شناخت و درمان حسادت

پاسخ : T}شناخت و درمان حسد{T ابتدا باید فرق بین «غبطه» و «حسادت» روشن گردد. «حسادت» آن است که انسان از نعمت دیگران ناراحت شود و آرزوى از بین رفتن آن را داشته باشد. اما در «غبطه»، انسان از نداشتن خود آزرده خاطر است؛ نه از بهره‏مندى دیگران. در نتیجه آرزو یا تلاش نمى‏کند که نعمت از دیگرى سلب گردد؛ بلکه از نعمت دیگران خوشحال است و دعا و تلاش مى‏کند که خود نیز به آن برسد. معمولاً در نعمت‏هاى عبادى و معنوى، مِثلِ حالِ خوش در نماز و سجده نسبت به دیگران، حالت غبطه به انسان دست مى‏دهد. درمان حسد، دو رکن اساسى دارد: درمان نظرى؛ (شناخت ابعاد و نتایج آن در دنیا و آخرت) و درمان عملى. T}یک. درمان نظرى‏{T درمان نظرى حسد زمینه‏ها و ابعاد مختلفى دارد؛ از جمله: 1-1. شناسایى ریشه‏ها، علل و عوامل پدید آورنده و رشد دهنده حسد؛ 1-2. گستره، انواع و اشکال بروز حسد؛ 1-3. زیان‏هاى فردى و اجتماعى حسد؛ 1-4. انگاره‏ها و دانسته‏هایى که تأثیر مستقیم در درمان حسد و یا کاهش آثار آن دارند. اکنون به اختصار پاره‏اى از آنچه به این بخش مربوط است بیان مى‏شود:V}جهت آگاهى بیشتر نگا: صدر، سید رضا، حسد، (قم: بوستان کتاب، چاپ سوم 1382)، صص 211 – 290.{V الف. حسد، نه تنها زیانى براى شخص مورد حسد (محسود) ندارد؛ بلکه چه بسا به نفع او و به ضرر حسود است؛ زیرا به فرض که حسادت دیگران موجب غیبت یا تهمت او شود؛ این کار باعث از بین رفتن گناهان او و به دوش کشیده شدن آنها توسط حسود نیز مى‏گردد. در حالى که انسان خردمند، هیچ گاه ضرر خود را نمى‏خواهد و چه ضررى بالاتر از حسدورزى! ب. خداوند بنابر حکمت بالغه خود، نظام جهان را به گونه‏اى قرار داده است که انسان‏ها از جهاتى – چون استعداد، قیافه، مال، خانواده و … – با یکدیگر تفاوت‏هایى داشته باشند. یکى از حکمت‏هاى این مسئله، امتحان و ابتلایى است که باید برقرار باشد. اگر آدمى حقیقت این مطلب را درک کند و به عمق آن دست یابد، آن گاه بر موقعیت دیگران رشک نخواهد برد؛ چرا که همه این موهبت‏ها و تفاوت‏ها را به جهت جریان حرکت زندگى و فلسفه‏اى که وراى آن است، مى‏داند. افزون بر آن این نکته را در نظر دارد که هر نعمتى مسئولیت‏هاى سنگینى نیز در پى دارد و تحمل هر کاستى و صبورى در برابر هر مشکلى، پاداش‏هاى بزرگى به ارمغان مى‏آورد. ج. توجه به معاد و نعمت‏ها و درجات والاى پرهیزگاران در قیامت و آخرت، آدمى را از چشم دوختن به متاع دنیا باز مى‏دارد. خداوند در قرآن خطاب به پیامبرصلى الله علیه وآله مى‏فرماید: A}«لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلى‏ ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ وَ لا تَحْزَنْ عَلَیْهِمْ» {A؛V}حجر(15)، آیه 88.{V «چشم از این متاع ناقابل دنیوى که به برخى داده‏ایم [ براى امتحان‏]، بازگیر و بر اینان اندوه مخور». اگر آدمى به حقیقت، معناى A}«و رِزْقُ رَبِّکَ خَیْرٌ وَ أَبْقى‏»{A؛V} «و [ بدان که ]روزى پروردگار تو بهتر و پایدارتر است»، طه (20)، آیه 131.{V را دریابد، دیگر چشم به امکانات و برخوردارى‏هاى این و آن نخواهد دوخت و عمر خود را بر سر این غصه گزاف نخواهد گذاشت. به گفته حافظ : P}نقد عمرت ببر و غصه دنیا به گزاف‏{E}گر شب و روز در این قصه مشکل باشى‏{P P}گرچه راهیست پر از بیم زما تا بر دوست‏{E}رفتن آسان بود ار واقف منزل باشى‏{P د. بسیارى از نعمت‏هایى که به دیگران مى‏رسد، جنبه اختصاصى ندارد و با تلاش و کوشش، همراه با درایت و بینش مى‏توان بهتر از آن را نیز فراچنگ آورد. بنابراین راه رشد، ترقّى و تعالى بسته نیست؛ لیکن باید واقع‏بینانه راه آن را شناخت و در جهت آن اقدامات لازم را به عمل آورد. T}دو. درمان عملى‏{T بدون درمان عملى و تلاش و مجاهدت براى ریشه کنى بیمارى خطرناک حسد، نمى‏توان سلامت نفس از این صفت ناپسند انتظار کشید. از این رو کاربست شیوه‏هاى عملى در این راستا ضرورى و اجتناب‏ناپذیر است. پاره‏اى از این روش‏ها عبارت است از: 2-1. رفتار مخالف: عمل بر ضد مقتضاى حسد در گفتار و کردار؛ مانند: تواضع، خیرخواهى، خدمت به دیگران، شاد شدن از رسیدن خیر به دیگران و ریشه کنى حسد از طریق نابود کردن خباثت‏هاى نفسانى (مانند تکبر، ریاست طلبى، دنیا خواهى و … ). آیه اللَّه صدر به استناد سخن پیامبر اکرم‏صلى الله علیه وآله: «هنگامى که رشک ورزیدى، در پى آن مرو»V}«اذا حسدت فلاتبع»، بحارالانوار، ج 74، ص 153 و ص 122.