این گفت‏وشنود{P V}حافظ.{V گاهى عارفان با استفاده از چنین الفاظ و عباراتى، مطالب و اسرار خویش را از نظر نامحرمان در پس اصطلاحات نگاه مى‏دارند. P}هاتف ارباب معرفت که کسى‏{E}مست خوانندشان گهى هشیار{P P}از «مى» و «جام» و «شاهد» و «ساقى»{E}وز «مغ» و «مغبچه» و «بت» و «زنّار»{P P}قصد ایشان نهفته اسراریست‏{E}که نمایان کنند، گاه اظهار{P V} هاتف اصفهانى.{V گفتنى است اگر گاهى اشعارى زننده از برخى عارفان گزارش شده است، باید آنها را با مبانى اعتقادى و به اصطلاح «محکمات» آراى‏شان سنجید و به صرف چنان ابیاتى، نباید آنان را متهم کرد: به هر حال براى درک مفاهیم عالى اشعار عارفان حقیقى، باید دو کار انجام داد: 1. باید از اصطلاحات عرفانى آگاه بود و با عرفان نظرى و مبانى آن آشنا شد؛ زیرا هر علمى و هر دانشمندى، براى خویش اصطلاحى دارد و باید کلمات و گفتارهاى آنان، مطابق اصطلاحات خاص هر علم توضیح داده شود. 2. غزلیات و اشعار متشابه را با کلید محکم، تفسیر نمود و مسلماً این نوع تفسیرها، کار یک فرد عادى و به دور از عرفان نظرى و اصطلاحات عرفانى نیست و اشخاص عادى باید این مرحله را با خضر زمان خویش طىّ کنند.V}نگا: شریعه خرد، صص 59 – 72؛ خدمات متقابل اسلام و ایران، صص 268 – 275. براى آشنایى با اصطلاحات خاص عرفا خواندن سه کتاب ذیل سودمند است: الف. شیخ محمد لاهیجى، مفاتیح الاعجاز در شرح گلشن راز. ب. محسن فیض کاشانى، رساله مشواق. پ. استاد فاطمى نیا، فرجام عشق.{