تفاوت دیه اقلیت های مذهبی و دینی

پاسخ : T}نکته اول: اهمیت جان انسان‏ها از نظر اسلام{T اصل مهمى که در اسلام به آن توجه شده و در قرآن کریم به عنوان یک قانون براى تمام انسان‏ها در تمام دوره‏ها قرار داده شده است احترام به جان هر انسانى و حق حیات اوست. قرآن کریم پس از آنکه جریان کشته شدن هابیل توسط قابیل را بیان مى‏کند مى‏فرمایدV: «به همین جهت بر بنى اسرائیل مقرر داشتیم که هر کس انسانى را بدون ارتکاب قتل یا فساد در روى زمین، بکشد چنان است که گویى همه انسان‏ها را کشته و هر کس انسانى را از مرگ رهایى بخشد چنان است که گویى همه مردم را زنده کرده است.» V}(مائده (5)، آیه 32){V آمدن نام بنى اسرائیل هم در این آیه به این جهت است که اولین بار این حکم الهى در آن قوم تثبیت شد چون قتل و خونریزى مخصوصا قتل‏هایى که از حسد و برترى‏طلبى سرچشمه مى‏گیرد در میان آنها فراوان بوده و هم اکنون نیز قربانیان بى‏گناهى که به دست آنها کشته مى‏شوند کم نیستند.V}(تفسیر نمونه، مکارم شیرازى، ج 4، ص 357، دار الکتب الاسلامیه، چاپ هفتم، 1361 ش).{V بنابراین بر اساس این قانون الهى اصل اولى این است که خون همه انسان‏ها محترم است و هیچ کس بدون جهت قانونى حق تعرض به احدى را ندارد تا بدانجا که اگر کسى انسانى را بکشد گویا حیات بشریت را مورد تهدید قرار داده است. T}نکته دوم: اهمیت اسلام به حفظ حقوق هموطنان غیرمسلمان{T پیامبر گرامى اسلام(ص) در ابتداى تشکیل حکومت اسلامى، با اهل کتاب ـ خداپرستان غیر مسلمان ـ قراردادهاى همکارى متقابل منعقد نمود و بر اساس آن احترام به حقوق آنان را به عنوان یک قانون در حکومت اسلامى قرار داد. V}(تاریخ سیاسى اسلام، سیره رسول خدا(ص)، رسول جعفریان، ص 385، چاپ اول، مهر 1373). {V پس از آن نیز همواره در احکام و قوانین اسلامى براى چنین افرادى که قصد جنگ و تعرض به مسلمانان نداشتند حقوق اجتماعى قرار داده شد. و بر طبق این قوانین دولت اسلامى متعهد مصونیت مطلق و همه جانبه آنهاست و جان و مال و ناموس آنان مورد حمایت و حفاظت کامل دولت اسلامى مى‏باشد و هر فرد مسلمان یا غیرمسلمانى که مرتکب قتل یا جرح و یا آزار هموطن خود گردد مطابق قوانین قضایى و جزایى اسلام به مجازات خواهد رسید. V}(حقوق اقلیتها، عباسعلى عمید زنجانى، ص 136، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، پاییز 1362). {V در مورد اموال هموطنان غیرمسلمان باید این نکته را اضافه کنیم که مقصود تنها کالاها و اجناسى که از نظر قانون اسلام ارزش مالى دارد نیست بلکه شامل هر آنچه که آنان مطابق مقررات خود براى آن ارزش مالى قائلند نیز مى‏شود مگر آنکه قانون خاصى در این جهت وضع شده باشدV}(همان، ص 139).