چرا از مرگ می ترسیم

پاسخ : «ترس از مرگ»، علت‏هاى گوناگون دارد. در یک نگاه کلى مى‏توان انسان‏ها را از این جهت به سه گروه – ناقصان، متوسّطان و کاملان تقسیم کرد. دلیل وحشت از مرگ در انسان‏هاى ناقص، این است که انسان به حکم فطرت خود، حب به بقا و میل به جاودانگى دارد و از فنا، زوال و نیستى متنفر است و از آنجا که مرگ را نیستى مى‏پندارد، از مرگ تنفر دارد. خداوند متعال، عقیده این گروه از انسان‏ها را چنین بیان مى‏کند: A}«إِنْ هِیَ إِلاَّ حَیاتُنَا الدُّنْیا نَمُوتُ وَ نَحْیا وَ ما نَحْنُ بِمَبْعُوثِینَ»{A؛ V}مؤمنون (23)، آیه 37.{V؛ «جز این زندگانى دنیاى ما چیزى نیست، مى‏میریم و زندگى مى‏کنیم و دیگر برانگیخته نخواهیم شد». متوسطان – که ایمانشان به عالم آخرت کامل نیست به دلیل غفلت از حیات اخروى و توجّه به امور دنیوى و تلاش در آبادانى آنها، از مرگ مى‏ترسند. امام صادق‏علیه السلام مى‏فرماید: «روزى مردى به سوى ابوذر آمد و پرسید: چرا ما از مرگ کراهت داریم؟ ابوذر در پاسخ گفت: به دلیل آنکه شما دنیا را آباد کردید و آخرت را خراب؛ پس مى‏ترسید که از آبادانى به سوى خرابى انتقال یابید»V}بحارالانوار، ج 6، ص 137، ح 42.{V. ریشه این غفلت، پیروى از خواسته‏هاى نفسانى، مخالفت با حضرت حق یا آرزوهاى دراز است. امیرمؤمنان‏علیه السلام در کلام گران سنگى مى‏فرماید: «… آیا کسى نیست که از گناه توبه کند، پیش از آنکه مرگش فرا رسد؟… شما را فرموده‏اند که بار بربندید و توشه برگیرید. من بر شما از دو چیز بیشتر مى‏ترسم: به دنبال هواى نفس رفتن و آرزوى دراز در سر پروریدن». V}نهج البلاغه، خطبه 28، ص 29.{V P}اُستُن این عالم اى جان غفلت است‏{E}هوشیارى این جهان را آفت است‏{P P}هوشیارى زان جهان است و چوآن‏{E}غالب آید پست گردد این جهان‏{P V}مثنوى معنوى، دفتر اول، ابیات 2066 – 2067.{V این متوسطان و غافلان، به حدى از مرگ غافل‏اند که به تعبیر حضرت على‏علیه السلام «گویا مرگ را در دنیا، براى غیر ما نوشته و حق را بر عهده جز ما هشته‏اند و گویى آنچه از مردگان مى‏بینیم، مسافران‏اند که به زودى نزد ما باز مى‏آیند و آنان را در گورهایشان جاى مى‏دهیم و میراثشان را مى‏خوریم! پندارى ما پس از آنان، جاودان به سر مى‏بریم!» V}نهج البلاغه، کلمات قصار 122، ص 382.{V اما گروه سوم، انسان‏هاى کامل و مؤمنان وارسته‏اند و ترسشان، مثبت وارزشى است. در حقیقت آنان از عظمت خداوند متعال مى‏ترسند. هراس آنان همانند وحشت وابستگان به دنیاى مادى و دل دادگان به تعلّقات آن نیست. حضرت حق در قلب اولیاى الهى، تجلّى کرده و موجب هیبت آمیخته به شوق‏شده است. بنابراین تجلّى الهى و عظمت ادراک و شهودشان، آنان را به هیبت و خوف مبتلا کرده است. درست مانند زمانى که عاشق دل داده، پس از سال‏ها دورى و رنج، اجازه ملاقات با معشوق را پیدا مى‏کند؛ تمام وجود او آکنده از ترس و اضطراب است که نکند پس از سال‏ها هجران، عملى از او سر بزند و او از دیدار محبوب خود محروم شود. دل عاشقان خداوند متعال، در هنگام ملاقات با حضرت حق – که با مرگ سرفصلى از آن آغاز مى‏شود مى‏تپد و وحشتناک و ترسناک مى‏شود؛ ولى این خوف غیر از ترس‏هاى معمولى است. V}امام خمینى، چهل حدیث، صص 303 – 307 (مرکز نشر فرهنگى رجاء، چاپ اول، تابستان 1368).{V هراس انسان‏هاى آن سویى، از طول سفر، توشه کم و بزرگى و عظمت مقصد است. V}نهج البلاغه، کلمات قصار 77، ص 372.{V ایشان، به تبع قرآن کریم، مرگ را چون زندگى، امتحان بزرگ الهى مى‏دانند V}ملک (67)، آیه 2.{V و مى‏ترسند که از این آزمون، سربلند بیرون نیایند و به حقیقت آزمون انسان‏هاى کامل، بسیار سخت است که حتى درک آن نیز براى ما مشکل مى‏نماید. P}هیچ مرده نیست پرحسرت زمرگ‏{E}حسرتش آن است کش کم بود برگ‏{P P}ورنه از چاهى به صحرا اوفتاد{E}در میان دولت و عیش و گشاد{P P}زین مقام ماتم و تنگین مُناخ‏{E}نقل افتادش به صحراى فراخ {P P}مقعد صدقى نه ایوان دروغ‏{E}باده خاصى نه مستیى زدوغ {P P}مقعد صدق و جلیسش حق شده‏{E}رسته زین آب و گل آتشکده‏{P P}ورنکردى زندگانیى منیر{E}یک دو دم ماندست مردانه بمیر{P V}مثنوى معنوى، دفتر پنجم، ابیات، 1771 – 1766.