معیار های زندگی خوب از نظر اسلام

پاسخ : در پاسخ به بخش اول سؤالتان توجهتان را به مقدمه ای در این زمینه جلب می کنیم: انسان موجودى است که از دو بعد، جسم و روح، پدید آمده است و هر کدام نیازها و آسیب‏هاى خاص خودش را دارد. همان گونه که بدن انسان به انواع غذاها احتیاج دارد، روح آدمى نیز به شادابى و تفریحات سالم نیازمند است. بنابر این غذاى روحى و روانى، همواره در کنار غذاى جسم مطرح بوده است. ضرورت شادى و شادمانى: همه‏ى اندیشمندان (بلکه همه‏ى انسان‏ها) به این نتیجه رسیده‏اند که شادى‏ها و تفریحات سالم براى تقویت روح آدمى، از ضروریات زندگى است و زندگى بدون استراحت و نشاط، ایجاد استرس و عصبانیت مزمن، گرفتگى دائمى، بداخلاقى و کاهش شوق نسبت به زندگى کرده و موجب افسردگى و ناراحتى مى‏شود. چاره چیست؟ بنابر این، به نظر مى‏رسد، خندیدن و خندان، شادى کردن و شادى آفریدن، دلشاد و مسرور بودن، بشّاش و خنده رو بودن و لبخند بر لب داشتن، همه این‏ها به عنوان یک «ضرورت» در زندگى انسان نقش تعیین کننده دارد.. با توجه به اهمیت تفریحات سالم و لذت‏هاى حلال در رشد و ارتقاء کمى و کیفى زندگى یک انسان مسلمان، و براى تقویت جنبه‏هاى روحى و احیاناً شکستن بن‏بست‏هاى پیش‏آمده، پیشوایان دین و دنیا، از پیروانشان خواسته‏اند که علاوه بر عبادت و کار و تلاش، به لذت‏ها و تفریحات سالم هم در زندگى روزمرّه‏شان توجه ویژه داشته باشند که در صورت توجه قانونمند به آن، به نهادینه‏گى آن تفریحات منتهى خواهد شد در فقه اسلامى، به برخى از تفریحات و سرگرمى‏ها(ى سالم)، توجه بیشترى شده است و به نظر مى‏رسد با تأکید به آن، اهداف و جهت‏هاى خاصى تعقیب مى‏شود. از جمله این که، تأکید شده است که به فرزندانتان شناگرى، تیراندازى و اسب‏سوارى بیاموزید. ورزش‏هاى یاد شده علاوه بر این که مى‏تواند به عنوان یک تفریح سالم مطرح باشد، همچنین مى‏تواند در شرایط اضطرارى و حتى جنگى به عنوان یک حربه از آن استفاده کرد. البته اسب سوارى در روایات، استعداد انطباق با تغییرات تکنولوژیک در عصر حاضر را دارد. یعنى امروزه مى‏تواند در قالب انواع رانندگى‏ها و حتى خلبانى را دربربگیرد. اکنون پس از بیان این مقدمه عرض می شود: تفریحات سالم پیشنهادى براى محیط‏هاى کوچک و خوابگاه‏ها: ورزش‏هاى مفید، جلسات دوستانه (با حفظ تمام جهات اخلاقى)، تهیه کارگاه‏هاى فردى و جمعى، گردش‏هاى دسته جمعى با دوستان خوش‏اخلاق، ایجاد نمایشگاهى از نقاشى‏هاى زیبا و منظره‏هاى طبیعى، عیادت بیماران، دید و بازدید از دوستان در خوابگاه‏هاى دیگر و نیز بستگان مورد نظر (در صورت امکان). خطاطی و تمرین خط هم نوعی پر کردن اوقات فراغت است و هم فراگیری نوعی مهارت سودمند برای حال و آینده می باشد. تهیه دفترچه خاطرات و ثبت خاطره های زیبا و به یادماندنی، نوشتن نامه به والدین، اقوام و دوستان صمیمی که اکنون دور از شما هستند و بیان احساسات خود در وضعیت فعلی که به تقویت قوه تخیل و نویسندگی نیز می انجامد و… لازم به ذکر است مصادیق تفریحاتی که در بالا ذکر شد اگر متناسب با ذوق و سلیقه شخصی تان باشد موفق تر خواهید بود پس چه بهتر که ذوق و علاقه خودتان را شناسایی کنید و اوقات فراغتتان را با تفریحات متناسب پر کنید تا از زمان، استفاده بهینه را نیز برده باشید. ولی ورزش در هر زمانی به خصوص در ایام جوانی ضرورت ویژه ای دارد و لازم است جوانان بخشی از اوقات خود را به ورزش بدنی مورد علاقه خود اختصاص دهند که