حضور قلب هنگام مناجات با خدا

پاسخ : براى حضور قلب در نماز و دعا باید از راه‏هاى زیر استفاده کنید: 1- دقت در انجام مقدمات نماز، مانند وضوى با معنویت، انجام مستحباتى چون اذان، اقامه و… در کتاب‏هاى حدیث آمده است: شخصى از پیامبر(ص) درخواست کرد که راهى به او بنمایاند تا حضور قلب بیشترى در نماز پیدا کند حضرت او را به شاداب گرفتن وضو فرمان دادند. بنابراین وضوى شاداب و با آداب خود در حضور قلب انسان در نماز مؤثر است. 2- گزینش مکان مناسب، دورى ازجاهاى شلوغ و پر سر و صدا و پرهیز از هر آنچه که موجب انحراف توجه از خداوند شود. 3- گزینش وقت مناسب و تا آن جا که ممکن است اول وقت خواندن نماز. 4- تا حد امکان در مسجد و با جماعت نماز خواندن و دعا کردن (به ویژه در جماعاتى که بعد معنوى بیشترى دارد). 5- نماز را با طمأنینه و دقت در مفاهیم و معانى آن خواندن و دعا را با توجه به عظمت خداوند و کوچکی خود به جا آوردن. 6- در نماز در حال ایستاده به مهر نگریستن و در رکوع پایین پا و در تشهّد به دامن خود نظر نمودن. 7- تخلیه دل از حب دنیا و امور دنیوى وآن را مالامال از عشق خدا ساختن. توضیح: ذهن انسان همواره متوجه چیزى است که به آن عشق مى‏ورزد؛ همانند عاشقى که آنى از فکر معشوق خود بیرون نمى‏رود. این که ما در نمازهایمان همواره به فکر مسائل دیگر هستیم، به خاطر تعلق شدید نفس به دنیا و حب آن است. اما آن که عاشق حق شد، در هر حال و در هر کارى به یاد خدا خواهد بود به طورى که گویى همیشه در نماز است. 8- توجه به این که مبدأ و منتهاى انسان خداوند است وآنچه در این بین است براى امتحان آدمى و ابزارى جهت رشد و کمال اوست. 9- ضبط قوه خیال. توضیح : پرنده لجام گسیخته خیال، چکاوکى است که هر آن بر شاخسارى مى‏نشیند. ازاین‏رو همیشه افکار انسان به این طرف وآن طرف متوجه است و قرار و آرامى ندارد؛ اما اگر آدمى با دقت و هوشیارى در کنترل آن بکوشد، پس از چند صباحى رام و مطیع شده و به هر سو که اراده شود متوجه مى‏گردد. بنابراین انسان باید در نماز ازاول با قاطعیت بنا را بر این بگذارد که تمام توجه خود را به سوى پروردگار معطوف دارد و هر گاه پرنده خیال از چنگ او گریخت، بلافاصله آن رابه همان جهت برگرداند. اگر چندین مرتبه در ایام متوالى چنین کند، کم‏کم ذهنش عادت خواهد کرد. 10- توجه به عظمت و هیبت پروردگار و فقر و فاقه خود. روشن است اگر آدمى بداند با چه بزرگى روبه‏رو است و خود در مقابل او هیچ بلکه عین احتیاج و فقر و فاقه است، با تمام وجود و ذهن و اندیشه خاضع خواهد گردید. یکى از اولیاى خدا توصیه‏اى در این باره نموده‏اند که به محضر شما مى‏رسانیم. در مرحله اول مدتى قبل از شروع نماز حداقل 15 دقیقه به حسابرسى و تخلیه درون بپردازید و به صورت ارادى عوامل پریشانى خاطر را تعدیل بخشید. مثلاً اگر کار ناشایستى انجام داده‏اید (مثل فریاد زدن بیهوده) از کرده خود اظهار ندامت کنید منظور این است آن چه در باطن شما رسوب کرده و با نماز برانگیخته مى‏شود، با اختیار خود شما مورد ارزشیابى و حسابرسى قرار گیرد و براى موارد مشابه تصمیم معقول بگیرید که رفتار خود را کنترل کنید. پس منظور از این مرحله این است که خود را براى نماز مهیا سازید. مرحله دوّم همان طور که در ابتداى سخن، ذکر شد شرایط را فراهم کنید. در طول مدت نماز، ابتدا همان اذکار و اوراد نماز را در درون حاضر کنید و سپس الفاظ را ادا نمائید. امام خمینى(ره) این عمل را این گونه تشبیه مى‏نمایند که نمازگذار اذکار نماز را به درون خود تلقین کند، مثل این که طفلى در درون او هست و یک یک اذکار را به او عرضه مى‏کند. البته حضور قلب در حال نماز و دعا و مناجات با قاضی الحاجات یکباره و به طور ناگهانی حاصل نمی گردد، بلکه نیازمند صبر و حوصله و تأنی است و باید با نفس مانند کودکی نوآموز مدارا کرد و به تدریج و با آهستگی آن را مهار و رام نمود و آن را متوجه نمود. بنابراین باید از مقدار بسیار کم شروع کرد و به تدریج بر میزان تمرکز و توجه و حضور قلب افزود. مثلا باید تمرکز را از 5 دقیقه شروع کنید و قبل از نماز و دعا تصمیم جدی بگیرید در این 5 دقیقه حتما حواستان جمع باشد و به اطراف توجهی نکند، پس از موفقیت در پنج دقیقه باید حدود یک ماه بر روی آن کار کنید و هنگامی که متوجه شدید بر این مقدار توجه و حضور تسلط یافته اید آن را به ده دقیقه افزایش دهید و همین طور کم کم بر وسعت آن بیفزایید تا انشاءالله در تمام اوقات نماز و دعایتان حضور قلب و تمرکز را داشته باشید. البته این راهکار براى ابتداى راه، در حضور قلب مؤثر است. براى مراحل بعد توصیه‏هاى دیگرى لازم است که انشاءالله در فرصت‏هاى بعد به سمع و نظر شما خواهد رسید. مطالعه پیرامون کیفیت نمازهاى اهل بیت(ع) و همچنین مطالعه کتاب‏هایى همچون «آداب الصلوه» یا «پرواز در ملکوت امام خمینى» و «اسرار الصلوه» مرحوم میرزا جواد آقا ملکى بسیار نافع است. دو کتاب دیگر نیز در این مورد پیشنهاد مى‏کنیم: 1. حضور قلب در نماز، على اصغر عزیزى تهرانى 2. حضور قلب در نماز، محمد بدیعى