روش مبارزه با عصبی شدن و بداخلاقی

پاسخ : در مورد حسادت قبل از بیان راه کارهاى عملى براى حلّ این مشکل به ذکر چند نکته مى‏پردازیم: براى بیرون راندن صفات رذیله‏اى همچون حسادت و نظایر آن ـ به خصوص وقتى در وجود فرد ریشه دوانده است ـ علاوه بر شناخت و اراده جدى، صبر و مقاومت در برابر مشکلات و سختى‏هاى درمان نیز ضرورت دارد. انتظار نداشته باشید یک شبه به موفقیت نائل آیید. پیروزى نیازمند گذر زمان است و به تدریج به دست مى‏آید. نباید در راه مبارزه با این صفت به سستى و خستگى و ناامیدى دچار شوید. ریشه اصلى حسادت ضعف فکرى در نحوه تحلیل امور و بدبینى است؛ یعنى فرد با نگاهى غیر متقن به نظام هستى و خداى متعال، به انکار وسعت فضل و رحمت الهى مى‏پردازد و فکر مى‏کند خداوند متعال او را دوست نداشته است. همان‏طور که در آموزه‏هاى دین ما آمده است، براى جبران ضعف شناختى حسود راه‏هاى متعددى وجود دارد. بخشى از این راه‏ها عبارت است از: T}الف) توجّه به گستردگى و فراوانى نعمت‏هاى الهى:{T اگر حسود به فراوانى نعمت‏هاى الهی توجه کند و به نا محدود بودن آن ایمان آورد، بدبینى‏اش به خوش‏بینى تبدیل خواهد شد؛ زمینه قناعت ورضایت به آنچه در اختیار او است، فراهم مى‏آید و از حسادت به نعمت‏هایى که در دست دیگران است، باز مى‏ماند بنابراین، توصیه مى‏شوددرباره نعمت‏هاى بیکران الهى مطالعه و بیش‏تر دقّت کنید تا به باورى صحیح و شناختى عمیق دست یابید. T}ب) توجه به کمال نبودن امکانات مادّى:{T اگر حسود به این باور دست یابد که صرف داشتن امکانات مادى کمال نیست و نمى‏تواند انسان را به خوشبختى و سعادت حقیقى برساند، در رفع این صفت زشت مؤثر است.توجّه داشته باشید بدون امکانات رفاهى و مادّى فراوان نیز مى‏توان به کمال رسید. در پرتو بردبارى و تحمل محرومیت‏هاى مادّى مى‏توان به مقامات معنوى و حتى مادى دست یافت. T}ج) توجّه به موقعیت و امکانات موجود:{T اگر حسود به آنچه هم اکنون در دست دارد بیندیشد و با خود محاسبه کند چه نعمت‏هاى زیادى دارم. اگر فلان نعمت را ندارم، در عوض از موقعیت‏هاى ارزشمند و توانایى‏ها واستعدادهاى دیگر بهره مى‏برم و مى‏توانم در پرتو تلاش به نعمت‏هاى دیگرى دسترسى پیدا کنم، به تدریج ریشه حسادت در درونش مى‏خشکد. بنابراین، توصیه مى‏شود درباره توانمندى‏ها و شرایط و موقعیت‏هاى بالفعل خود بیش‏تر بیندیشید. تصویرى مثبت از خود داشته باشید و با تکیه بر آن به سوى اهداف حرکت کنید. T}د) توجّه به زیان‏هاى حسادت:{T زیان‏هاى جسمى و روانى حسادت را مى‏شناسید و با توجّه به آن به سوى درمان گام برداشته‏اید. بنابراین، امید است با توجّه به این‏که نخستین ضربه حسادت بر روان و جسم حسود فرود مى‏آید،در زیان‏هاى این بیمارى بیش‏تر بیندیشید و با این روش در تضعیف فزون‏تر آن توفیق یابید. اکنون، با توجه به نکات و مطالب فوق، توجه شما را به راهکارهاى عملى زیر جلب مى‏کنیم: 1 تمرین کنید به حسادت خود ترتیب اثر ندهید؛ مثلاً به جاى این‏که از دیگرى بدگویى کنید، آگاهانه و با توجه کامل از او تعریف کنید. به جای این‏ که در برابر فردى تکبر ورزید، در برابرش متواضعانه رفتار کنید و به او احترام بگذارید. 2 رابطه عاطفى خود را با فرد مورد حسادت خود بیش‏تر کنید، به او محبت ورزید و در حلّ مشکلات یارى‏اش کنید. بدین وسیله زمینه روانى مناسبى بین او و شما پدید مى‏آید و زمینه دوستى شما بیش‏تر فراهم مى‏شود. 3 در برابر بدگویى‏هاى دیگران درباره فرد مورد حسادت مقاومت کنید و اجازه ندهید دیگران درباره افراد به بدگویى و بدبینى روى آورند.