{V از پیامبر اکرم(ص) نقل شده که فرمودند: «آگاه باشید کسى که بر معاهدى ـ هم‏پیمان غیرمسلمان ـ ستم کند و یا پیمانش را بشکند و یا او را به کارى بیش از قدرت و امکانش وا دارد و یا از او چیزى بدون رضایت خاطرش بگیرد من در روز باز پسین او را به محاکمه و بازخواست خواهم کشاند» V}(همان، ص 138){V T}نکته سوم: ماهیت احکام و قوانین اسلام{T با اندک تأملى در قوانین و مقررات اسلامى به این حقیقت مى‏رسیم که اسلام دینى است جامع که براى کوچکترین تا بزرگترین مسائلى که یک انسان در جهان هستى ممکن است بدان نیاز پیدا کند قانون وضع کرده است. و قوانین آن ساخته فکر بشر نیست که در آن خطا و اشتباه رخ بدهد و یا توجه به دوره و جامعه‏اى خاص زمینه ساخت آن قوانین باشد که با تغییر آن جامعه و یا محیط و یا دوره نیاز به قوانین جدید داشته باشیم بلکه قوانین اسلامى نشأت گرفته از سرچشمه وحى است که هرگز اشتباهى در آن رخ نمى‏دهد و کلامى است براى تمام انسان‏ها در تمام دوران‏ها و قوانین الهى بر اساس مصالح و حقائقى است که ممکن است بشر با فکر محدود خود نتواند آن را دریابد. برای آگاهی بیشتر نگاه کنید: قرآن کریم، سوره نجم (53)، آیه 4 و 3. T}نکته چهارم: مسأله تفاوت دیه مسلمان با غیر مسلمان{T یکى از مقررات مفصل اسلام قانون دیات مى‏باشد. چنان که گفته‏اند در شریعت یهود قانون دیه وجود ندارد اما در مسیحیت وجود دارد و الزامى است V}(مبسوط در ترمینولوژى حقوق، محمدجعفر جعفرى لنگرودى، ج 3، ص 1996، چاپ اول، 1378 ش، کتابخانه گنج دانش).{V اسلام ضمن امضاى نهاد دیات آن را بر نظام خاصى مبتنى کرد و مقدار آن را به طور دقیق مشخص و تعیین نمود V}(ماهیت حقوقى دیات، سید منصور میرسعیدى، ص 18 و 19، چاپ اول، پاییز 73 ش، نشر میزان).{V یکى از احکام مقرر در دیات، لزوم متساوى بودن جانى و مجنى علیه در دین براى یکى بودن دیه پرداختى مى‏باشد که بر اساس آن اگر هر دو آنها مسلمان و یا غیرمسلمان باشند دیه آنها یکى است. V}(تحریر الوسیله، امام خمینى(ره)، ج 2، ص 468، مؤسسه نشر اسلامى، قم 1363 ش).{V اما اگر مسلمانى غیرمسلمانى را بکشد مقدار دیه او کمتر از دیه یک مرد مسلمان است V} (همان، ج 2، ص 503).{V البته در این جهت دیگر فرقه‏هاى اسلامى نیز همین عقیده را دارند V}(دیه، عوض احمد ادریس، ترجمه علیرضا فیض، ص 184 و 183، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، تهران، 1377 ش).{V البته برخى از فقهاى بزرگ ما این حکم را در همه احوال یکى ندانسته‏اند بلکه آن را متغیر و تابع شرایط گوناگون دانسته‏اند که در بعضى مواقع دیه چنین شخصى همسان با دیه یک فرد مسلمان خواهد بودV}(جواهر الکلام، محمدحسن نجفى، ج 43، صص 41 ـ 38، دار الکتب الاسلامیه، چاپ سوم، بهار 62).{V علاوه بر آن برخى از فقهاء مقدار این دیه را در اختیار حاکم دولت اسلامى قرار داده‏اند که به صلاحدید خود مى‏تواند آن را برابر با دیه قتل مسلمانان قرار دهد V}(شرایع الاسلام، محقق حلى، ج 4، ص 1018، نشر استقلال، چاپ امیر قم، چهارم، 1373 ش، مقاله دیه اهل ذمه و شهروندان غیرمسلمان، سید محمود هاشمى شاهرودى، فصل‏نامه فقه اهل بیت(ع)، شماره بیست و هشتم (زمستان 380)، ص 53 و 54).