زمینه سلامت بدنی و سلامت روحی و روانی را بیشتر فراهم کنند. امروزه به تجربه علمى نیز ثابت شده، اوقاتى که انسان به تفریح مى‏پردازد، سبب انبساط خاطر اوست و آمادگى براى سایر فعالیت‏هاى زندگى از طریق همین تفریحات سالم به دست مى‏آید و اگر زندگى را در نظر بگیریم که یکسره فعالیت، کار، درس و نظایر این‏ها باشد طولى نخواهد کشید که تعادل روحى و جسمى انسان به هم خواهد خورد و شالوده‏ى وجود به سستى خواهد گرائید. در زمان ائمه معصومین(ع) تفریح‏هایى مانند گردش، شنا، سوارکارى، کشتى و مواردى از این دست بوده است. ولى این را باید در نظر گرفت که تفریح‏هاى سالم در هر زمان متناسب با شرایط آن زمان بوده است. حتى مردم هر کشور و هر منطقه‏اى براى خود تفریح خاص دارند که ممکن است براى سایر مردم در مناطق دیگر عجیب به نظر رسد. براى بهره‏ورى و بازده مثبت از اوقات فراغت و پرداختن به تفریحات سالم توجه به موارد زیر مى‏تواند مفید شد: الف) طبیعت؛ تفریح و سپرى کردن اوقات فراغت، باید در محیط طبیعى، نشاط‏آور و سرورانگیز باشد. وجود کوهستان‏ها، جنگل‏ها، گل‏ها، گیاهان، رودها، آبشارها، روح و روان آدمى را آرام کرده و به فرد شادى و نشاط مى‏بخشد. هر چه محیط فرد، به محیط طبیعى نزدیک‏تر و شبیه‏تر باشد، آرامش و آسایش خاطر بیشترى را براى او به همراه مى‏آورد و بر عکس هر چه تضادها بیشتر باشد، ناآرامى روانى بیشتر رخ مى‏نماید. اولین ثمره استفاده از طبیعت کاستن از صدمات جسمى و روانى است. ب) سیر و سفر؛ یکى از لذت‏بخش‏ترین تفریحات سالم که بعض از مردم را واداشته تا اولین فرصت تعطیلى را به آن اختصاص دهند، مسافرت است. قرآن مردم را به گردش در زمین فرمان داده تا از طریق آن، با وضع گذشتگان آشنا شوند و علل انحراف و انحطاط جوامع را به خوبى دریابند و به هدفمندى زندگى پى ببرند. گردش چون جارى شدن آب است که از آلودگى و فساد آن مانع مى‏شود. ولى سکون و در جاماندن موجب آلودگى است. البته همان طور که ذکر شد سیر و سفر و مطالعه دنیاى طبیعت یا دفتر تکوین علاوه بر جنبه تفریحى آثار تربیتى و معرفتى کم‏نظیرى نیز دارد تا جائى که خلقت آسمان‏ها و زمین، شب و روز، ماه و خورشید و… نشانه‏هایى از علم و قدرت و حکمت خداوند است. ج) نقش ادبیات و شعر؛ مردم ایران از دیرباز، مردمى ادب دوست بوده‏اند. «بوستان»، «گلستان»، «شاهنامه»، «دیوان حافظ» از پرطرفدارترین کتب ادبى به حساب مى‏آمد و اکنون نیز همتایى براى آن‏ها نیست. سخن از مقوله‏هاى ادبى، اجتماعى، سیاسى، فلسفى، اعتقادى، اخلاقى و گاهى اوقات در قالب طنز، در ترکیب‏هاى نظم و نثر وجود دارد که اهل خود را جذب مى‏کند و مجالسى خوش و خاطره‏انگیز فراهم مى‏نماید و همه این‏ها از دیرباز از مظاهر تفریحات سالم بوده و هست. د) ورزش و بازى؛ ورزش و بازى از تفریحات سالم، سودمند و نشاط‏انگیزى است که در تأمین سلامت و بهداشت جان و تن، تأثیرات زیادى دارد. اسلام حفظ بدن و سلامتى آن را وظیفه اولیّه هر مسلمانى مى‏داند و به آن همان اهمیت را مى‏دهد که براى سلامتى روح، ارزش قایل است. در حدى که علم «ابدان» را هم‏ردیف علم «ادیان» برمى‏شمرد. چنان که پیامبر مى‏فرماید: H}«العلمُ عِلمانِ: علمُ الادیان و علمُ الابدان ؛ {H علم بر دو نوع است: دین‏شناسى و بدن‏شناسى» V}(بحار، ج 1، ص 220).