بدین وسیله زمینه بروز حسادت و نگرش منفى به دیگران در ذهن از میان خواهد رفت. عصبانیت مى‏تواند عوامل گوناگونى داشته باشد از جمله: 1- حسادت، 2- کم‏حوصلگى و کم‏ظرفیتى، 3- ضعف و ناتوانى مزاج، 4- عدم اعتماد به نفس و خودکم‏بینى، 5- حساسیت‏هاى افراطى، 6- منفى‏بافى و سوء ظن به دیگران، 7- همانندسازى و تقلید از والدین، همسالان و همکلاسان و… اما دلیل آن هر چه که باشد، با راه‏کارهایى که ارائه مى‏شود، تا حدود زیادى مى‏توان از آن پیشگیرى نمود: 1- هنگامى که عصبانى مى‏شوید، در خودتان یک تغییر حالت فیزیکی ایجاد کنید؛ مثلاً مقدارى قدم بزنید و سعى کنید در آن لحظات تصمیم نگیرید و اگر آب در دسترس شماست، مقدارى آب خنک میل کنید و دست و صورت خود را با آن شستشو دهید. 2- اگر امکان دارد، هنگام عصبانیت یا بى‏حوصلگى و کسالت، یک دوش آب ولرم بگیرید. 3- چند لحظه دراز بکشید و چشمان خود را ببندید و همه ماهیچه‏هاى خود را شل کنید تا آرامش عضلانى پیدا کنید و فکر خود را از آنچه موجب عصبانیت شما شده است منصرف کنید و به عضلات بدن خود تمرکز یابید. 4- به خودتان تلقین کنید که اتفاق خاصى نیفتاده است؛ مگر آسمان به زمین آمده؟ بقیه در چنین مواردى چه مى‏کنند؟ آیا همه عزا مى‏گیرند؟ هر کسى به کارى مشغول مى‏شود و اعتنایى به این گونه موارد نمى‏کند. 5- همیشه فضاى ذهنى و روانى خود را براى شنیدن و دریافت رفتارهاى نابجا و خلاف انتظار آماده سازید و به این معنا که همیشه این انتظار را داشته باشید تا دیگران با شما به بدترین شکل برخورد داشته باشند و خود را براى تحمل آن آماده کنید. 6- اگر برخى موارد سریع سخن گفتید و عجولانه تصمیم گرفتید و رفتار نابجا از شما سرزد سریع خود را سرزنش و حتى در لفظ اظهار پشیمانى نمایید و وعده‏ها و قولى که با خود داشتید را در ذهن خویش حاضر سازید. 7- از خود ارزندگیهاى نابجا و شخصیت قائل شدن بیش از اندازه براى خود اجتناب ورزید و تنها هنجارها را رعایت کنید و لذا به سراغ رفتارهاى متواضعانه همانند تقدم در سلام، همنشینى مناسب با افراد پایین‏تر، ابراز ارادت به کوچکترها، مصافحه و احوالپرسى با دیگران به خصوص طبقه پایین‏تر، تفریح و صحبت با دیگران اقدام کنید. 8- ذکر «لا حول و لا قوه الا بالله» را زیاد بر زبان جارى سازید و سوره والعصر را زیاد بخوانید و تکرار اذکار: «استغفرالله ربى و اتوب الیه» و «اعوذ بالله من الشیطان الرجیم». 9- به هنگام احساس عصبانیت، سریع تغییر وضعیت و موقعیت دهید و از آن محیط دور شوید مثلاً اگر در منزل این حادثه رخ داد لباس پوشیده و منزل را ترک کنید. 10- وقتى که با امور عصبانیت آفرین مواجه هستید براى مدتى (حدود 10تا 15 دقیقه) راه دریافتهاى حسى خود را سد سازید مثلاً جلوى گوش خود را بگیرید و چشمان خود را ببندید و سر خود را پایین اندازید تا دریافت‏هاى عصبانیت را تحت کنترل شما در آیند و موجب تحریک بیشتر شما نشوند. 11- اگر رفتار و یا صفتى که در شخصى هست موجب عصبانیت شما شده است آن رفتار را شوخى تلقى کرده و به شکلى خود را از تیررس آنها دور در نظر بگیرید یعنى به گونه‏اى از مخاطب در نظر گرفتن خویش در برابر رفتارهاى دیگران پرهیز کنید مثلاً از مشاهده کسى که فحش مى‏دهد با خود بگویید مخاطب او من نیستم و در این هنگام از صحنه دور شده و راه دریافت‏هاى حسى را سد سازید تا بیشتر مورد هجوم قرار نگیرید. 