راه مبارزه با فساد در جامعه و رشد فرهنگی

پاسخ : T}الف- مفهوم توسعه فرهنگی:{T مقصود از توسعه فرهنگی، ایجاد شرایط و امکانات مادی و معنوی مناسب برای افراد جامعه به منظور شناخت جایگاه آن و رشد و افزایش علم و دانش و معرفت انسان ها و آمادگی برای تحول و پیشرفت و پذیرش اصول کلی توسعه، نظیر قانون پذیری، نظم و انضباط، بهبود روابط اجتماعی و انسانی و افزایش توانایی های علمی و اخلاقی و معنوی برای همه افراد جامعه می باشد. توسعه فرهنگی با تأکید برهویت فرهنگی، بهینه سازی شرایط فرهنگی و رشد کمی و کیفی مسایل مربوط به خود را نوید می دهد و به اخلاق و آداب و سنن جامعه بهبود می بخشد و بر رونق بازار فنون و دانش و تکنیک می افزاید V}(ارزش ها و توسعه، محمد نقی نظرپور، نشر پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1378، ص 42). {V عنصر فرهنگ، محور توسعه فرهنگی می باشد، بر این اساس فرهنگ، مجموعه پیچیده ای است در بردارنده اطلاعات، باورها، هنرها، اخلاق و دین، قوانین، آداب و رسوم و هرگونه توانایی که آدمی همچون عضوی از جامعه به دست می آورد و در قبال آن تعهداتی را بر عهده دارد V} (تایلور، به نقل از داریوش آشوری، 1380، ص 47).{V به طور کلی همه فرهنگ ها را در دو نوع مادی و الهی می توان تقسیم بندی کرد: T}1. فرهنگ مادی:{T این فرهنگ بر پوچ انگاری ارزش های الهی و انسانی بنا نهاده شده است. در این فرهنگ، جنبه انسانی انسان به فراموشی سپرده شده است و آدمی تنها به عنوان موجود مادی ارزیابی می شود. چنین فرهنگی، پیروان خویش را برای به دست آوردن رفاه بیشتر، آزادی و بهره وری افزون تر ازغرایز و سودپرستی به جنبش در می آورد، در فرهنگ مادی، هدف وسیله را توجیه می کند، بنابراین برای رسیدن به هدف های مادی و بهره مندی هر چه بیشتر از مزایای زندگی، به هر وسیله ای دست می یازند و از هر شیوه ای سود می جویند. در پرتو چنین فرهنگی، بنیادهای اخلاقی جامعه فرو می ریزد، ارزش های انسانی کم رنگ و معضلات و ناهنجاری های اجتماعی فزونی می یابد و جامعه به سوی انحطاط و نابودی پیش می رود. T}2. فرهنگ الهی:{T این فرهنگ، انسان را آمیزه ای از پیکر و روان آسمانی می داند و فرهنگ اسلامی نشان دهنده کامل این فرهنگ است که هدف خود را دست یابی به کمال می داند که در پرتو وحی و آموزه های الهی به دست می آید. معیار برتری افراد را نیز پای بندی به اصول ثابت اخلاقی می داند به فرموده قرآن کریم «ان اکرمکم عندالله اتقیکم» ویژگی های فرهنگ اسلامی را می توان چنین برشمرد: خدامحوری، عدالت خواهی و مساوات، شایسته سالاری، مصلحت گرایی، مسؤولیت فردی و اجتماعی، تقواگرایی، پاسداری از کرامت انسان V}(خط و مشی های سیاسی نهج البلاغه، محمد مهدی ماندگار، بوستان کتاب قم، 1381، صص 173 – 141).