{V اما درباره بخش دوم سؤال برای آگاهی از معیارهای مورد نظر اسلام برای یک زندگی خوب و موفقیت آمیز که به تمام ابعاد وجودی انسان توجه کافی شده به کلام ائمه معصومین مراجعه می کنیم. خوشبختانه ائمه علیهم السلام که کلامشان نور و راهنمای انسانهاست در این زمینه دستور العمل جامعی را در اختیار ما قرار داده اند. امام موسی کاظم (علیه السلام) می فرماید: «بکوشید که اوقات شما چهار قسمت باشد؛ بخشی را برای مناجات با خدا، بخشی را برای کار و زندگانی و معاش و قسمتی را برای معاشرت با افراد مورد اعتماد که عیوب شما را به شما می فهمانند و از صمیم قلب به شما اخلاص می ورزند و قسمتی از وقتتان را نیز اختصاص دهید به بهره وری از لذتهای حلال» و در پایان حضرت می فرماید: «و بوسیله این بخش آخر است که بر انجام وظایف آن سه بخش نیز توانا می شوید.» V}(تحف العقول، ص433، حکمت ها و مواعظ امام موسی کاظم (علیه السلام«{V اگر بخواهیم از سخن گهربار امام معصوم بهره بیشتری ببریم و راهکارهای عملی مناسبی را برگیریم باید بخشهای چهارگانه گفتار و توصیه امام را تبیین کنیم. همان طور که بیان شد امام (علیه السلام) اوقات شبانه روزی را به چهار قسمت تقسیم می کند. یک قسمت مربوط به امور عبادی می شود که تقریبا مشترک بین همه سطوح سنی نوجوان، جوان، میان سال و پیر می باشد و منظور از عبادات همان نمازهای یومیه واجب و مستحبات مانند خواندن ادعیه، تلاوت قرآن و کلا پرداختن به امور معنوی و عبادی است. اما قسمت دوم که امام می فرماید بخشی از وقت خود را صرف کار و زندگانی و معاش کن، این قسمت در مورد جوانان دانشجو به معنای همان تحصیل و جدیت در امر دانش افزائی است زیرا بیشتر دانشجویان در این سنین اولا مجرد هستند ثانیا به کاری غیر از تحصیل مشغول نیستند. بنابراین معنای این بخش از سخن امام در مورد دانشجو این است که بخشی از اوقات خود را صرف کار که همان تحصیل باشد کن زیرا شغل دانشجو همان تحصیل و گذراندن دوره دانشجوئی است. اما قسمت سوم که امام می فرماید قسمتی از وقت خود را صرف معاشرت با افراد قابل اعتماد کن، بسیار مهم است زیرا در این سنین (دوره جوانی) نقش دوست و همنشین در زندگی انسان فوق العاده زیاد است و بیشترین تأثیر پذیری را از دوستان و هم سن و سال های خود دارد. بنابراین دانشجو باید دوستانی را برای خود برگزیند که اخلاق، رفتار و افکار آنها موجب پیشرفت و رشد او شود و از انتخاب دوستانی که او را به بیراهه سوق می دهند و موجب اتلاف وقت و هدر رفتن انرژی او می شوند اجتناب کند. و قسمت چهارم اینکه امام می فرماید بخشی از وقت خود را صرف لذات حلال کن و مهمتر اینکه امام می فرماید اگر از این بخش چهارم بهتر استفاده کنید روی بهره برداری سه بخش دیگر نیز تأثیر می گذارد. طبیعی است که انسان یک سلسله نیازها دارد که باید این نیازها به موقع تأمین شود و الا نیرو و توان برای ادامه کار و حرکت به سوی موفقیت امکان پذیر نیست. از جمله این لذات حلال خواب، استراحت، تفریح، غذا خوردن، … می باشد. بنابراین برنامه کاری و اوقات شبانه روزی خود را به گونه ای طراحی کنید که خواب به اندازه کافی و تفریح و ورزش به خوبی در آن لحاظ شده باشد. به غذا و وعده های غذا، سالم بودن و مغذی بودن آن و حلال بودن آن اهمیت بدهید. اگر کسی این سخن گهربار امام (علیه السلام) را سرلوحه زندگی خود قرار دهد، بطور قطع به همه امور زندگی خود می تواند بپردازد و از اوقات شبانه روزی خود و همچنین امکاناتی که در اختیار دارد اعم از امکانات مادی و معنوی بیشترین بهره را می تواند ببرد و به سر منزل مقصود که همان قرب و رضوان الهی است دست یابد.