تفاوت غصه و غم و حزن

پاسخ : «غصه» در لغت به چیز گلوگیر گفته می شود؛ یعنی چیزی که در حلق می ماند و فرو نمی رود مثل استخوان و غذای سخت و ناگوار. کلمه غصه در قرآن کریم تنها یک بار به کار رفته است: «ان لدینا انکالا و جحیما . و طعاما ذا غصه وعذابا الیما؛ در نزد ما کیفرها و آتش جهنم و غذایی ناگوار و گلوگیر و عذاب دردناکی است» V} (مزمل، آیه 12 – 13).{V امیر مؤمنان(ع) در خطبه 5 نهج البلاغه در مورد خلافت می فرماید: «هذا ماء آجن و لقمه یغص بها آکلها؛ خلافت آبی متعفن و لقمه ای است که گلوی خورنده اش با آن گرفته و بسته می شود». به اندوه و غم از آن جهت غصه می گویند که راه گلو را می گیرد و گلوی انسان غمناک را سنگین و مسدود می سازد. کلمه «غم» در لغت به معنای پوشاندن است. به ابری که خورشید و آسمان را می پوشاند «غمام» گفته می شود. حزن و اندوه چون سرور و شادی و نشاط را می پوشاند و مستور می سازد، «غم» نامیده شده است. در آیات متعددی از کلام الهی، کلمه غم به معنای حزن و اندوه به کار رفته است: «اذ تصعدون ولا تلوون علی احد والرسول یدعوکم فی اخریکم فاثابکم غما بغم لکیلا تحزنوا علی ما فاتکم ولا ما اصابکم؛ به یاد آورید زمانی را که (در جنگ احد) فرار می کردید و به کسی توجه نمی کردید و پیامبر(ص) از دنبال شما صدایتان می کرد، پس خداوند با غمی بعد از غمی دیگر شما را سزاوار جزا داد تا بر آن چه از دست رفته و مصیبتی که به شما رسیده محزون و ناراحت نباشید» V}(آل عمران، آیه 153). {V «حزن» به معنای اندوه و غصه است «وابیضت عیناه من الحزن؛ دو چشم حضرت یعقوب از غصه (دوری یوسف) نابینا گردید» V}(یوسف، آیه 84). {V البته اصل کلمه «حزن» به معنای زمین سخت و چون اندوه نوعی گرفتگی و خشن شدن قلب است به آن حزن گفته اند. خداوند متعال در آیه 62 سوره مبارکه یونس درباره اوصاف اولیا و دوستان خداوند می فرماید: «الا ان اولیاء الله لاخوف علیهم ولاهم یحزنون؛ بدانید اولیا و دوستان خدا نه ترسی دارند و نه غمگین می شوند». مفسران عالی قدر درباره این آیه شریفه گفته اند، خوف و ترس معمولا از احتمال از دست دادن نعمت هایی که انسان در اختیار دارد، یا خطراتی که ممکن است در آینده او را تهدید کند ناشی می شود و حزن و اندوه معمولا نسبت به گذشته و فقدان امکاناتی است که در اختیار داشته است. البته منظور غم های مادی و ترس های دنیوی است وگرنه دوستان خدا وجودشان از خوف عظمت الهی مالامال است. ترس از عدم انجام وظایف و مسؤولیت ها و اندوه بر آن چه از موفقیت ها از آنها فوت شده که این ترس و اندوه جنبه معنوی دارد و مایه تکامل وجود انسان و ترقی او است به عکس ترس و اندوه های مادی که مایه انحطاط و تنزل و سقوط است. بنابراین کلمات غم و غصه و حزن در زبان عرب و فرهنگ قرآنی هر کدام به تناسب حالت های مختلف روانی انسان به کار می برند و در موارد زیادی به جای هم به کار گرفته می شوند. آن ناراحتی و اندوهی که اثرش بر گلو ظاهر شود غصه و آن که اثرش بر دل و درون آشکار گردد غم و اگر شادی و سرور قلبی انسان را سلب نماید، حزن نام دارد.