درمان سوء ظن

پاسخ : اگر چه سوء ظن و فکر بد یکی از ناهنجاری های درونی است اما تا هنگامی که اثر عملی بیرونی نداشته باشد گناه به شمار نمی آید. البته تذکر این نکته لازم است که درباره پاره‏اى از مسایل اجتماعى، امنیتى و سیاسى که مربوط به حفظ نظام و مصالح اسلام و مسلمین است،احتیاط را نباید از دست داد. مثلاً اگر با موردى برخورد کردیم که به گمان ما مرکز ترویج فساد و مواد مخدر و… است. اینجا جاى احتمال خیر دادن نیست و باید مورد را از راه قانونى گزارش داد V}(ر.ک: میزان الحکمه، ج 5، ص 628). {V بدبینی نابجا که قرآن نیز مؤمنین را از آن نهی کرده است (حجرات، 12) یکی از بیماری های خطرناک اخلاقی و بلکه روانی است که هر کس به آن گرفتار شود، ناراحتی ها، رنج ها، خودخوری ها و دردهای دشواری در انتظار اوست. این بیماری گاه چنان شدت می یابد که شخص مبتلا به هر چه می نگرد و یا درباره هر چه فکر می کند، می کوشد نقص و عیبی در آن بجوید و نیکی های آن را از نظر دور سازد و فراموش کند. اگر ساختمانی زیبا، کتابی مفید و ارزنده، گفتار و نوشتاری پرارج یا انسانی با ارزش می بیند، به جای آن که خوبی های آنها را بستاید، وقت و دقت خود را در این می گذارد که شاید عیب و نقصی بجوید و آنها را پست و کوچک بشمارد. سوء ظن زیان های فردی و اجتماعی زیادی دارد از زیان های فردی آن در صورتی که شدت یابد این است که سرچشمه ناراحتی های روحی و موجب اضطراب و نگرانی می شود، از همنشینی با دوستان و رفت و آمدهای مفید گریزان می شود. به تنهایی و گوشه گیری بیشتر تمایل پیدا می کند و بدین جهت از نشاط روحی بی بهره می گردد V}(بحار، ج 78، ص 209). {V عواملی که باعث به وجود آمدن این بیماری است به شرح زیر است: 1. آلودگی روح انسان. V} (ر.ک: میزان الحکمه، ج 5، باب 2478).{V 2. پیش داوری و بدون تأمل قضاوت کردن. 3. تکبر و خودخواهی: متکبر چون تمایل به برتری خود دارد اگر در غیر خودهنری ببیند چون نمی تواند خود را بالا ببرد سعی در تخریب آن می کند. 4. حسادت: حسود به دلیل این که نمی تواند پیشرفت دیگران را تحمل کند به آن گمان بد می برد. 5. همنشینی با مردم فاسد و ناسالم: کسی که با افراد فاسد همنشین شود، به رنگ آنها در می آید و در نتیجه به انسان های شریف که همرنگ او نیستند بدبین می شود. از این روی در روایتی آمده است: همنشینی با بدان، بدگمانی به نیکان را در پی دارد V} (بحار، ج 74، ص 197).{V برای درمان بدگمانی راه کارهای زیر ارائه می شود، اما قبل از آن توجه شما را به یک نکته ظریف جلب می کنیم و آن این که بدبینی اگر صرفا به صورت یک خیال ذهنی است که بدون اختیار به ذهن شما می آید، راه درمان آن این است که به آن توجه نکنید. رسول خدا(ص) می فرماید: راه نجات از سوء ظن آن است که آن را تصدیق نکند وبه آن ترتیب اثر ندهد V} (جامع السعادات، ج 1، ص 282).{V اما اگر منظور از بدبینی، گمان های بدی است که شخص با اختیار خود آن را پرورش می دهد و در دنیای ذهن و خیال خود آن را دنبال می کندو حتی سعی می کند رفتار و کردار خود را براساس آن جهت دهد، چنانچه ما در مقدمه این پاسخ آوردیم، راهکارهای زیر جهت درمان آن پیشنهاد می شود: 1. تا جایی که ممکن است عوالم به وجود آورنده آن را در خود از بین ببرید، یعنی: – خود را اصلاح کنید تا در مقام مقایسه دیگران با خود، به فساد و بدی آنها حکم نکنید. – شعله های تکبر و حسادت را در خود خاموش کنید یا حداقل به وسوسه های آنهاتوجه نکنید. – از محیطی که زمینه رشد بدبینی است یعنی همنشینی با افراد فاسد، بپرهیزید و در عوض با افراد خوش باطن و خوش فکر رفت و آمد کنید. – از شتابزدگی در داوری بپرهیزید و تا جایی که ممکن است کارهای مشکوک دیگران را بر خوبی حمل کنید. 2. درباره آثار بدگمانی، خصوصا آثار معنوی آن تفکر و مطالعه کنید واز بدگمانی های گذشته خود توبه کنید. 3. سعی کنید با افراد با صداقت برخورد کنید؛ یعنی اگر احساس بدی نسبت به آنها پیدا کردید، خیلی ساده به آنها بگویید تا اگر آنها دلیل موجهی دارند برای شما بگویند ودیگر نیازی به بدگمانی نباشد. همچنین اجازه بدهید دیگران نیز احساسشان را به شما بگویند، حتی گاهی از آنها بخواهید در مواقعی که علل رفتارهای شما مشخص نیست از شما پرس و جو کنند و بی جهت به شما گمان بد نبرند، شما نیز این طور باشید. به طور مثال اگر کسی رفتار خصمانه ای با شما داشت یا مثلا جواب سلام شما را نداد، دوستانه از او علت کارش را بپرسید. این کار باعث می شود اولا به یکدیگر گمان بد نبرید و ثانیا، از علت ناراحتی او مطلع شوید که اگر از جانب شماست یا برای او سوء تفاهمی شده برطرف شود.