حفظ کردن اثرات ماه رمضان

پاسخ : بدون تردید یک ماه روزه دارى و مبارزه عملى با هواهاى نفسانى، تأثیر بسیار عمیقى در روح و روان و سلامت جسمانى انسان دارد؛ اما این که چه کنیم روزه ما اثرش بر نفس و جان باقى بماند، در مرحله نخست باید سعى کنیم که روزه ما کامل و واقعى باشد. آن گاه اثر آن تا سال آینده؛ بلکه براى همیشه باقى خواهد ماند. امام جعفر صادق(ع) مى‏فرماید: «هرگاه روزه دار هستى، پس باید گوش و چشم تو از حرام حتماً صائم باشد. باید جوارح و جمیع اعضاى تو از زشتى‏ها پاک باشد و باید کارهاى بیهوده ولغو را از خود دور کنى… لازم است بر تو حلم و وقار و خشوع روزه واقعى (زیرا روزه دار واقعى آن کسى است که کاملاً مراقب و مواظب تمامى شئون زندگى‏اش باشد که کوچک‏ترین نواقص شرعى، عرفى و اخلاقى از او مشاهده نگردد)… روزه‏دار باید در حد امکان سکوت و خاموشى را اختیار کند، مگر ذکر خدا (و کلماتى در حد ضرورت براى رفع نیازمندى هایش). از قهقهه و بلند بلند خندیدن باید اجتناب کند، زیرا خداوند بر خنده‏هاى قهقهه خشم دارد». از این سخنان پر معناى امام صادق(ع) استفاده مى‏شود که روزه وقتى کامل است و ما روزه‏دار واقعى محسوب مى‏شویم که روزه فقط خوددارى از خوردن و آشامیدن نباشد؛ بلکه همه اعضا و جوارح ما روزه باشد. چنین روزه‏اى کامل و واقعى است و طبعاً اثر آن پایدار خواهد بود. البته علاوه بر آنچه گفته شد، دو عمل مهم دیگر باید انجام دهیم تا اثر روزه تا ماه مبارک رمضان بعدى باقى بماند: یک. اجتناب از آنچه که موجب زایل شدن اثر روزه مى‏شود. علت غایى روزه دستیابى «تقوا» است. تقوا؛ یعنى، دورى از گناه، چه اینکه گناه با غایت و هدف روزه منافات دارد و در تعارض است و ما هنگامى مى‏توانیم از اثر روزه – که همان تقواى الهى است – به طور مستمر بهره‏مند شویم که رفتارمان همسو و هم جهت و در راستاى تقوا باشد. دو. علاوه بر اجتناب از گناه، باید ارتباط خود را با آنچه در ماه مبارک رمضان انجام دادیم قطع نکنیم، یعنى، براى تقویت آثار روزه هر از چند گاهى یک روز روزه بگیریم. البته این روزه‏ها واجب نیست، ولى از نظر کیفیت باید به همان صورتى باشد که در ماه مبارک رمضان روزه مى‏گرفتیم، یعنى، همه اعضا و جوارح ما روزه باشد. بنابراین استوارى عمل و مداومت بر آن، موجب مى‏شود اثر آن عمل باقى بماند: امام باقر(ع) فرمود: دوست داشتنى‏ترین عمل نزد خداوند، عملى است که بنده آن را ادامه دهد، اگر چه اندک باشدV}اصول کافى، ج 3، ص 129، ج‏2.{V و یکى از دلایل استمرار عمل، حفظ و بقاى اثر آن عمل است. از نظر علمى و تجربى نیز این حقیقت به اثبات رسیده است که براى ماندگارى یادگیرى، شناخت و نیز صفات اخلاقى و معنوى، یک فرآیند دو مرحله‏اى را باید طى کرد: 1. شکل‏گیرى، 2. تثبیت و بقا. انسان هر کارى را مى‏خواهد یاد بگیرد، در مرحله اول باید آموزش صحیح ببیند تا آن مهارت را بیاموزد، بدون آموزش صحیح یادگیرى تحقق پیدا نمى‏کند. بعد از اینکه مهارتى را آموخت، استمرار و بقاء آن مستلزم آن است که آن مهارت، تبدیل به عادت و ملکه شود. اگر بخواهیم مهارتى تبدیل به ملکه شود، باید تکرار گردد. در غیر این صورت با گذشت زمان اثر آن مهارت، کم مى‏شود ودر صورت عدم تکرار حتى تبدیل به خاموشى مى‏شود. از این‏رو روان شناسان براى پیشگیرى از خاموشى، بحث «تقویت» را مطرح مى‏کنند. نقش تقویت این است که نه تنها از خاموشى جلوگیرى مى‏کند. بلکه مطلب آموخته شده تبدیل به ملکه مى‏شود و براى همیشه باقى مى‏ماند. این مطلب در همه مهارت‏ها صدق مى‏کند. هر مطلب با مهارتى که انسان به دست مى‏آورد براى تثبیت و بقاى آن باید ارتباط خود را با آن مهارت – ولو به صورت اندک – حفظ کند. این مطلب در مورد مسائل معنوى و اخلاقى نیز صدق مى‏کند، یعنى، اگر مى‏خواهد اثرات ماه مبارک رمضان نه تنها تا ماه مبارک رمضان بعدى حفظ شود؛ بلکه به عنوان یک سرمایه معنوى براى همیشه باقى بماند، باید ارتباط خود را با ماه مبارک رمضان حفظ کند و حفظ این ارتباط ممکن نیست مگر با انجام دادن همان اعمالى که در ماه رمضان انجام مى‏داد. از این‏رو توصیه مى‏شود بعد از ماه مبارک رمضان، گه‏گاهى روزه بگیرید و تلاوت قرآن را – هر چند روزى یک صفحه – قطع نکنید و دعاهاى مربوط به ماه‏هاى بعد از رمضان را – هر چند در حد چند دقیقه – هر روز بخوانید و شاید یکى از ادله اینکه سیره عملى بزرگان دین مانند پیامبر و ائمه(ع)، همواره این بوده که بعضى از روزها را روزه مى‏گرفتند و به ما نیز توصیه کرده‏اند که حداقل هر ماه سه روز، روزه بگیرید (اول، وسط و آخر ماه)، همچنین توصیه کرده‏اند که هر مؤمنى حداقل هر روز پنجاه آیه قرآن را تلاوت کند، به جهت استمرار و بقاى آثار ماه مبارک رمضان باشد و تبدیل آن حالات معنوى حاصل از ماه رمضان به صفات و ملکات ماندگار و همیشگى به گونه‏اى که این آثار جزء وجود و شخصیت ما شود و همواره رفتارهاى ما را تحت تأثیر قرار دهد.