{V بر این اساس وقتی صحبت از توسعه فرهنگی در جامعه اسلامی ما می شود؛ در واقع تعقیب فرایندی است که دگرگونی در حوزه های ادراکی، شناختی و گرایش هایی را که در ساختار جدید جامعه اسلامی مطلوب است، به دنبال داشته باشد. توسعه فرهنگی به هیچ وجه به معنای گسستن از فرهنگ گذشته نیست، بلکه بهینه سازی و شکوفایی عناصر اصیل فرهنگ اسلامی و ملی در سطوح مختلف جامعه و زدودن عناصر نامطلوب و ناشایست از آن می باشد. بنابراین هدف توسعه دیگر نمی تواند صرفا اقتصادی و بالا بردن نرخ رشد تولید ناخالص ملی و درآمد سرانه باشد بلکه اهداف کلی توسعه علاوه بر موارد مذکور فقرزدایی، ایجاد رفاه عمومی، عدالت اجتماعی و تعادل منطق ها و تعالی و الهی گونه شدن انسان ها می باشدV} (توسعه فرهنگی در جامعه ایران، مژگان حق خواه، 1382، باشگاه اندیشه جوان).{V T}ب) توسعه فرهنگی در ایران:{T ورود فرهنگ و تعالیم حیات بخش اسلام به ایران که با استقبال و پذیرش گرم ایرانیان همراه بود، تأثیرات بسیار درخشانی در شکوفایی فرهنگ ایرانی داشته است تا آنجا که ایران را به عنوان مرکز تمدن درخشان اسلامی تبدیل نمود و آثار و نتایج بسزایی در تحول و پیشرفت سایر تمدن ها به جای گذاشت V} (ر.ک: پویایی فرهنگ و تمدن اسلام و ایران، علی اکبر ولایتی، مرکز اسناد و خدمات پژوهشی 1382 ؛ خدمات متقابل اسلام و ایران، استاد مرتضی مطهری، انتشارات صدرا، 1374).{V اما متأسفانه چند عامل از توسعه و تکامل این فرهنگ جلوگیری کرد: 1. انحرافات و کج اندیشی هایی که در فرهنگ اصیل اسلامی به وجود آمد. 2. رسوبات و بقایای برخی عناصر فرهنگی غیر صحیح و ناسالم قبل از اسلام. 3. عناصر فرهنگی وارداتی از مکاتب مادی غرب و شرق. 4. ساختار مدیریتی و سیاسی ناسالم و مخالف و یا ناآشنا با فرهنگ اصیل اسلامی و… مجموعه عوامل فوق باعث شد تا فرهنگ اصیل اسلامی نتواند در جامعه ایرانی به صورت کامل شکل گرفته و پویایی و بالندگی خود را در حد مطلوب حفظ و استمرار بخشد. متأسفانه دوره قاجار و پهلوی به دلیل فساد شدید ساختار سیاسی، وابستگی و مرعوب شدن آن در مقابل فرهنگ و تمدن بیگانه، صدمه های عمده ای به فرهنگ اصیل اسلامی و ایرانی جامعه ما وارد شد و آن را در سراشیبی سقوط قرار داد، هر چند وقوع انقلاب اسلامی و تدابیر مسؤولین دلسوز در این روند وقفه ایجاد کرده و آن را معکوس نمود تا جایی که به حمدالله در بخش های زیادی از جامعه شاهد شکوفایی، رشد و پویایی فرهنگ اصیل اسلامی و ایرانی می باشیم و البته باز هم تأکید می نماییم تا زمانی که رگه هایی از دلایل فوق در جامعه خصوصا بخش های اجرایی و تصمیم گیرنده نظام وجود داشته باشد و مجموعه ارکان نظام و جامعه به اجماعی واحد پیرامون اهمیت و اهتمام شدید به برتری فرهنگ اصیل اسلامی در مقابل سایر فرهنگ ها نرسند، تعمیق و پویایی فرهنگ اصیل اسلامی در حد مطلوب در جامعه ممکن نخواهد بود. واقعیت این است که تهاجم فرهنگی یک مقوله حقیقی و جدی و برنامه ریزی شده می باشد و تنها راه مبارزه با آن نیز مصونیت بخشیدن به جوانان و سایر افراد جامعه از راه تمسک به فرهنگ غنی اسلامی و ملی این مرز بوم و استفاده کارآمد از همه امکانات خصوصا” دستگاه های فرهنگی و بسیج همه اقشار مردم , براساس برنامه ای دقیق و حساب شده می باشد. بر این اساس مهم ترین راه های مبارزه با آن عبارتند از: 1- حفظ و تعمیق ارزش های اسلامی و ملی از طریق فرآیند صحیح جامعه پذیری و عوامل آن مانند خانواده , مدرسه , رسانه ها و… و آگاه نمودن جوانان با پیشینه های درخشان تمدن اسلامی و دستاوردهای مادی و معنوی عظیم انقلاب اسلامی . 