آیا با توبه واقعی همه گناهان بخشیده می شود

پاسخ : اولین مرحله سلوک به سوى خدا، گناه‏زدایى است. چون گناه نه تنها مایه ورود به جهنم است؛ بلکه مانع انجام دادن کار خیر در دنیا نیز خواهد شد. در تطبیق و تفسیر گناه با دقت و تأمّل بیشتر، معانى لطیف‏ترى نصیب انسان مى‏شود؛ به گونه‏اى که مکروهات و حتّى مباحات نیز براى برخى گناه، به شمار مى‏آید. البته نه گناهى که موجب سقوط در جهنم باشد؛ بلکه به این معنا که اگر آن را انجام بدهد، از فضایل محروم مى‏شود. به طور کلى هر مرتبه پایین نسبت به عالى، حجاب مى‏شود تا به اسما و اوصاف الهى برسد که در آنجا سخن از حجاب نورى است. اینجا است که معصوم(ع) در مناجات شعبانیه چنین مى‏خواند: H}«الهى هَب لى کَمالَ الانقطاعِ الیک و اَنر ابصارَ قُلوبنا بِضیاء نظرها الیک حتّى تخرقَ ابصارَ القُلوبِ حُجب النور» {H؛ V}مفاتیح‏الجنان، مناجات شعبانیه.{V «خدایا! کمال و نهایت توجه به خودت را نصیب من بگردان (مرا از غیر خودت منصرف ساز و سمت و سویم را به طرف خودت بنما) و چشم دلم را به وسیله روشنى نگاهت، منور و نورانى ساز تا اینکه چشم دلم، حجاب‏هاى نورانى را دریده و متصل به رحمت تو گردد». «توبه» در لغت به معناى رجوع است و خداوند همه مؤمنان را دستور به توبه مى‏دهد: A}«و توبوا الى الله جمیعاً ایّها المؤمنون لعلّکم تُفلِحون» {A؛ V}نور(24)، آیه 31.{V «اى مؤمنان همگى به سوى خدا رجوع کنید تا رستگار شوید». توبه گاهى رجوع از معصیت به اطاعت است؛ یعنى، انسان تبه‏کار از معصیت خود دست بردارد. گاهى توبه به معناى پرهیز از «ترک مستحب و اولى» است یعنى، اگر بعضى از امور مستحب (مانند نماز شب و صدقه اول ماه) را ترک کرده باشد، از آن توبه کند. پس توبه افراد عامى به این است که مستحب را بشناسند و انجام بدهند و حرام و مکروه را بشناسند و انجام ندهند. نسبت به گذشته جداً پشیمان باشند و آن را جبران کنند و نسبت به آینده هم عزم قطعى بر ترک خلاف داشته باشند. البته ترسیم و جبران گذشته کار آسانى نیست؛ بلکه حقوق فراوانى دارد که باید همه آنها جبران شود؛ از جمله: 1. حق‏الله؛ آنچه از واجبات و وظایف الهى بر عهده دارد، اعاده نماید. 2. حق‏النفس؛ امام سجاد(ع) در رساله حقوق مى‏فرماید: حق نفست این است که آن را در طاعت خدا به کار برى. 3. حق‏الناس؛ آنچه از حقوق مردم ضایع نموده، باید جبران و ترمیم کند. «توبه» کمیت و کیفیتى دارد، کمیت توبه آن است که قرآن کریم به همه مؤمنان دستور آن را مى‏دهد: A}«توبوا الى الله جمیعاً ایّها المؤمنون»{A؛ V}همان، آیه 31.{V و کیفیتش هم عبارت از «نَصوح»؛ یعنى، خالص بودن است که در این زمینه قرآن مى‏فرماید: A}«یا ایّها الذین آمنوا توبوا الى الله توبهً نصوحاً»{A؛ V}تحریم(66)، آیه 8.{V. اگر توبه همه جانبه صورت گرفت و انسان از همه گناهان و خلاف‏ها توبه کند و خالص شود، آن گاه لغزش‏هاى گذشته بخشوده مى‏شود و انسان توبه‏کننده به منزله بى‏گناه است. پیامبر اکرم(ص) فرمود: H}«التائب من الذّنب کَمن لاذَنب له»{H؛ V}مجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، ج 6، ص‏21.{V T}ویژگى‏هاى توبه خالص‏{T یکى از آداب و شرایط توبه خالصانه، این است که تائب واجد سه ویژگى باشد: 1. از اینکه توبه‏اش پذیرفته نشود، باید بترسد. 2. امید داشته باشد که توبه‏اش پذیرفته شود. 3. اطاعت و بندگى خدا را ادامه دهد: A}«عسى ربکم ان یُکفّر عنکم سیّئاتکم»{A. در قرآن کریم رجوع و هجرت انسان به سوى خدا به «فرار» نیز تعبیر شده است؛ چنان که مى‏فرماید: A}«فَفِرّوا الى اللّه» {A؛ V}ذاریات (51)، آیه 5.{V «به طرف خدا هجرت و فرار کنید» دستور فرار به قلعه توحید، متوجه همه حتى معصومین(ع) است و اختصاص به مشرکان، اهل کتاب و مسلمانان عادل یا فاسق (تبه‏کار) نمى‏شود. البته کسانى که خیلى دورند، باید تلاش بیشترى بکنند تا خود را به مرکز قلعه امن برسانند. فرار از خود رجوع به طرف خدا، چندین مرحله دارد: جاهلان باید از جهل به علم فرار کنند و احکام الهى را فرا بگیرند، وقتى به علم رسیدند، باید از علم حصولى – با عمل به دانسته‏هاى خود به علم حضورى برسند. هنگامى که به علم حضورى رسیدند و «علم الیقین» آنان «عین‏الیقین» شد، باز هم باید از این مرحله صعود کرده و «فرار» را ادامه دهند تا از «عین الیقین» به «حق‏الیقین» برسند. همین‏طور سیر را ادامه دهند تا آنجا که چیزى را جز حق مشاهده نکنند (به توحید خالص دست یابند). پس توقف در هیج مرحله‏اى، روا نیست و همه موظف و مکلّف به توبه هستند. سر توبه این است که تائب دائماً در بیم و امید است، نه یقین دارد که گذشته و خطاهایش بخشیده شده و نه ناامید از بخشش و رحمت الهى است. این خوف و رجا، همان تزکیه روح یا جهاد اکبر است. البته با وجود بخشیده شدن گناه و پذیرش توبه از فضل و لطف الهى، بین فردى که گناه کرده و سپس توبه نموده، با فردى که از ابتدا مراقب بوده که به گناه آلوده نگردد، تفاوت وجود دارد و برخى از بزرگان گفته‏اند: فردى که گناه نکرده، مانند صفحه کاغذ سفیدى است که چیزى بر آن نوشته نشده است؛ ولى فردى که گناه کرده و سپس توبه نموده، همانند کاغذ سفیدى است که بر آن چیزى نوشته باشند و بعد آن را پاک کنند؛ یعنى، به هر حال بین این دو تفاوت وجود دارد. V}براى آگاهى بیشتر ر.ک: مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج 24، ذیل آیه شریفه 8، سوره «تحریم».{