قوی کردن اعتقادات و حضور قلب در نماز

پاسخ : برای تقویت اعتقادات دینی علاوه بر مطالعه بیشتر در این زمینه و نیز عمل به واجبات دینى مثل نماز و روزه و دیگر شعایر دینى و پرهیز از هر گونه خلاف و گناه رعایت دستورالعملهای زیر مفید خواهد بود : 1. با مشورت کردن با یکى از اساتید دانشگاه با توجه به سطح مطالعات خود، مسیر مطالعاتى مناسب برا ی خود داشته باشید و با مطالعه‏ى کتب شهید مطهرى یا شهید دستغیب یا استاد مصباح و یا دیگر بزرگان، سطح شناخت و آگاهى خود را در این زمینه تعمیق دهید. 2. کتب اخلاقى نظیر چهل حدیث امام(ره)، ایمان شهید دستغیب، قلب سلیم شهید دستغیب و… را روزانه به مقدارى که توان و فرصت کافى دارید مطالعه کنید. 3. به نمازهاى یومیه اهمیت فراوان بدهید. حتى‏المقدور در ابتداء وقت و به جماعت بخوانید. 4. در جلسات مذهبى، درس‏هاى اخلاق و مراسم دینى شرکت کنید. 5. در انتخاب دوستان متدین و مذهبى دقت کنید چرا که دوست تأثیر زیادى در افکار و اعمال انسان دارد. 6. هر روز پس از نماز صبح مقدارى قرآن بخوانید و در آیات آن تفکر کنید و یا تفسیر آن را مطالعه کنید. 7. از ائمه معصومین(ع) کمک طلب کنید و با توسل به آن بزرگواران از آن‏ها بخواهید در این زمینه به شما لطف بیشترى داشته باشند. 8. هر روز با خود عهد کنید که چشم و گوش و زبان و دیگر اعضاى بدن مرتکب خطا و گناه نشود و در صورت ارتکاب هر گونه خلافى، ابتدا توبه کنید و خود را جریمه کنید تا لذت شیرینى آن گناه ماندگار نشود. 9. با افراد متدین و مذهبى که از اطلاعات کافى و خوبى برخوردارند ارتباط بیشترى داشته باشید. 10. روابط خود را با مسجد و ورحانى مسجد تقویت نمائید. براى حضور قلب در نماز باید از راه‏هاى زیر استفاده کنید: 1- دقت در انجام مقدمات نماز، مانند وضوى با دقت و توجه، انجام مستحباتى چون اذان، اقامه و… در کتاب‏هاى حدیث آمده است: شخصى از پیامبر(ص) درخواست کرد که راهى به او بنمایاند تا حضور قلب بیشترى در نماز پیدا کند حضرت او را به شاداب گرفتن وضو فرمان دادند. بنابراین وضوى شاداب و با آداب در حضور قلب انسان در نماز مؤثر است. 2- گزینش مکان مناسب براى نماز، دورى ازجاهاى شلوغ و پر سر و صدا و پرهیز از هر آنچه که موجب انحراف توجه از خداوند شود. 3- گزینش وقت مناسب و تا آن جا که ممکن است اول وقت خواندن نماز. 4- تاحد امکان در مسجد و باجماعت نماز خواندن (به ویژه در جماعاتى که بعد معنوى بیشترى دارد). 5- نماز را با طمأنینه و دقت در مفاهیم و معانى آن خواندن. 6- در حال ایستاده به مهر نگریستن و در رکوع به پایین پا و در تشهّد به دامن خود نظر نمودن. 7- تخلیه دل از حب دنیا و امور دنیوى وآن را مالامال از عشق خدا ساختن. توضیح: ذهن انسان همواره متوجه چیزى است که به آن عشق مى‏ورزد؛ همانند عاشقى که آنى از فکر معشوق خود بیرون نمى‏رود. این که ما در نمازهایمان همواره به فکر مسائل دیگر هستیم، به خاطر تعلق شدید نفس به دنیا و حب آن است. اما آن که عاشق حق شد، در هر حال و در هر کارى به یاد خدا خواهد بود به طورى که گویى همیشه در نماز است. 8- توجه به این که مبدأ و منتهاى انسان خداوند است وآنچه در این بین است براى امتحان آدمى و ابزارى جهت رشد و کمال اوست. 9- ضبط قوه خیال. توضیح : پرنده لجام گسیخته خیال، چکاوکى است که هر آن بر شاخسارى مى‏نشیند. ازاین‏رو همیشه افکار انسان به این طرف وآن طرف متوجه است و قرار و آرامى ندارد؛ اما اگر آدمى با دقت و هوشیارى در کنترل آن بکوشد، پس از چند صباحى رام و مطیع شده و به هر سو که اراده شود متوجه