اگر شیطان به زنجیر کشیده شده پس دلیل گناهان ما در ماه رمضان چیست

پاسخ : این سؤال، پرسشى بنیادین است که براى هر اندیشمند مسلمان رخ مى‏نماید و پاسخ به آن در گرو کاویدن جنبه‏هاى مختلف آن است. در این پرسش سه طرف – خداوند، انسان و شیطان قرار دارد که به طور مختصر به بررسى آنها مى‏پردازیم: 1. هدف خداوند از آفرینش انسان، رساندن او به کمال است. 2. تبلور کمال انسان، در شناخت خداوند است و معرفت، در گرو عبادت او است. خداوند خود مى‏فرماید: A}«وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ»{A؛ V}ذاریات (51)، آیه 56.{V ؛ «جن و انس را تنها براى عبادت خود آفریدم»؛ زیرا با عبادت و شناخت او، کمال انسان تحقق مى‏یابد. 3. انسان عبادت‏گر را تنها در صورتى مى‏توان در حال حرکت به سوى کمال دید که آگاهانه و با اختیار، این مسیر را انتخاب کرده باشد؛ نه آنکه همانند فرشتگان به صورت تکوینى به عبادت بپردازد و قدرت بر عصیان و نافرمانى خداوند نداشته باشد: A}«بَلْ عِبادٌ مُکْرَمُونَ لا یَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَ هُمْ بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ»{A؛ V}انبیاء (21)، آیه 26 و 27.{V. و چه زیبا سروده است خواجه شیراز در این باره: P}جلوه‏اى کرد رُخت دید ملک عشق نداشت‏{E}عین آتش شد ازین غیرت و بر آدم زد{P 4. خداوند به همین جهت انسان را موجودى مختار آفرید و انتخاب راه سعادت و شقاوت را در اختیار او نهاد؛ چنان که مى‏فرماید: A}«إِنَّا هَدَیْناهُ السَّبِیلَ إِمَّا شاکِراًوَ إِمَّا کَفُوراً»{A؛انسان (76)، آیه 3.{V؛ «ما راه را به انسان نشان دادیم، حال یا سپاس‏گزار است و یا ناسپاس». 5. از اینجا است که مسئله امتحان – به عنوان یکى از اهداف واسطه‏اى آفرینش انسان مطرح مى‏شود؛ زیرا امتحان، تبلور اختیار انسان است و جاى شگفتى ندارد که در آیات فراوانى، طرح این مسئله را به گونه‏هاى مختلف مى‏بینیم؛ چنان که مى‏فرماید: A}«إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ نُطْفَهٍ أَمْشاجٍ نَبْتَلِیهِ»{A؛ V}همان، آیه 2.{V؛ «ما انسان را از نطفه‏اى آمیخته آفریدیم تا او را بیازماییم» V}همچنین ر.ک: آیات 31 سوره محمد؛ 35 سوره انبیاء؛ 155 سوره بقره؛ 7 سوره کهف؛ 165 سوره انعام؛ 7 سوره هود؛ 2 سوره ملک، 15 سوره فجر و… .{V. 6. برقرارى یک «امتحان عادلانه»، تنها در گرو وجود شرایط و امکانات براى گزینش مسیر خیر یا شرّ به وسیله انسان است. اما خداوند از آن رو که انسان را گل سر سبد مخلوقات خود مى‏داند و تنها براى آفرینش او به خود تبریک مى‏گوید A}«فَتَبارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ»{A؛ V}مؤمنون (23)، آیه 14.{V، در جهت انتخاب مسیرکمال و خیر، امکانات فراوانى را در اختیار او گذاشته است. این ابزار و امکانات عبارت است از: 6-1. آفرینش بر اساس فطرت و گرایش ذاتى به خداوند: A}«فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِى فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها»{A؛ V}روم (30)، آیه 30.{V. 6-2. رهبرى و هدایت الهى به سوى حق به وسیله خود خدا: A}«قُلِ اللَّهُ یَهْدِى لِلْحَقِّ»{A؛ V}یونس (10)، آیه 35.{V. 6-3. الهام خوبى‏ها و بدى‏ها به انسان به منظور گزینش آگاهانه او: A}«فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها»{A؛ V}شمس (91)، آیه 28.{V. 6-4. محبوب قرار دادن ایمان به خداوند در نهاد انسان‏ها: A}«حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمانَ وَ زَیَّنَهُ فِى قُلُوبِکُمْ»{A؛ V}حجرات (49)، آیه 7.