{V مى‏نویسد: «آنچه که حسود در مقام عمل باید انجام دهد، چیزى است که در آغاز بر او بسیار تلخ و ناگوار مى‏باشد. البته دارو تلخ است؛ ولى سرانجام شیرین دارد. حسود باید آنچه را دلش مى‏خواهد، نکند. براى مثال اگر دلش مى‏خواهد که از کسى بدگویى کند و رسوایش سازد، دهان خود را ببندد و دندان بر جگر بگذارد و کلمه‏اى بر زبان نراند؛ اگر آزردن کسى را مى‏خواهد، او را نیازارد؛ اگر مى‏خواهد براى نابودى یا سرنگونى کسى به وسایلى متشبث شود، نشود و به طور کلى خواسته دل را زیر پا بگذارد».V}صدر، سیدرضا، حسد، صص 298 – 299.{V این روش وقتى به کمال مى‏رسد که به جاى پیروى از حسد، شخصى عکس آن عمل کند. به عنوان مثال نسبت به کسى که به او رشک مى‏برد، خوبى کند؛ از خوبى‏هاى او نزد دیگران سخن بگوید؛ در حق او دعا کند و از صمیم قلب از خداوند بخواهد که نعمت‏هایش را بر آن شخص افزون گرداند. 2-2. یادکرد نعمت‏ها: هرگاه از متنعّم بودن شخصى ناراحت و آزارده شد، باید متذکر نعمت‏هایى شود که خداوند به خود او داده است؛ چرا که خداى کریم هیچ فردى را محروم از همه نعمت‏ها نمى‏کند. همچنین اگر در زندگى خود گرفتار مشکلاتى است، باید افرادى را به یاد آورد که مشکلات بیشترى نسبت به خود دارند. 2-3. تقویت عقل: انسان باید عقل خود را با عمل تقویت کند. اگر آدمى از نیروى عقل و خرد به خوبى استمداد جوید و آن را بر دیگر قواى خود، حاکم و از آن پیروى کند؛ به تدریج تقویت خواهد شد و هراندازه به آن پشت و بر خلاف رهنمودهاى عقل عمل کند، به تضعیف آن پرداخته است. یکى از راه‏هاى تقویت عقل، گسترش معارف دین و پیروى دقیق از رهنمودهاى پیامبران است؛ زیرا تعالیم آنان بازگشاینده گنجینه‏هاى خرد است: H}«و یثیروا لهم دفائن العقول»{H؛V}بحارالانوار، ج 11، ص 60؛ نیز، نهج‏البلاغه، خطبه 1.{V. 2-4. تبدیل حسد به غبطه: علت اصلى «حسد»، ناراحتى انسان از عدم موفقیت خویش است؛ یعنى، چرا او پیشرفت نکرده و دیگرى رشد خوبى کرده است. حسود به جاى تلاش براى رشد خویش، مى‏خواهد رشد دیگرى را متوقف کند. حال اگر انسان توجه کند که شکست دیگرى، هیچ کمک و سودى براى او ندارد؛ بلکه چه بسا مشکلاتى نیز به بار مى‏آورد، در این صورت راه درست را انتخاب مى‏کند و به جاى تخریب دیگران، مى‏کوشد خود را مانند آنان به موفقیت برساند. این حالت انسان (غبطه)، نه تنها بد نیست؛ بلکه موجب رشد و ترقّى او مى‏گردد. بنابراین مى‏توان با تبدیل حسد به غبطه، راه رشد و ترقّى را بر خود باز نمود و از آثار منفى آن در امان ماند. 2-5. خوش‏بینى: یکى از آفات حسد این است که باعث مى‏شود شخص حسود، به خوبى‏ها و درست‏کارى‏هاى دیگران با سوء ظن نگریسته و آن را حمل بر ریاکارى، عوام فریبى و…مى‏کند و به تخریب چهره مردم مى‏پردازد. درمان حسد، عمل بر ضد این حالات و نگرش خوش بینانه و برخورد دوستانه و صمیمانه با دیگران است. 2-6. دعا: تضرع و درخواست از خداوند، در پیراستن نفس از آلودگى‏ها – از جمله حسد – بسیار مفید و سودمند است. از جمله دعاهایى که در تصفیه نفس و پالایش آن تأثیر به سزایى دارد، دعاى شریف «مکارم الاخلاق» از صحیفه سجادیه مى‏باشد. 2-7. تلقین: تلقین یکى از راه‏هاى پیراستن نفس از صفات ناپسند است. کار بست این روش با مخاطب قرار دادن خود، تأثیر زیادى دارد. بدین سان هر گاه شراره‏هاى حسد در دل زبانه کشید، شخص مى‏تواند قدرى در خود تأمل کند؛ سپس بگوید: «نه، من دیگر چنین نیستم»، «من دیگر خوب شده‏ام»، «من از حسد نفرت دارم و ریشه شیطانى حسد را از وجود خود کنده‏ام» و «اى شیطان! از من دور شو که دیگر مرا با تو کارى نیست».V}جهت آگاهى بیشتر نگا: صدر، سید رضا، همان صص 291-304.{