آیا تهذیب نفس نیاز به استاد اخلاق دارد
پرسش : . آیا تهذیب نفس احتیاج به استاد دارد؟ چگونه مىتوان استاد سیر و سلوک را پیدا کرد؟ اگر کسى را مىشناسید معرفى کنید؟
پاسخ : نقش استاد در تهذیب نفس و سیر و سلوک، بسیار تعیین کننده است و عارفان تأکید فراوانى؛ آن کردهاند. بدون داشتن استاد، قدم نهادن در مسیر سلوک، مىتواند آفتهایى براى انسان داشته باشد که گاهى جبرانناپذیر است. مانند وارد آوردن فشار بیش از حد بر خود و خروج از تعادل روحى و روانى بر اثر ریاضتهاى شدید و غلبه اوهام بر ذهن انسان یا گرفتار شدن در دام کبر و عجب و یا عدم تشخیص القائات شیطانى از الهامات غیبى و آفات و مفاسد دیگر که هر یک از آنها، براى سقوط معنوى انسان کافى است. البته در سیر و سلوک، کار اصلى را خود سالک انجام مىدهد؛ اما استاد، نقش یک راهنماى با تجربهاى است را دارد که از این راه آگاهى دارد و از خطرات و خصوصیات آن مطلع است و وسیله حرکت را به خوبى مىشناسد و آن را در اختیار سالک قرار مىدهد. گاهى انسان سالک، نیازمند ذکر خاصى است تا حالت ومقام معنوى خاصى در او ایجاد شود که استاد آن را تشخیص مىدهد. همچنین مراقبتهایى که سالک باید انجام دهد – که داراى مراتب مختلف است – تشخیص آن با استاد است. اگر مراقبه سالک بیش از توان روحى و معنوى او باشد، نمىتواند دوام بیاورد و از ادامه راه منصرف خواهد شد. فواید وجود استاد، فراوان است و به همین اندازه اکتفا مىشود. البته این بدین معنا نیست که انسان بدون استاد، نمىتواند به سعادت برسد؛ بلکه عمل به دستوراتى که به صورت کلى و عمومى در قرآن کریم و روایات آمده است و عمل خالصانه، تقوا داشتن، پاک بودن وظیفه خود را به نحو شایسته انجام دادن، احترام به والدین و… همگى زمینهساز سعادت انسان مىباشند و کم نبودهاند بندگانى که از این راهها به قرب الهى رسیده و شایسته لطف ویژه خداوند گشتهاند. دسترسى به استاد سیر و سلوک از طریق کسانى میسّر است که در این راه گام برداشتهاند و اساتید این راه را مىشناسند. اما نکته مهم در این رابطه، این است که کسانى که به اسم ارشاد و هدایت و داشتن منصب استادى در راه معنویت، جوانان را فریب داده و آنان را از مسیر حق منحرف کردهاند؛ در طول تاریخ اندک نبودهاند. کسانى که خود بویى از حقیقت و بندگى خداوند نبردهاند و قدمى در این راه برنداشتهاند و با کتاب و سنت آشنایى ندارند و تنها به قصد منافع دنیوى و کسب شهرت و دکان باز کردن خود را استاد راه معرفى کرده و دلهاى پاک و با صفا و خداجوى جوانانى را که به دنبال نداى فطرت خدایى در جست و جوى حقیقت مىباشند، منحرف نمودهاند. بنابراین نمىتوان به سادگى و بدون تحقیق کافى و اطمینان به کسى سرسپرد و او را به عنوان استاد انتخاب نمود. پس در سیر و سلوک، ملازمت به دستورات شرع مقدس، اساس کار مىباشد و نیاز به استاد را جبران مىکند. از آیه شریفه سوره «عنکبوت» استفاده مىشود که: هر کس در راه رسیدن به رضایت و خشنودى الهى تلاش کند، خداوند او را به راههاى خود هدایت مىنماید: A}(والذین جاهدوا فینا لنهدینهم سبلنا ان الله لمع المحسنین){A؛ «و کسانى که در راه ما مجاهده کنند، ما به سوى راههاى خود هدایتشان مىکنیم و خدا همواره با نیکوکاران است». اینکه مىفرماید بعد از مجاهده و تلاش، مؤمن مشمول هدایت الهى مىشود، اشاره به این است که خداوند اسباب و وسایل هدایت و به عبارتى سیر در طریق صراط مستقیم را برایش فراهم مىسازد. وقتى از آیت الله بهجت پرسیده شد؛ استادى به ما معرفى کنید؛ فرمودند: «به هر آنچه مىدانید صحیح است عمل کنید، اگر دیدید در سیرتان وقفهاى رخ داده است، بدانید از دانستههاى خود عدول نمودهاید».