مى‏گردد. بنابراین انسان باید در نماز ازاول با قاطعیت بنا را بر این بگذارد که تمام توجه خود رابه سوى پروردگار معطوف دارد و هر گاه پرنده خیال از چنگ او گریخت، بلافاصله آن رابه همان جهت برگرداند. اگر چندین مرتبه در ایام متوالى چنین کند، کم‏کم ذهنش عادت خواهد کرد. «هنگام نماز» و «هنگامه ارتباط با خدا» قلّه لحظات زندگى ماست. اما باید دانست این لحظات از دیگر ساعات زندگى ما جدا نیست؛ پریشانى در برنامه روزانه و نگرانى نسبت به آینده در کاهش نشاط روحى و به دنبال آن کاستن معنویت نماز مؤثر است. یکى از شاگردان علامه طباطبایى(ره) از نداشتن خشوع در نماز و عدم حضور قلب رنج مى‏برد به خدمت علامه(ره) رسید و راهکارى خواست. ایشان نخست از پاسخ خوددارى کردند، پس از چندبار اصرار به شاگرد خود رو کردند و فرمودند: «شما نمى‏توانى!» شاگرد گفت: آقا شما بفرمایید حداقل اگر کسى پرسید به او بگویم. علامه(ره) فرمودند: «فکر در نماز دنباله افکار شبانه‏روز است. کسى که صبح تا ظهر به یاد خدا نبوده نمى‏تواند هنگام نماز یاد خدا را استمرار دهد.» بنابراین توصیه مى‏شود محیط زندگى و خوابگاه را از حالت یکنواختى و خسته‏کننده بیرون آورید و با یک برنامه‏ریزى مناسب به کارهاى شخصى، درسى و روابط خوب با دیگران بپردازید، و به همه کارهاى روزانه خود رنگ خدایى بدهید و پیش خود بگویید: «خدایا من در خوابگاه و کلاس و در طول روز آن چه تو دوست‏دارى انجام مى‏دهم. تو هم قلب مرا از محبت خود پر گردان و نگرانى آینده را از دل من بر گردان. چنین رازگویى و نیازخواهى صادقانه با خدا دریچه‏اى از نور و عرفان به سوى انسان مى‏گشاید. و تداوم این عهد و پیمان، مشکلات را یکى پس از دیگرى برطرف مى‏سازد. 10- توجه به عظمت و هیبت پروردگار و فقر و فاقه خود. روشن است اگر آدمى بداند با چه بزرگى روبه‏رو است و خود در مقابل او هیچ بلکه عین احتیاج و فقر و فاقه است، با تمام وجود و ذهن و اندیشه خاضع خواهد گردید. یکى از اولیاى خدا توصیه‏اى در این باره نموده‏اند که به محضر شما مى‏رسانیم. در مرحله اول مدتى قبل از شروع نماز حداقل 15 دقیقه به حسابرسى و تخلیه درون بپردازید و به صورت ارادى عوامل پریشانى خاطر را تعدیل بخشید. مثلاً اگر کار ناشایستى انجام داده‏اید (مثل فریاد زدن بیهوده) از کرده خود اظهار ندامت کنید منظور این است پیش از این که آن چه در باطن شما رسوب کرده و با نماز برانگیخته مى‏شود، با اختیار خود شما مورد ارزشیابى و حسابرسى قرار گیرد و براى موارد مشابه تصمیم معقول بگیرید که رفتار خود را کنترل کنید. پس منظور از این مرحله این است که خود را براى نماز مهیا سازید. مرحله دوّم همان طور که در ابتداى سخن، ذکر شد شرایط را فراهم کنید. در طول مدت نماز، ابتدا همان اذکار و اوراد نماز را در درون حاضر کنید و سپس الفاظ را ادا نمائید. امام خمینى(ره) این عمل را این گونه تشبیه مى‏نمایند که نمازگزار اذکار نماز را به درون خود تلقین کند، مثل این که طفلى در درون او هست و یک یک اذکار را به او عرضه مى‏کند. البته این راهکار براى ابتداى راه، در حضور قلب مؤثر است. براى مراحل بعد توصیه‏هاى دیگرى لازم است که انشاءالله در فرصت‏هاى بعد به سمع و نظر شما خواهد رسید. مطالعه پیرامون کیفیت نمازهاى اهل بیت(ع) و همچنین مطالعه کتاب‏هایى همچون «آداب الصلوه» یا «پرواز در ملکوت امام خمینى» و «اسرار الصلوه» مرحوم میرزا جواد آقا ملکى بسیار نافع است. دو کتاب دیگر نیز در این مورد پیشنهاد مى‏کنیم: 1. حضور قلب در نماز، على اصغر عزیزى تهرانى 2. حضور قلب در نماز، محمد بدیعى