{V با این توضیحات اجمالى و مختصر، روشن مى‏شود که هر ترس و وحشتى از مرگ، بد و منفى و هر خوفى از آن هم خوب و مثبت نیست. اگر ترس از مرگ، بر اثر غفلت و محدودیت نظر باشد، وحشتى منفى و نابخردانه است که باید عامل آن (دنیادوستى) را از بین برد. اما اگر وحشت از مرگ، براساس خوف از عظمت حق تعالى و ترس از چگونگى رویارویى با خداوند باشد، ترسى مثبت و از سر شوق و عشق است. گفتنى است اگر چه اولیاى الهى در برخى حالات، با درک عظمت حق و توجه به سنگینى مسئولیت خویش، از مرگ هراسناک‏اند؛ اما از سوى دیگر شوق دیدار یار، حالتى براى آنان به وجود مى‏آورد که اعلام مى‏دارند: «علاقه ما به مرگ، از علاقه کودک به پستان مادر بیشتر است». در پایان، توجه به امور زیر در باور مرگ و یادآورى آن و پند گرفتن از آن، مؤثر و مفید است: T}یکم.{T اندیشه درباره مرگ به ویژه در خلوت و اینکه مرگ تنها پلى است که ما را از خانه عمل، به خانه پاداش و جزا منتقل مى‏سازد. همچنین تفکر در این نکته که انسان براى این دنیاى فانى و زندگى زودگذر، آفریده نشده؛ بلکه آفرینش او براى زندگانى ابدى است که مرگ آغاز سفر بدان جا است. T}دوّم.{T زیارت اهل قبور و تماشاى قبرهاى پوسیده و سنگ متلاشى شده و اندیشه در این مسئله که چه انسان‏هایى روزگارانى زندگى مى‏کردند و اکنون همگى در این گورستان‏ها خوابیده‏اند و هیچ یادى از آنان نیست. جسم آنها اگر چه خاک شده و غذاى مورچگان گردیده است؛ اما آنان همگى در محضر پروردگار عالم حاضرند و پاداش رفتار نیک یا کیفر کردار بد خود را مى‏بینند و این سرنوشتى است که دیر یا زود ما نیز بدان خواهیم رسید. T}سوّم.{T شرکت در تشییع جنازه و تدفین اهل ایمان و یادآورى این نکته که روزى ما نیز همانند آن فرد، بر روى دوش آشنایان و بستگان به گور سپرده خواهیم شد. پس کردار، رفتار و گفتار خود را بر اساسى تنظیم کنیم که مرگ ما، موجب آسایش ابدى ما بشود. T}چهارم.{T تلاوت و تدبر در آیاتى که در مورد مرگ و قیامت است (به ویژه نگاه اندیشمندان به آیات عذاب) و مطالعه و تفکر در روایات فراوانى که در این باره وارد شده است. T}پنجم.{T توجه به این نکته که مرگ نیستى و نابودى نیست؛ بلکه دریچه‏اى براى‏ورود به عالمى بزرگ‏تر و گسترده است. مرگ ما را از خانه عمل و امتحان، به خانه ابدى محاسبه و پاداش مى‏برد و هر چه در دنیا کاشته‏ایم، در قبر ظهور پیدا مى‏کند و برداشت مى‏شود. کسى که در دنیا با ایمان و عمل صالح سپرى کرده، قبر او «روضه من ریاض الجنه»{H است و آن که دنیایش را با بى ایمانى و بدکردارى سپرى کرده، قبرش «حفره من حفر النیران»{H است. آرى قبر همه انسان‏ها، ظاهرى مشابه دارد؛ اما باطن آن متفاوت است: یا بهشت است یا جهنم. آن که دنیا را با ایمان و عمل صالح سپرى کرده، هم اکنون در بهشت است و مرگ او را به این سعادت ابدى مى‏رساند. پیک مرگ براى چنین فردى، پیک بشارت و سعادت است. زندگى بهشت‏مدار او در دنیا، موجب شده که باطنش، بهشت گشته و مرگ او را به بهشت ببرد (قبرش بهشت است). اما آن که با سوء اختیار خود، در دنیا بدکردار بوده، هم اکنون در جهنم است؛ منتها همانند مردم مست و بى‏هوش، مى‏سوزد و ادراک نمى‏کند. آن‏گاه که پیک مرگ آمد، در حقیقت او به هوش مى‏آید و آن‏گاه جهنمى که خود براى خود، فراهم کرده بود، به چشم جان مى‏بیند و با همه وجود مى‏چشد. V}براى آگاهى بیشتر ر.ک: الف. عبدالحسین، دستغیب شیرازى، معاد ؛ ب. محمد حسین، حسینى تهرانى، معاد شناسى؛ پ. مرتضى، مطهرى، معاد ؛ ت. ناصر، مکارم شیرازى، معاد.{