نعمت های بهشتی و حورالعین در قرآن

پاسخ : هدف اصلى قرآن، دعوت مردم به بندگى حق تعالى است؛ لکن انگیزه این دعوت داراى مراتبى است که بالاترین آن، دیدار حق تعالى و بازگشت به مبدأ هستى است که از آن به «عبادت احرار»{H یاد مى‏شود. اما بسیارى از مردم یا از ترس جهنم و یا به شوق بهشت عبادت مى‏کنند و اگر بهشت و دوزخى در کار نبود، تن به عبادت نمى‏دادند. بنابراین بهشت و جهنم دو نعمت برزگ الهى است که انسان را کم کم به سمت محبوب دو سرا مى‏کشاند. قرآن نیز با توجه به اینکه مخاطبانش تمامى انسان‏ها هستند، بر هر سه جنبه بندگى آزادگان، بردگان و تاجران تأکید کرده است. آرى عبادت از روى ترس یا شوق، اگر چه مرتبه پایین‏ترى دارد؛ لکن بسیار بهتر از بندگى شیطان و نفس اماره است که انسان را به کلى از کمال مطلوبش باز مى‏دارد. از این جهت در آیات و روایات، نخست به پاداش‏هاى محسوس مى‏پردازد تا انگیزه انسان را، به دورى از بندگى شیطان دو چندان کند. سپس با وعده بهشت و رضوان الهى، آدمى را به بندگى خداوند مشتاق مى‏گرداند و انگیزه او را براى عبادت و بندگى عمیق‏تر مى‏سازد. در این مختصر به بعضى از آیات و روایات اشاره مى‏شود: A}«وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها وَ مَساکِنَ طَیِّبَهً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَکْبَرُ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ»{A؛ V}توبه (9)، آیه 72.{V؛ «خداوند اهل ایمان را – از مرد و زن وعده فرموده که در بهشت خلد ابدى که زیر درخت‏هایش نهرها جارى است، درآورد و در عمارات نیکوى بهشت برین منزل دهد و بزرگ‏تر از هر نعمت، مقام رضا و خشنودى خدا را به آنان کرامت فرماید و آن به حقیقت فیروزى بزرگ است». این آیه شریفه، به زن و مرد مؤمن وعده بهشت برین مى‏دهد و آن گاه مى‏فرماید: «و رضوان الهى برتر و والاتر است»{H و آن را رستگارى عظیم مى‏داند؛ یعنى، مردم را پله پله بالا مى‏برد. ابتدا از آنچه براى آنها درکش آسان‏تر و براى طبعشان خوشایندتر است، شروع مى‏کند. آن‏گاه دست آنان را مى‏گیرد و به بالا؛ یعنى، رضوان الهى مى‏برد و یادآور مى‏شود که رستگارى بزرگ، همان رضوان الهى است. در آیه‏اى دیگر مى‏فرماید: A}«وَ فِی الْآخِرَهِ عَذابٌ شَدِیدٌ وَ مَغْفِرَهٌ مِنَ اللَّهِ وَ رِضْوانٌ»{A؛ V}حدید (57)، آیه 20.{V؛ «در عالم آخرت [دنیاطلبان را] عذاب سخت جهنم و [مؤمنان را ]آمرزش و خشنودى حق نصیب است». آیه مذکور به هر سه مورد دوزخ، بهشت (مغفره من الله) و جنت رضوان (هدف والاى احرار)، اشاره دارد؛ یعنى، برخى جویاى بهشت و گروهى گریزان از دوزخ هستند. در این میان تنها آزادگان درصدد رضا و خشنودى بوده و جز خدا را نمى‏طلبند. امام على‏علیه السلام مى‏فرماید: «ما عبدتک خوفاً من نارک و لاطمعاً فى جنتک بل وجدتک اهلاً للعباده فعبدتک»{H؛ V}بحار، ج 67، ص 186.{V؛ «خداوندا! من تو را نه به جهت ترس از دوزخ و نه به طمع بهشت برین که من تو را سزاوار عبادت دیده و به پرستش تو مى‏پردازم». امام سجادعلیه السلام نیز فرموده است: «یا نعیمى و جنتى و یا دنیاى و آخرتى یا ارحم الراحمین!»{H؛ V}صحیفه سجادیه، ص 413.{V؛ «اى خدایى که نعیم و بهشت من تویى و دنیا و آخرت من تنها تو هستى، اى رحم کننده‏ترین رحم کنندگان!». توجه به این نکته بایسته است که افراد در مراتب ایمان و ابعاد شخصیتى، گوناگون هستند. امام صادق‏علیه السلام مى‏فرماید: «الایمان حالات و درجات و طبقات و منازل»{H؛ V}اصول کافى ج 2، ص 38.{V ؛ «ایمان در افراد، حالات گوناگون و درجات و نیز مراحل و مراتب مختلفى دارد». بنابراین نمى‏توان از همگان انتظار عالى‏ترین هدف را داشت؛ چنان که دانش‏آموز ابتدایى را با تشویق و تهدید، باید به درس و مدرسه کشاند. باید دستشان را گرفت و پا به پا برد تا شیوه درست عبادت را بیاموزند. البته پس از آنکه آموختند، مى‏یابند که تنها خداوند شایسته پرستش است: A}«إِیَّاکَ نَعْبُدُ»{A؛ V}فاتحه (1)، آیه 4.{V. تشویق و تهدید، نقش عمده‏اى در تربیت و انگیزش افراد دارد و قرآن بهشت و دوزخ را چونان دو عامل مهم تشویق و تنبیه، مطرح کرده است. امام على‏علیه السلام مى‏فرماید: «پیامبران آمدند تا بشر را از قیامت و مواقف آن و آنچه براى اهل طاعت و معصیت فراهم شده – از بهشت و دوزخ و کرامت و خفّت آگاه گردانند». V}نهج البلاغه، خطبه 183.{V حضرت فاطمه‏علیها السلام فرموده است: «ثم جعل الثواب على طاعته و وضع العقاب على معصیته زیاده لعباده عن نقمته و حیاشه لهم الى جنته»{H؛ V}اعیان الشیعه، ج 1، ص 316؛ این جمله از حضرت على‏علیه السلام نیز نقل شده است. ر.ک: بحارالانوار، ج 6، ص 114 به نقل از: نهج البلاغه.{V ؛ «خداى سبحان ثواب و عقاب را مقرر ساخت براى سوق دادن بندگان به بهشت برین و بر حذر داشتن آنها از نقمت و بلاى خود (دوزخ)». پس هدف اصلى، «رسیدن به مقام رضوان خداوند سبحان» است؛ اما مردم داراى مراتب و حالات مختلفى‏اند و بسیارى از آنها را باید با ترس و شوق، به بارگاه الهى کشاند. آن گاه که آمدند، به مقامات بالاتر راهنمایى کرد.