{V T}نکته پنجم: توجیه تفاوت{T با صرف نظر از مطالبى که گذشت و با فرض وجود چنین تفاوتى آیا مى‏توان براى آن از آیات و روایات توجیهى یافت؟ در پاسخ باید گفت که برخى از آیات قرآن که در صدد معرفى دین اسلام و تطبیق آن با ادیان دیگر هستند بیان گر این مطلب هستند که دین اسلام تنها دین پذیرفته شده و پسندیده نزد خداوند مى‏باشد «ان الدین عندالله الاسلام» V}(آل عمران (3)، آیه 19).{V و اینکه با ظهور اسلام تمام ادیان حتى دیگر ادیان الهى که خداوند در زمان‏هاى سابق براى بشریت فرستاده بود ملغى گردیده و اگر کسى بخواهد نجات و رستگارى را دریابد باید به دین اسلام بگرود «هو الذى ارسل رسوله بالهدى و دین الحق لیظهره على الدین کله و کفى بالله شهیدا ؛ او خدایى است که رسول خود را با قرآن و دین حق به عالم فرستاد تا او را بر همه ادیان دنیا غالب گرداند و بر حقیقت این سخن گواهى خدا کافیست»V}(فتح (48)، آیه 28){V «و من یبتغ غیرالاسلام دینا فلن یقبل منه؛ و هر کس غیر از اسلام دین دیگرى را اختیار کند هرگز از او پذیرفته نیست» V} (آل عمران (3)، آیه 85){V و در آیه‏اى دیگر خداوند کفار اهل کتاب را مورد عتاب قرار مى‏دهد که شما در عین آگاهى به حقانیت دین اسلام آن را نپذیرفتید «ان الدین عندالله الاسلام و ما اختلف الذین اتوا الکتاب الا من بعد ما جاءهم بغیا بینهم و من یکفر بآیات الله فان الله سریع الحساب؛ همانا دین پسندیده نزد خداوند اسلام است و اهل کتاب در آن راه مخالفت نپیمودند مگر پس از آنکه به حقانیت آن آگاه شدند و این خلاف را از راه رشک و حسد در میان آوردند و هر کس به آیات خداوند کافر شود بترسد که محاسبه خدا زود خواهد بود» V}(آل‏عمران (3)، آیه 19) {V با توجه به این دسته از آیات مى‏توان گفت چنین احکامى با فرق گذاشتن بین کافر و مسلمان و امتیاز دادن به فرد مسلمان در صدد توجه دادن به عزت و برترى دین اسلام و باطل بودن هر آئینى جز آن مى‏باشد و طبعا فرد مسلمان به سبب عقیده سالم و صحیحش از فرد کافر امتیاز و برترى پیدا مى‏کند. پس طبق منطق قرآن کفار در هیچ زمینه‏اى نباید هم شأن مسلمانان قرار داده شوند بلکه همواره باید مسلمانان از آنان برترى داشته باشند چون دین حق اسلام است و این حقیقت باید در هر زمینه‏اى آشکار باشد. چنانکه امام باقر(ع) فرمودند: «خداوند بزرگ به خاطر مسلمان شدن ما جز بر عزت و افتخار ما نیافزود»V}(وسائل الشیعه، حر عاملى، ج 26، ص 12،)ح 4، چاپ آل‏البیت، سوم، 1416 ق). {V و نیز پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «اسلام به شخص مسلمان جز خیر و نیکى نمى‏افزاید»V}(همان، ص 14، حدیث 10).