2- تحقق حیات طیبه اسلامی و حفظ ارزش های انقلابی , استقرار عدالت اجتماعی و قسط اسلامی و تأمین رفاه , سعادت , صلح و امنیت برای مردم در سایه ایمان به خداوند و حاکمیت ارزش های الهی . 3- هوشیاری و بیداری در مقابل انحراف معنوی جامعه اسلامی . 4- احیای فریضه مهم امر به معروف و نهی از منکر که به عنوان یکی از ارکان اساسی اسلام و ضامن حفظ و بقای فرایض و ارزش های الهی می باشد. 5- ایجاد باوری عمیق , درونی , ریشه دار, عقلانی و مبتنی بر نظام ارزشی اسلام در مدیران جامعه به معنی کسانی که در دستگاه های رسمی , تقنینی , اجرایی , قضایی , نظامی , انتظامی , آموزشی , فرهنگی و تبلیغی و… نقش ایفا می کنند. 6- تلاش و تدبیر جدی , گسترده و عمیق برای لحاظ نظام ارزشی مطلوب در همه فعالیت ها و اقدامات , در بخش های مختلف جامعه و در عرصه های گوناگون سیاسی , اقتصادی , فرهنگی و… 7- تبلور و تجلی این نظام ارزشی در رفتار حقیقی و حقوقی مدیران , ساختار کلان کشور و برنامه های اجرایی … به طور کلی برای مصون ماندن از تهاجم فرهنگی بیگانگان و گریز از الگوها و گرایشات غربی دو جهاد عمده لازم است : جهاد علمی و عملی . الف ) در جهاد علمی شخص باید معرفت خویش را نسبت به ارزش ها و هنجارهای دینی پیوسته روزافزون سازد و نیک را از بد و سره را از ناسره به خوبی بازشناسد و با شعور و آگاهی همواره در مسیر نیکی ها گام بردارد. ب ) جهاد عملی به دو بخش تقسیم می شود: 1- جهاد عملی فردی ; این جهاد حرکتی دائمی و خستگی ناپذیر در برابر هواها و خواسته های نفسانی است . این جهاد عزمی استوار و مراقبتی دائمی می طلبد و بدون ارتباط پیوسته با خدا و جدیت در مخالفت با شیطان نفس نمی توان از آن سرافراز بیرون آمد. یکی از راه های کاربردی مناسب برای بالا بردن میزان موفقیت در این مسیر اجرای برنامه مشارطه , مراقبه , محاسبه است که به ضمیمه ارسال می گردد. در این مسیر شخص باید ابتدا به انجام واجبات و ترک محرمات همت گمارد, در مرتبه دوم انجام مستحبات و ترک مکروهات را وجهه همت خویش قرار دهد و در مرتبه سوم هر آنچه غیر الهی است , حتی برخی از مباحات , را از خود دور سازد و به غیر خدا و آنچه مطلوب اوست نپردازد. 2- جهاد عملی اجتماعی ; کوششی جمعی در جهت تغییر و اصلاح جامعه و مبارزه با آلودگی ها و انحرافات و بسط علم , اخلاق , معنویت و فضیلت و تقوی در جامعه است . این مهم نیز مستلزم برنامه ریزی دقیق و مشورت و همگامی با صاحب نظران و دیگر دوستان همراه و هم رأی است . در پایان ذکر این نکته لازم است که مسلما” برخورد فیزیکی و بستن مرزها و… هرگز به عنوان بهترین یا آخرین راه حل نمی باشد و تحقق آن نیز در عصر ارتباطات و پیشرفت تکنولوژی به صورت کامل امکان پذیر نیست , اما در مواردی لازم است و از تأثیر و نفوذ بیشتر تهاجم فرهنگی جلوگیری به عمل می آورد. برای آگاهی بیشتر ر.