12- براى توجیه رفتارهاى خلاف انتظارى که از دیگران سر مى‏زند توجیه مناسب داشته باشید و آنها را مقصر تلقى نکنید تا موجب شود به خود اجازه عکس العمل بدهید مثلاً بگویید خودم از این فرد بدتر رفتار مى‏کنم او اشتباه گرفته مقصر نیست اشتباه من باعث رفتار نامناسب او شده است. 13- به نظرات و عقاید دیگران احترام قائل شوید و به دیده احترام به آنها بنگرید و حتى محترمانه با آنها رفتار کنید. 14- در برخى کارهاى مهم با مشورت خواستن از دیگران تصمیمات خود را استحکام بخشید و از اقدامات عجولانه و خام بپرهیزید. 15- بیشتر با افراد حلیم صبور و غیرعصبى و خوش‏بین معاشرت کنید و از دوستى و حرف‏شنوى افراد تند مزاج پرهیز کنید. 16- همیشه خودتان و رفتارتان را درست و صحیح تلقى نکنید و احتمال خطا در کارهاى خود را بدهید. 17- سعى کنید به عنوان تمرین گاهگاهى با افرادى که سلیقه آنها را نمى‏پسندید برخورد کوتاه مدت داشته باشید و با صاحبان دیگر انتظار مراوده کوتاه مدت داشته باشید. 18- موارد فوق را در برنامه‏اى منظم با درج موارد آن در یک جدول و نمره دادن به عملکرد خود و رعایت این امور سعى در تقلیل موارد تخلف داشته و همت خود به افزایش صبر و تحصیل سعه صدر معطوف بدارید. برای اصلاح عادات بد اخلاقی باید در دو بعد نظری و عملی تلاش کرد. بعد نظری: باید در آن آثار سو اخلاق بد و نتایج نامطلوب و زیانبار فردی و اجتماعی و دنیوی و اخروی اندیشه کرد و به اصطلاح باید عاقبت اندیشی نمود. مرد آخر بین مبارک بنده ای است. اگر انسان به ارزش های وجودی خود پی ببرد و متوجه گوهرهای ارزنده درون خود گردد و بفهمد تا چه مرحله ای می تواند پیش رود و درک کند جایگاه او از فرشتگان مقرب الاهی نیز می تواند فراتر باشد، آن گاه خود را رایگان نمی فروشد و کشور وجودش را تسلیم سپاه صفات بد و اخلاق ناپسند نخواهد کرد. اگر فردی درک کند، عادات و اخلاق بد، روح ملکوتی او را آلوده می سازد و سعادت جاوید و ابدی را از او سلب می کند و با این اخلاق و اعمال در واقع وجود خود و شخصیت حقیقی خود را می سازد و سپس با همین اخلاق بد محشور می گردد و این اخلاق و رفتار هرگز از او جدا نمی شود و همنشین دایمی او است مسلما در اخلاق و اعمالش تجدید نظر می کند و به فکر اصلاح می افتد پس مرحله اول شناخت درست و واقعی آثار اخلاق و اعمال بد است که فهم آن به منزله نیمی از درمان و اصلاح آنها است. بعد عملی: چون اخلاق بد به تدریج و به طور نامحسوس کشور ارزنده وجود انسان را اشغال کرده اند، نمی توان این مهمانان نامبارک و بد قدم را یک دفعه و ناگهانی از خانه بیرون کرد. بلکه باید به تدریج و با مدارا و دقت به این کار اقدام کرد. مراقبت از اعمال و اخلاق به طور پیوسته و محاسبه نفس و حساب کشیدن از فرد، در کم رنگ شدن و ریشه کنی صفات و اخلاق بد نقش اساسی دارند. هر اقدامی در این راه ، گامی به سوی پیروزی و رسیدن به هدف است. به طور مثال در مورد صفت زشت تکبر: اگر انسان آثار سو تکبر را مورد مطالعه قرار دهد که از جمله آلودگی به کفر و شرک و محروم شدن از علم و دانش و زمینه فراهم شدن برای بسیاری از گناهان دیگر و تنفر مردم و دور شدن آنها از فرد متکبر است ، قدری به خود می آید و در فکر درمان آن می شود. سپس در مقام عمل با تواضع در عمل (هر چند در ابتدا به صورت مصنوعی و غیر واقعی باشد) و سلام کردن به دیگران و نشست و برخاست با فقرا و ضعیفان و امتیاز قایل نشدن برای خود، کم کم تواضع را عادت خود و سپس آن را در وجودش ریشه دار و به صورت ملکه در می آورد و سایر عادات و اخلاق بد نیز به همین ترتیب ولی به تدریج و بامدارا قابل درمان و معالجه است. شرکت در مراسم مذهبی و مراسم دعا و توسل و تلاوت قرآن کریم و نیز معاشرت با دوستان صلاح و با تقوا و با اخلاق و مطالعه سیره امامان (علیهم السلام) و اخلاق بزرگان از علمای دین در رفع مشکل و اصلاح فرد تأثیر به سزایی دارند.