{V و نیز امام صادق(ع) فرمودند «اسلام در حقوق فرد مسلمان همواره عزت و زیادتى افزوده است» V}(همان، ص 15، حدیث 14){V مسأله‏ى دیه‏ى مسیحیان، یهودیان و زرتشتیان از دیدگاه علماى شیعه امامیه و اهل سنت، مورد اختلاف است. از دیدگاه اهل سنت، دیه‏ى مسیحی و یهودى با دیه زرتشتى فرق دارد و در دیه‏ى مسیحى و یهودى هم اختلاف نظر دارند. برخى از آنان دیه‏ى این دو امر را یک سوم دیه‏ى مسلمان مى‏دانند، برخى یک دوم دیه‏ى مسلمان گفته‏اند، برخى دیه‏ى آن دو را دیه‏ى کامل مى‏دانند و برخى هم مى‏گویند: اگر کسى مسیحى یا یهودى را به عمد بکشد باید دیه‏ى کامل بدهد و اگر به خطا بکشد باید نصف دیه‏ى مسلمان، دیه بدهد و در مورد زرتشتیان، مالکى‏ها و شافعى‏ها گفته‏اند که دیه‏ى آنان هشتصد درهم است( V}مفتاح الکرامه، ج 21، ص 176، چاپ اول، دارالتراث، لبنان، بیروت، 1418 ق{V). از دیدگاه اکثریت علماى شیعه‏ى امامیه، دیه‏ى اهل کتاب (مسیحیان، یهودیان و زرتشتیان) هشتصد درهم است( V}جواهر الکلام، ج 43، ص 38؛ تحریرالوسیله، ج 2، ص 559، مسأله 30؛ وسائل الشیعه، ج 19، ص 160، باب 13 از ابواب دیات النفس{V). و بر اساس برخى از روایات، در زمان پیامبر هم دیه اهل کتاب هشتصد درهم بوده و با دیه مسلمان یکسان نبوده است. دیه‏ى مسلمان بر اساس درهم، ده هزار درهم است (000/10) V}تحریر، ج 2، ص 55، م 1{V). سماعه بن مهران از امام صادق(ع) چنین نقل کرده است: پیامبر اسلام(ص)، خالد بن ولید را به بحرین فرستاد، خالد خون عده‏اى از اهل کتاب را ریخت و به پیامبر(ص) نامه نوشت. در آن نامه به اطلاع پیامبر رسانید که گروهى از یهود و نصارا را کشتم و براى اولیایشان هشتصد درهم دیه دادم. گروهى از زرتشتیان را هم کشتم. ولى به آنان چیزى ندادم. چون درباه‏ى آنان چیزى به من نگفته‏اید. پیامبر اسلام در جواب نامه‏ى خالد نوشت: دیه‏ى رزتشتیان مانند دیه مسیحیان و یهودیان است و آنان اهل کتاب هستند V}(وسائل الشیعه، ج 19، ص 161، باب 13، ح 7، ابواب دیات النفس){V. این روایت، به روشنى مى‏فهماند که در زمان خود پیامبر اسلام هم دیه‏ى اهل کتاب با مسلمان فرق داشت. در برخى از روایات آمده است که دیه اهل کتاب، با دیه مسلمان فرق ندارد. ابان بن تغلب از حضرت امام صادق(ع) نقل کرده است که آن حضرت فرمود: دیه‏ى یهودى، نصرانى و مجوسى، مانند دیه‏ى مسلمان است V}(وسائل الشیعه، ج 19، ص 163، باب 14، ح 2){V. از نظر شیخ طوسى، این روایت مربوط به کسانى است که عادت به کشتن اهل کتاب دارند. اگر کسى عادت به کشتن اهل کتاب داشته باشد باید دیه‏ى کامل بدهد تا دست به این عمل نزند V}(جواهر، ج 43، ص 39){V. در روایتى آمده است که از حضرت امام صادق(ع) از قتل اهل کتاب سؤال شد. آن حضرت فرمود: قتل اهل ذِمّه (اهل کتاب) کار سختى است و مردم آن را تحمل نمى‏کنند. پس باید به اولیاى مقتول، عینِ دیه‏ى مسلمان را بدهد تا این قاتل دست از کشتن مردم عراق و اهل کتاب بردارد. اگر بنا باشد مسلمان بر اهل کتاب خشم بگیرد، او را بکشد، زمین‏هاى او را تصاحب کند و هشتصد درهم به اولیایش بدهد. در این صورت، کشتار در میان اهل کتاب بیشتر مى‏گردد V}(وسائل الشیعه، ج 19، ص 163، باب 14، ح 1){V. در میان بزرگان شیعه، شیخ صدوق، در مورد روایات دیه، نظر خاصى دارد. براى اطلاع مى‏توانید به کتاب من لایحضره الفقیه، ج 4، ص 91، چاپ آخوندى، چاپ پنجم، 1390 ه ق مراجعه کنید.