فلسفه تقلید کردن

پاسخ : ذهنِ پرسش‏گر هر مسلمانى در جست‏وجوى فلسفه احکام شرعى است. اهمیّت آگاهى از فلسفه تقلید، نسبت به دیگر احکام، بیشتر است، زیرا: اولاً: اصل لزوم تقلید، از مسائلى است که مکلف باید خودش به آن دست یابد و نمى‏تواند در این مسأله تقلید کند. اگر مکلّف مسأله لزوم تقلید را دریافت، باب استفاده از فتاواى مجتهد به روى او باز مى‏شود. ثانیاً: فلسفه تقلید، در واقع همان دلیل و مستند و مدرکى است که لزوم تقلید را براى مکلف اثبات مى‏کند؛ بر خلاف دیگر احکام شرعى که دلیل آن‏ها امر و نهى‏هایى است که در قرآن و روایات موجود است، بدون اینکه لزوما در آنها به فلسفه احکام نیز اشاره شده باشد. لزوم تقلید در شریعت اسلام، واجبات و محرماتى وجود دارد که خداى حکیم آنها را براى سعادت دنیا و آخرت انسان تشریع کرده است؛ واجبات و محرماتى که اگر انسان آنها را اطاعت نکند، نه به سعادتِ مطلوب مى‏رسد و نه از عذاب سرپیچى از آنها در صورت مخالفت در امان است. از سوى دیگر، چنین نیست که هر مسلمانى بتواند به آسانى، احکام شرعى را از قرآن و روایات و یا از عقل خود در یابد. نه قرآن مانند یک کتاب حقوقى یا رساله عملیه، احکام شرعى را به طور صریح بیان کرده است، و نه روایات معصومین(ع) چنین است، و نه عقل بشر به تنهایى مى‏تواند همه احکام را دریابد. براى شناخت احکام شرعى، آگاهى‏هاى فراوانى، از جمله: فهم آیات و روایات، شناخت حدیث صحیح از غیر صحیح، کیفیت ترکیب و جمع روایات و آیات، و ده‏ها مسأله دیگر لازم است که آموختن آنها نیازمند سال‏ها تلاش جدى است. در چنین حالتى، مکلف خود را در برابر سه راه مى‏بیند: نخست اینکه راه تحصیل این علم را که همان اجتهاد است پیش گیرد؛ دوم اینکه در هر کارى آراى موجود را مطالعه کرده، به گونه‏اى عمل کند که طبق همه آرا عمل او صحیح باشد (یعنى احتیاط کند)؛ و سوم اینکه از رأى کسى که این علوم را کاملاً آموخته و در شناخت احکام شرعى کارشناس است، بهره جوید. بى‏شک، او در راه اول اگر به اجتهاد برسد، کارشناس احکام شرعى خواهد شد و از دو راه دیگر بى‏نیاز، امّا تا رسیدن به آن، ناگزیر از دو راه دیگر است. راه دوم نیازمند اطلاعات کافى از آراى موجود در هر مسأله و روش‏هاى احتیاط است و در بسیارى از موارد، به دلیل سختى احتیاط، زندگى عادى او را مختل مى‏کند. این سه راه اختصاص به برخورد انسان با احکام شرعى ندارد و در هر مسأله تخصصى دیگر وجود دارد؛ مثلاً یک مهندس متخصص را فرض کنید که بیمار مى‏شود. او براى درمان بیمارى خود یا باید خود شخصا به تحصیل علم پزشکى بپردازد، یا تمام آراى پزشکان را مطالعه کرده، به گونه‏اى عمل کند که بعدا پشیمان نشود، و یا به یک پزشک متخصص رجوع کند. راه اول او را به درمان سریع نمى‏رساند. راه دوم نیز بسیار دشوار است و او را از کار تخصصى خود، که مهندسى است، باز مى‏دارد. لذا او بى‏درنگ از یک پزشک متخصص کمک مى‏گیرد و رأى او را عمل مى‏کند. او در عمل به رأى پزشک متخصص، نه تنها خود را از پشیمانى آینده و احیانا سرزنش دوستان نجات مى‏دهد؛ بلکه در اغلب موارد، درمان نیز مى‏شود. مکلف نیز در عمل به رأى مجتهد متخصص، نه تنها خود را از پشیمانى آخرت و عذاب الهى نجات مى‏دهد،؛ بلکه به مصالح احکام شرعى نیز دست مى‏یابد.