ک : 1- فرهنگ و تهاجم فرهنگی , برگرفته از سخنان مقام معظم رهبری 2- انقلاب و ارزش ها, علی ذوعلم 3- ابوالفضل اشرفی , بحران هویت اجتماعی و آسیب شناسی انقلاب (مجموعه مقالات آسیب شناسی انقلاب اسلامی ) مبارزه با منکرات و مفاسد اجتماعى و ناهنجارى‏هاى موجود در جامعه را مى‏توان در دو بخش انجام داد: 1. تک تک آحاد جامعه موظف‏اند با هر گونه منکر و مفسده‏اى مبارزه کنند و به افرادى که در صدد شکست حریمهاى ارزشى و احکام اسلامى مى‏باشند، فرصت ندهند. نکته قابل توجه در این جا این است که مبارزه عمومى با فساد و تباهى در جامعه شرایط و ضوابطى دارد؛ ازجمله: اولاً: فردى که در صدد امر به معروف و نهى از منکر است، به خوبى معروف و منکر را بشناسد. ثانیا، احتمال تأثیر امر یا نهى را بدهد. ثالثا، شخصى که مرتکب منکر یا مفسده‏اى شده، اصرار بر استمرار آن داشته باشد. رابعا، در امر و نهى او مفسده‏اى اعم از ضرر جانى یا آبروئى یا مالى قابل توجه وجود نداشته باشد. علاوه بر لزوم مراعات شرایط یاد شده در مقام امر به معروف و نهى از منکر، مراعات مراتب امر به معروف و نهى از منکر نیز لازم است و در صورت حصول مطلوب در مرتبه پایین‏تر، جایز نیست که به مرتبه بالاتر تعدّى کند. در مرتبه اوّل ناراحتى قلبى و تنفّر خود را از فعل منکر آشکار سازد (مانند عبوس کردن صورت، روى بر گرداندن و.. از او، ترک رابطه کردن با وى و…) در مرتبه دوم امر و نهى زبانى، موعظه و ارشاد طرف است و در صورت فایده نداشتن، گفتار خود را غلیظ کرده در امر و تهدید و ترساندن شدت به خرج دهد. مرتبه سوم، مرحله اقدامات عملى است. اگر دو مرتبه یاد شده اثر نداشت، واجب است از اعمال قدرت استفاده کند، V}(تحریرالوسیله، امام خمینى، ج 2، ص 315){V. البته این در زمانى است که حاکمیت و اقتدار حکومت اسلامى وجود نداشته باشد. اما اگر حکومت اسلامى وجود داشته باشد (مانند وضعیت فعلى ما) بر مکلّفان واجب است به امر و نهى زبانى اکتفا کنند و در صورت نیاز به توسل به زور، موضوع را به مسؤولان ذى‏ربط درنیروى انتظامى و قوه قضائیه ارجاع دهند، V}(استفتاآت آیت‏الله خامنه‏اى، ترجمه فارسى، ج 1، ص 231){V. 2. سازمان‏ها و ارگان‏هاى ویژه (از قبیل نیروى انتظامى، قوه قضائیه، دستگاههاى اطلاعاتى و امنیتى، ستاد احیاى امر به معروف و نهى از منکر، ستاد مبارزه با مواد مخدّر و…) موظّف اند بر اساس وظایف و کارکردهاى مشخص شده در قانون، نسبت به انجام مسؤولیت‏هاى خودکوشا باشند و از اقدامات عملى و قهرى دریغ نورزند. در پایان گفتنى است که هر چند در مبارزه با منکرات و مفاسد اجتماعى استفاده از عوامل فیزیکى و نیروهاى نظامى و… لازم است، ولى تکیه بر این عامل به تنهایى نمى‏تواند راه حل مناسب و اساسى باشد. راه حل نهایى این قبیل معضلات، مبتنى بر شناخت و ریشه‏یابى عوامل بروز این قبیل مفاسد و ارائه راه‏کارهاى منطقى و واقع‏بینانه و مناسب با آن است. راه‏کارهایى از قبیل حل مشکلات اقتصادى، اشتغال، مسکن، ازدواج، تقویت و تثبیت ارزش‏هاى اسلامى، اجرا شدن فریضه امر به معروف و نهى از منکر به صورت گسترده و فراگیر، فراهم نمودن امکانات تفریحى و ورزشى سالم براى جوانان و… و در نهایت برخورد قاطع دستگاههاى مربوطه با افراد شرور و مخلّ به نظم و امنیت اجتماعى و ارزش‏هاى اسلامى و تهدید کننده سلامت جامعه، مطلوب است. اما با وجود این یکی از نکاتی که نباید مورد غفلت قرار گیرد شناخت دقیق روحیات و ویژگی های شخصیتی جوانان، علایق آن، نفرت ها و انزجارهای آنان از یک طرف و آگاهی به راه های ارتباط و نفوذ در آنان با توجه به اصول روان شناسی است.