{V. 6-5. یارى رساندن ویژه به مؤمنان در مسیر زندگانى: A}«إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِینَ آمَنُوا فِى الْحَیاهِ الدُّنْیا»{A؛ V}غافر (40)، آیه 56.{V؛ V}با استفاده از: المیزان، ج 12، ص 159.{V 6-6. گشودن راه‏هاى هدایت به تناسب تلاش انسان: A}«وَالّذیِنَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ»{A؛ V}ابراهیم (14)، آیه 12.{V. 7. حال با وجود این همه امکانات در جانب خیر، بودن نیرویى در جانب شرّ، موجب مى‏شود که آزمایش الهى از حالت صورى در آید؛ یعنى، وجود نیروهایى که انسان را به سوى شرّ وسوسه مى‏کنند، باعث مى‏شود انسان واقعاً در میان دو راهى‏ها، قرار گیرد و خود با اراده و عزم خویش، مسیرى را انتخاب کند. به عبارت دیگر وسوسه‏هاى شیطانى، باعث مى‏شود که انسان به مبارزه برخیزدو با استمداد از عنایت‏هاى الهى، نبردى سهمگین را آغاز کند. به این وسیله نفس او پرورش و تکامل مى‏یابد و عالى‏ترین مدارج کمال ممکن را کسب مى‏کند و چون در این صورت امتحان جدى صورت گرفته است، حقیقت شخصیت او – خواه مثبت و ملکوتى یا منفى و منحط بروز مى‏نماید؛ یعنى، انسان نهان خود رانشان مى‏دهد. از اینجا بود که با نافرمانى ابلیس و رانده شدن او از درگاه الهى و سپس تقاضاى او براى اغواى نوع انسانى؛ خداوند با تقاضاى او موافقت کرد و به او مهلت داد تا در مقابل نیروهاى الهى، وسوسه‏گر انسان به سمت شرّ باشد. اما در عین حال قدرت او در این زمینه را محدود ساخت و هیچ سلطه‏اى را براى شیطان به طور مستقل بر انسان‏ها قرار نداد: A}«وَ ما کانَ لَهُ عَلَیْهِمْ مِنْ سُلْطانٍ إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَنْ یُؤْمِنُ بِالْآخِرَهِ مِمَّنْ هُوَ مِنْها فِى شَکٍّ»{A؛ V}سبا (34)، آیه 21.{V. 8. اغواگرى شیطان، تنها در انسان‏هایى مؤثر است که جانب شرّ را بر خیر ترجیح مى‏دهند؛ اما خالصان و خداجویان حقیقى، گزندى از او نمى‏بینند. چنان که شیطان خود بر ناتوانى خویش در این زمینه اعتراف کرده، مى‏گوید: A}«فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ إِلاَّ عِبادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِینَ»{A؛ V}ص (38)، آیه 82 و 83.{V. بنابراین وسوسه‏گرى شیطان، پس از روى‏گردانى انسان از نداى فطرت و الهامات رحمانى است. چنین کسانى که با اختیار و انتخاب خود کفر ورزیده، قابلیت محبت و همراهى با پاک‏ترین انسان‏هاى روى زمین را از دست داده‏اند؛ سزاوار آن هستند که به وسوسه‏هاى شیطانى گرفتار شوند و این خود نوعى مجازات الهى نسبت به آنان در همین دنیا است: A}«أَ لَمْ تَرَ أَنَّا أَرْسَلْنَا الشَّیاطِینَ عَلَى الْکافِرِینَ تَؤُزُّهُمْ أَزًّا»{A؛ V}مریم (19)، آیه 83.{V؛ «آیا ندانستى که ما شیطان‏ها را بر کافران گماشته‏ایم، آنان را شدیداً تحریک کنند؟». 9. خداوند متعال به جهت عنایت ویژه‏اش به مؤمنان، زمان‏ها، مکان‏ها و وسایطى براى آنها قرار داده است تا بتوانند از آنها استمداد جسته و در جهت حفظ و تقویت بعد معنوى خویش، تلاشى پیگیر داشته باشند. ماه رمضان – به ویژه شب قدر بهترین زمان‏ها براى این جهت است. خداوند در این ماه، قدرت شیطان را محدود ساخته است (که از این محدودیت، به زنجیر کشیده شدن او تعبیر مى‏شود)؛ لکن این تنها زمینه خوبى براى حرکت به سوى کمالات معنوى است که به خواسته انسان مشروط است و اگر انسان نخواهد در مسیر تکامل ایمانى قرار گیرد – اگر چه روزه هم بگیرد لکن در ترک گناهان نکوشد روزه تأثیرى ژرف در جان او نگذاشته، تنها تکلیفى را از او ساقط مى‏کند.