دعای سحر

پاسخ : «دعاى سحر» چشمه معرفتى است که از قلب سرشار و علم و محبت بى‏کران امام باقرعلیه السلام جوشید و بر زبان حق گوى او جارى گشته است و به وسیله امام رضاعلیه السلام نقل شده است. این دعا در سحرگاهان ماه رحمت و ضیافت الهى، زینت بخش محمل دل‏سوختگان و شمع بزم مناجاتیان شب زنده‏دار است. حضرت باقرعلیه السلام در عظمت و ارزش این دعا مى‏فرماید: «اگر مردم به اهمیت و بزرگى خواسته‏هایى که در این دعا آمده و سرعت اجابت آنها در حق خواننده‏اش، پى مى‏بردند، براى دست یافتن آن با شمشیر با یکدیگر مى‏جنگیدند» V}سید بن طاوس، اقبال الاعمال، ص 76، (چاپ رحلى، دارالکتب الاسلامیه).{V. و در کلامى دیگر مى‏فرماید: «اگر مى‏خواستم سوگند بخورم، قسم مى‏خوردم که اسم اعظم خداوند در این دعا است. پس در هنگام خواندن خداوند با این دعا، جدیت و کوشش کنید؛ چون این دعا از علوم و حقایق پنهان و سر به مهر است. آن را از نااهلان؛ یعنى، منافقان و دروغ گویان و منکران کتمان کنید و تنها بر شایستگان آشکار سازید» V}همان.{V. این دعاى نورانى و پرمایه، در بردارنده درخواست‏ها و تقاضاهاى بزرگ و ارزش‏مندى است و اوصاف جلال و جمال الهى، در آن درخواست شده است. شاید مهم‏ترین هدف این دعا، قرار گرفتن انسان در مسیرى است که اسما و صفات پاک خداوند، در او تبلور یابد و وجودش جلوه‏گاه این اوصاف برجسته و ممتاز گردد. انسان با زمزمه این دعاى ربانى و تضرّع و التجا به ذات اقدس اله، فراهم شدن زمینه تجلّى و ظهور اسماى حسنى و صفات اولیاى الهى را در وجود خود درخواست مى‏کند؛ تا این قابلیت و شایستگى را بیابد که آینه دار کمالات حق و مظهر صفات پروردگارش گردد. «دعاى سحر» سبک و سیاق ویژه‏اى دارد که ممکن است براى خواننده عجیب و نامأنوس باشد و درک و فهم محتواى آن، دشوار و سنگین به نظر برسد؛ ولى باید دانست که این دعا و سایر ادعیه معصومین‏علیهم السلام، تنها بیان الفاظى زیبا و آهنگین و چینش عباراتى موزون و قافیه‏دار نیست؛ بلکه این دعاها، ترجمان حالات قلبى و مشاهدات باطنى و یافته‏ها و شهود آنان است که از زبان حال، به زبان سر و از درون به گفتار سرایت مى‏کند. بنابراین پى بردن به اشارت‏هاى آنان و آشنایى با مراد و منظورشان، جز با نزدیکى به افق معرفت و همگونگى با حالات روحى و مشاهدات ایشان، امکان‏پذیر نیست. تا انسان به کمال بندگى و اوج دلدادگى و شیفتگى نسبت به حضرت محبوب نرسد و حضور و ظهور حق را در همه مظاهر و جلوه‏هاى هستى، به تماشا ننشیند و حجاب‏هاى غفلت و گناه و خودبینى از مقابل دیدگان بصیرتش کنار نرود؛ نمى‏تواند به حقیقت و سرّ خواسته‏هاى ولىّ اعظم خداوند، در این دعاى آکنده از رموز بندگى و توحید و معرفت برسد. البته معناى این سخن، محروم ماندن از برکات این سفره رحمت و هدیه الهى نیست؛ چون آثار و فواید دعاهاى خاندان عصمت‏علیهم السلام، به حدى گسترده و بى‏کران است که هیچ‏کس از آنها بى‏بهره نمى‏ماند. اما میزان برخوردارى از این برکات روحانى و ملکوتى، بستگى کامل به مقدار نیاز معنوى و درجه معرفت و آمادگى انسان دارد. در مورد سبک و شیوه خاص دعاى سحر، مى‏توان چنین گفت: سالک راه خدا و دوستدار کمال و سعادت، پس از گذشتن از عوالم حسّ و خیال و عقل و پشت سر نهادن سراى فریب، به وادى آخرت گام مى‏نهد و به عالم اسما و صفات الهى وارد مى‏شود. در این عالم نیز از اسما و صفاتى که احاطه و اشراف کمترى دارند، عبور مى‏کند و به اسما و صفاتى که شمول و احاطه و گستردگى بیشترى دارند، مى‏رسد. سپس از اسما و صفات گذشته و به عالم خدایى و حضرت الهى مى‏رسد و با چشم و دیده باطن، حضرت احدیت را مشاهده مى‏کند و پروردگار متعال، با تجلیات اسمایى و صفاتى براى او تجلّى مى‏کند. در اینجا متوجه مى‏گردد که برخى اسما و صفات، گسترده و بعضى گسترده‏تر، برخى زیبا و بعضى زیباتر، پاره‏اى شریف و بخشى شریف‏تر و بعضى کامل و برخى کامل‏تر است. در این حال با زبانى در خور و مناسب با این حال و آن عالم، از پروردگارش خوب‏ترین، زیباترین، شریف‏ترین و کامل‏ترین صفات ربوبى را درخواست و چنین تضرع مى‏کند: «اللهم انى اسئلک من بهائک بابهاه»{H، «اللهم انى اسئلک من جمالک باجمله»{H، «اللهم انى اسئلک من کمالک باکمله»{H، «اللهم انى اسئلک من عظمتک باعظمها»{H و… . هنگامى که چنین بنده مجاهد و سعادت‏مندى، از عالم الوهیت گذشت و به مقام «احدیت» و «قرب مطلق» و «رحمت واسعه» رسید و شهود این مقام برایش ثابت و مستقر گردید؛ همه صفات الهى را امواج دریاى وجود و اشراقات نور ذات مى‏یابد و همه را متحد با یکدیگر و با ذات پاک خداوند مى‏بیند و در مى‏یابد که برخى صفات نسبت به بعضى دیگر، افضلیت، اشرفیت و اکملیتى ندارند؛ بلکه همگى زیبا، شریف، کامل و عظیم هستند و هر چه هست، زیبایى، شرف، کمال و عظمت است و این دید و مشاهده‏اش را چنین بیان مى‏دارد: «و کل بهائک بهى»{H، «کل جمالک جمیل»{H، «کل کمالک کامل»{H و «کل عظمتک عظیمه»{H. چون مسافر به سوى خدا و طالب رستگارى و فلاح به این مقام و منزلت – که مقام تساوى تجلیّات است نائل مى‏گردد و همه صفات را در شرافت و کمال یکسان مى‏بیند؛ همه آنها را یک جا درخواست مى‏کند: «اللهم انى اسئلک ببهائک کلّه»{H،«اللهم انى اسئلک بکمالک کلّه»{H، «اللهم انى اسئلک بکامل کلّه»{H، «اللهم انى اسئلک بعظمتک کلّها…»{H؛ V}برگرفته از: امام خمینى، شرح دعاى سحر، ترجمه سید احمد فهرى، ص 42، (انتشارات فیض کاشانى، چاپ دوم، 1380).