درمان بیماری با توسل به اهل بیت
پرسش : آیا وقتى بیمارى به سراغمان مىآید، مىتوان بدون مراجعه به پزشک و مصرف دارو فقط به وسیله سورهها و آیات قرآن و نیز ادعیه و توسل به ائمه(ع) شفا پیدا کرد. چه موقع مىتوان و چه موقع نمىتوان.
پاسخ : خداوند عالم هستى را براساس نظام اسباب و مسببات استوار کرده است. بر این اساس، تحقق هر پدیدهاى معلول علت تامه آن است. اعتقاد به قانون علیّت امرى مشترک بین مادیون و الاهیون است بااین تفاوت که از دید الاهیون، اسباب وعلل در امور مادى منحصر نیستند و در کنار آنها اسباب معنوى مانند دعا، صدقه، احسان به خلق و… نیز تأثیر گذارند. در حقیقت، عالم هستى مجموعهاى زنده و با شعور است و اعمال ما به آثار و عکس العملهاى گونهگون مىانجامد. البته باید توجه داشت علت تامه موجب تحقق معلول است. علت تامه یعنى مجموعه مقدمات، مقتضى شرط و عدم مانع. هر یک از این امور جزء علت شمرده مىشوند. چنان که برخى امور مادى جز علت تامه تحقق شىء هستند، گاه امور معنوى مانند دعا هم نقش جزء العله را ایفا مىکنند. بنابراین، مقصود از روایتهایى که آثار خاصى براى برخى از دعاها ذکر کردهاند، «جزء العله» و اقتضاى اثر است نه «علت تامه». تأثیر «علت تامه» بر معلول حتمى و ضرورى است و به هیچ وجه تخلف بردار نیست؛ در حالى که مقتضى و «جزءالعله» در صورت فقدان موانع مىتواند اثر کند. مثلاً اگر گفته مىشود: «آتش سبب سوختن چوب است»، به نحو مقتضى است؛ یعنى، تا دیگر شرایط پدیدار نشوند و موانع بر طرف نگردد، عمل سوختن صورت نخواهد گرفت. بنابراین، اگر کسى چوب تر در آتش اندازد و احتراق تحقق نیابد، نباید در آن گزاره تردید کند. باید جستوجو کند آیا آن گزاره مشروط به شرایطى نیز هست یا نه؟ و آیا مانعى براى تأثیر آتش در چوب وجود دارد یا خیر؟ آنگاه خواهد دید این گزاره، ضمن دارا بودن ارزش صدق، مشروط به شرایط متعددى چون وجود اکسیژن و عدم موانعى چون رطوبت در چوب و تناسب میزان حرارت آتش با مقدار مقاومت چوب است. البته اگر تمام شرایط فوق و هر شرط مفروض دیگرى پدید آمد؛ یعنى علت تامه محقق شد، حتماً چوب آتش خواهد گرفت و تخلف آن، به معناى کذب گزاره فوق است. تأثیر دعا نیز به نحو «جزءالعله» و «مقتضى» است و همراه با دیگر شرایط عمل مىکند. آن شرایط دقیقاً چیست؟ سهم هر یک چه اندازه است؟ آیا تأثیر دعا و هر شرط دیگر در همه موارد یکسان است یا ممکن است دعا در موردى نقش اصلىتر ایفا کند؟ مکانیسم تأثیر دعا چگونه است؟ آیا دیگر ابزارِها را در اثرگذارى تقویت مىکند یا خود مستقیماً اثر مىگذارد؟ اینها و دهها سؤال دیگر، مسائلى است که فکر بشر هنوز نمىتواند به طور کاملاً دقیق به آنها پاسخ گوید. یکى از خدمات بزرگ انبیا نیز، آگاه ساختن انسان از وجود این عامل است؛ زیرا عقل به تنهایى هرگز نمىتواند چنین عواملى را بشناسد. به طور کلى با ژرفکاوى فلسفى و تحقیق در نصوص دینى در مىیابیم دایره علیّت به علل و معلولات مادى منحصر نیست و علل طبیعى مقهور ماوراى طبیعت هستند. بنابراین، براساس آموزههاى دینى، دعا یکى از عوامل و علل مؤثر در عالم هستى است؛ اما «علت تامه» نیست. از برخى روایات مىتوان بعضى از شرایط و موانع تأثیر دعا و بخشى از حکمتهاى عدم اجابت دعا را به اجمال به دست آورد؛ اما همه شرایط و حکمتها براى ما معلوم نیست و علم تجربى نمىتواند در این زمینه انسان را یارى دهد. در پایان تذکر این نکته مفید است که دعا در حقیقت درخواست عاشق از معشوق است و نفس خواست عبد، تجلّى عبودیت عبد و ربوبیت رب به شمار مىآید.