آیا با توبه واقعی همه گناهان بخشیده می شود
پرسش : آیا اگر کسى گناهان کبیره زیادى داشته باشد و توبه کند و واقعا توبه راستین کند، گناهان قبلى او بخشیده خواهد شد؟ اگر چنین باشد فرق او (که لذتهاى غیرمشروع برده) با فردى که هیچگاه مرتکب گناهى نشده چیست؟
پاسخ : اولین مرحله سلوک به سوى خدا، گناهزدایى است. چون گناه نه تنها مایه ورود به جهنم است؛ بلکه مانع انجام دادن کار خیر در دنیا نیز خواهد شد. در تطبیق و تفسیر گناه با دقت و تأمّل بیشتر، معانى لطیفترى نصیب انسان مىشود؛ به گونهاى که مکروهات و حتّى مباحات نیز براى برخى گناه، به شمار مىآید. البته نه گناهى که موجب سقوط در جهنم باشد؛ بلکه به این معنا که اگر آن را انجام بدهد، از فضایل محروم مىشود. به طور کلى هر مرتبه پایین نسبت به عالى، حجاب مىشود تا به اسما و اوصاف الهى برسد که در آنجا سخن از حجاب نورى است. اینجا است که معصوم(ع) در مناجات شعبانیه چنین مىخواند: H}«الهى هَب لى کَمالَ الانقطاعِ الیک و اَنر ابصارَ قُلوبنا بِضیاء نظرها الیک حتّى تخرقَ ابصارَ القُلوبِ حُجب النور» {H؛ V}مفاتیحالجنان، مناجات شعبانیه.{V «خدایا! کمال و نهایت توجه به خودت را نصیب من بگردان (مرا از غیر خودت منصرف ساز و سمت و سویم را به طرف خودت بنما) و چشم دلم را به وسیله روشنى نگاهت، منور و نورانى ساز تا اینکه چشم دلم، حجابهاى نورانى را دریده و متصل به رحمت تو گردد». «توبه» در لغت به معناى رجوع است و خداوند همه مؤمنان را دستور به توبه مىدهد: A}«و توبوا الى الله جمیعاً ایّها المؤمنون لعلّکم تُفلِحون» {A؛ V}نور(24)، آیه 31.{V «اى مؤمنان همگى به سوى خدا رجوع کنید تا رستگار شوید». توبه گاهى رجوع از معصیت به اطاعت است؛ یعنى، انسان تبهکار از معصیت خود دست بردارد. گاهى توبه به معناى پرهیز از «ترک مستحب و اولى» است یعنى، اگر بعضى از امور مستحب (مانند نماز شب و صدقه اول ماه) را ترک کرده باشد، از آن توبه کند. پس توبه افراد عامى به این است که مستحب را بشناسند و انجام بدهند و حرام و مکروه را بشناسند و انجام ندهند. نسبت به گذشته جداً پشیمان باشند و آن را جبران کنند و نسبت به آینده هم عزم قطعى بر ترک خلاف داشته باشند. البته ترسیم و جبران گذشته کار آسانى نیست؛ بلکه حقوق فراوانى دارد که باید همه آنها جبران شود؛ از جمله: 1. حقالله؛ آنچه از واجبات و وظایف الهى بر عهده دارد، اعاده نماید. 2. حقالنفس؛ امام سجاد(ع) در رساله حقوق مىفرماید: حق نفست این است که آن را در طاعت خدا به کار برى. 3. حقالناس؛ آنچه از حقوق مردم ضایع نموده، باید جبران و ترمیم کند. «توبه» کمیت و کیفیتى دارد، کمیت توبه آن است که قرآن کریم به همه مؤمنان دستور آن را مىدهد: A}«توبوا الى الله جمیعاً ایّها المؤمنون»{A؛ V}همان، آیه 31.{V و کیفیتش هم عبارت از «نَصوح»؛ یعنى، خالص بودن است که در این زمینه قرآن مىفرماید: A}«یا ایّها الذین آمنوا توبوا الى الله توبهً نصوحاً»{A؛ V}تحریم(66)، آیه 8.{V. اگر توبه همه جانبه صورت گرفت و انسان از همه گناهان و خلافها توبه کند و خالص شود، آن گاه لغزشهاى گذشته بخشوده مىشود و انسان توبهکننده به منزله بىگناه است. پیامبر اکرم(ص) فرمود: H}«التائب من الذّنب کَمن لاذَنب له»{H؛ V}مجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، ج 6، ص21.{V T}ویژگىهاى توبه خالص{T یکى از آداب و شرایط توبه خالصانه، این است که تائب واجد سه ویژگى باشد: 1. از اینکه توبهاش پذیرفته نشود، باید بترسد. 2. امید داشته باشد که توبهاش پذیرفته شود. 3. اطاعت و بندگى خدا را ادامه دهد: A}«عسى ربکم ان یُکفّر عنکم سیّئاتکم»{A. در قرآن کریم رجوع و هجرت انسان به سوى خدا به «فرار» نیز تعبیر شده است؛ چنان که مىفرماید: A}«فَفِرّوا الى اللّه» {A؛ V}ذاریات (51)، آیه 5.{V «به طرف خدا هجرت و فرار کنید» دستور فرار به قلعه توحید، متوجه همه حتى معصومین(ع) است و اختصاص به مشرکان، اهل کتاب و مسلمانان عادل یا فاسق (تبهکار) نمىشود. البته کسانى که خیلى دورند، باید تلاش بیشترى بکنند تا خود را به مرکز قلعه امن برسانند. فرار از خود رجوع به طرف خدا، چندین مرحله دارد: جاهلان باید از جهل به علم فرار کنند و احکام الهى را فرا بگیرند، وقتى به علم رسیدند، باید از علم حصولى – با عمل به دانستههاى خود به علم حضورى برسند. هنگامى که به علم حضورى رسیدند و «علم الیقین» آنان «عینالیقین» شد، باز هم باید از این مرحله صعود کرده و «فرار» را ادامه دهند تا از «عین الیقین» به «حقالیقین» برسند. همینطور سیر را ادامه دهند تا آنجا که چیزى را جز حق مشاهده نکنند (به توحید خالص دست یابند). پس توقف در هیج مرحلهاى، روا نیست و همه موظف و مکلّف به توبه هستند. سر توبه این است که تائب دائماً در بیم و امید است، نه یقین دارد که گذشته و خطاهایش بخشیده شده و نه ناامید از بخشش و رحمت الهى است. این خوف و رجا، همان تزکیه روح یا جهاد اکبر است. البته با وجود بخشیده شدن گناه و پذیرش توبه از فضل و لطف الهى، بین فردى که گناه کرده و سپس توبه نموده، با فردى که از ابتدا مراقب بوده که به گناه آلوده نگردد، تفاوت وجود دارد و برخى از بزرگان گفتهاند: فردى که گناه نکرده، مانند صفحه کاغذ سفیدى است که چیزى بر آن نوشته نشده است؛ ولى فردى که گناه کرده و سپس توبه نموده، همانند کاغذ سفیدى است که بر آن چیزى نوشته باشند و بعد آن را پاک کنند؛ یعنى، به هر حال بین این دو تفاوت وجود دارد. V}براى آگاهى بیشتر ر.ک: مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج 24، ذیل آیه شریفه 8، سوره «تحریم».{