آیا تهذیب نفس نیاز به استاد اخلاق دارد

پاسخ : نقش استاد در تهذیب نفس و سیر و سلوک، بسیار تعیین کننده است و عارفان تأکید فراوانى؛ آن کرده‏اند. بدون داشتن استاد، قدم نهادن در مسیر سلوک، مى‏تواند آفت‏هایى براى انسان داشته باشد که گاهى جبران‏ناپذیر است. مانند وارد آوردن فشار بیش از حد بر خود و خروج از تعادل روحى و روانى بر اثر ریاضت‏هاى شدید و غلبه اوهام بر ذهن انسان یا گرفتار شدن در دام کبر و عجب و یا عدم تشخیص القائات شیطانى از الهامات غیبى و آفات و مفاسد دیگر که هر یک از آنها، براى سقوط معنوى انسان کافى است. البته در سیر و سلوک، کار اصلى را خود سالک انجام مى‏دهد؛ اما استاد، نقش یک راهنماى با تجربه‏اى است را دارد که از این راه آگاهى دارد و از خطرات و خصوصیات آن مطلع است و وسیله حرکت را به خوبى مى‏شناسد و آن را در اختیار سالک قرار مى‏دهد. گاهى انسان سالک، نیازمند ذکر خاصى است تا حالت ومقام معنوى خاصى در او ایجاد شود که استاد آن را تشخیص مى‏دهد. همچنین مراقبت‏هایى که سالک باید انجام دهد – که داراى مراتب مختلف است – تشخیص آن با استاد است. اگر مراقبه سالک بیش از توان روحى و معنوى او باشد، نمى‏تواند دوام بیاورد و از ادامه راه منصرف خواهد شد. فواید وجود استاد، فراوان است و به همین اندازه اکتفا مى‏شود. البته این بدین معنا نیست که انسان بدون استاد، نمى‏تواند به سعادت برسد؛ بلکه عمل به دستوراتى که به صورت کلى و عمومى در قرآن کریم و روایات آمده است و عمل خالصانه، تقوا داشتن، پاک بودن وظیفه خود را به نحو شایسته انجام دادن، احترام به والدین و… همگى زمینه‏ساز سعادت انسان مى‏باشند و کم نبوده‏اند بندگانى که از این راه‏ها به قرب الهى رسیده و شایسته لطف ویژه خداوند گشته‏اند. دسترسى به استاد سیر و سلوک از طریق کسانى میسّر است که در این راه گام برداشته‏اند و اساتید این راه را مى‏شناسند. اما نکته مهم در این رابطه، این است که کسانى که به اسم ارشاد و هدایت و داشتن منصب استادى در راه معنویت، جوانان را فریب داده و آنان را از مسیر حق منحرف کرده‏اند؛ در طول تاریخ اندک نبوده‏اند. کسانى که خود بویى از حقیقت و بندگى خداوند نبرده‏اند و قدمى در این راه برنداشته‏اند و با کتاب و سنت آشنایى ندارند و تنها به قصد منافع دنیوى و کسب شهرت و دکان باز کردن خود را استاد راه معرفى کرده و دل‏هاى پاک و با صفا و خداجوى جوانانى را که به دنبال نداى فطرت خدایى در جست و جوى حقیقت مى‏باشند، منحرف نموده‏اند. بنابراین نمى‏توان به سادگى و بدون تحقیق کافى و اطمینان به کسى سرسپرد و او را به عنوان استاد انتخاب نمود. پس در سیر و سلوک، ملازمت به دستورات شرع مقدس، اساس کار مى‏باشد و نیاز به استاد را جبران مى‏کند. از آیه شریفه سوره «عنکبوت» استفاده مى‏شود که: هر کس در راه رسیدن به رضایت و خشنودى الهى تلاش کند، خداوند او را به راه‏هاى خود هدایت مى‏نماید: A}(والذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا ان الله لمع المحسنین){A؛ «و کسانى که در راه ما مجاهده کنند، ما به سوى راه‏هاى خود هدایتشان مى‏کنیم و خدا همواره با نیکوکاران است». اینکه مى‏فرماید بعد از مجاهده و تلاش، مؤمن مشمول هدایت الهى مى‏شود، اشاره به این است که خداوند اسباب و وسایل هدایت و به عبارتى سیر در طریق صراط مستقیم را برایش فراهم مى‏سازد. وقتى از آیت الله بهجت پرسیده شد؛ استادى به ما معرفى کنید؛ فرمودند: «به هر آنچه مى‏دانید صحیح است عمل کنید، اگر دیدید در سیرتان وقفه‏اى رخ داده است، بدانید از دانسته‏هاى خود عدول نموده‏اید».