کنترل افکار و تمایلات

پاسخ : باید دانست انسان داراى حواس چندگانه‏اى است. این حواس در حکم رادارهایى هستند که هر کدام امواج خاصى را دریافت مى‏کنند مثلاً چشم امواج نورى را از طریق گیرنده‏هاى خود دریافت مى‏کند. گوش امواج صوتى، بینى امواج بویایى پراکنده در فضا را مى‏گیرد و همین طور گیرندگان دیگرى که در مفاصل و عضلات ما قرار دارند و یا دستگاه تعادل که در گوش درونى ما قرار دارد هر کدام مسئول دریافت پیامهاى محیطى خاصى هستند آیا تاکنون هیچ فکر کرده‏اید که اگر این گیرندگان حسى در بدن ما وجود نداشت چه اتفاقى مى‏افتاد؟ آرى این گیرندگان حسى در واقع مجموعه‏ى اطلاعات لازم را از محرکهاى محیطى مى‏گیرند و به دستگاه سیستم عصبى (مغز) ما تحویل مى‏دهند و مغز روى این داده‏ها عملیات ویژه انجام مى‏دهد و با توجه به نیازها و انگیزه‏ها و اهداف ما این اطلاعات تفسیر مى‏شود و نهایتا ما به ادراک و شناخت از محرکهاى محیط مى‏رسیم و در نتیجه مى‏توانیم خودمان را با محیط زندگى‏مان سازگار کنیم اگر این گیرندگان حسى وجود نداشت. اولاً شناختى و ادراکى براى ما حاصل نمى‏شد (حداقل ادراکهایى که مبتنى بر داده‏هاى حسى است). ثانیا ما نمى‏توانستیم در خودمان سازگارى ایجاد کنیم در نتیجه هم در خلأ اطلاعاتى بسر مى‏بردیم و هم در ادامه‏ى حیات دچار مشکل مى‏شدیم و به خاطر خلأ اطلاعاتى و عدم انطباق با محیط هر چه زودتر از بین مى‏رفتم بنابراین اصل دریافت اطلاعات و وارد شدن آن در ذهن ما امرى کاملاً طبیعى است و باید این چنین باشد. اما نکته‏ى دیگرى که باید به آن توجه کنیم این است که دستگاه ادراکى ما از میان اطلاعات و پیامهایى که از محرکهاى محیطى دریافت مى‏کنیم دست به گزینش مى‏زند به عبارت دیگر دستگاه ادراکى ما یک ویژگى دارد به نام دفاع ادراکى یعنى هر چیزى را دریافت نمى‏کند بلکه آن چیزهایى را از گیرنده‏هاى حسى دریافت مى‏کند که مورد نیاز ارگانیزم است لذا یکى از ویژگیهاى ذهن این است که یک حالت دفاع ادراکى دارد براى اینکه جلوى اطلاعات غیرضرورى را بگیرد تا ذهن ما را شلوغ نکند و از نظر پردازش اطلاعات ما دچار مشکل نشویم اما گاهى اوقات بدلایل گوناگونى سیستم دفاع ادراکى ما ضعیف مى‏شود و ذهن ما شلوغ مى‏شود و ترافیک اطلاعات خیلى سنگین و در نتیجه اختلال در پردازش اطلاعات بوجود مى‏آید اما این مسئله چرا بوجود مى‏آید گاهى اوقات بخاطر اینکه ما دستگاههاى حسى خود را خوب کنترل نمى‏کنیم یعنى نگاهمان را کنترل نمى‏کنیم به هر چیزى نگاه مى‏کنیم یا گوشمان را کنترل نمى‏کنیم و هر صدایى را گوش مى‏دهیم و همین طور سایر حواس در اینجاست که ما هم از نظر اخلاقى دچار مشکل مى‏شویم و هم ذهن ما با یک هجمه زیاد اطلاعات مواجه مى‏شود و ممکن است دچار اختلال شود و گاهى اوقات نیز بر اثر بیمارى‏هایى جسمانى یا روانى دستگاه ادراکى ما دچار مشکل مى‏شود مثلاً اضطرابهاى شدید که به هر دلیلى در زندگى ما بوجود مى‏آید و ما را تحت فشار روحى قرار مى‏دهد سیستم ادراکى ما را ضعیف مى‏کند و قدرت کنترل آن را از بین مى‏برد و در نتیجه ما دچار افکار اجبارى و وسواس گونه مى‏شویم یعنى افکارى به ذهن ما مى‏آید که به اراده‏ى خود ما نیست بلکه جنبه‏ى اجبارى دارد و در نتیجه هجمه‏ى افکار اجبارى ما را دچار وسواس فکرى و بدنبال آن وسواس عملى مى‏کند. بنابراین اگر چنین مشکلى را در خودتان احساس مى‏کنید به راهکارهاى زیر توجه فرمائید: 1. حواس مختلف خود را (بینایى، شنوایى و سایر حواس…) را کنترل کنید به خصوص اگردر ابتداى چنین مشکلى قرار گرفته‏اید. 2. از قرار گرفتن در خلوت و تنهایى اجتناب کنید. 3. از بیکار ماندن شدیدا پرهیز کنید. 4. سعى کنید در اجتماعات و تجمع‏هاى مختلف شرکت فعال داشته باشید. 5. با افراد اجتماعى و با نشاط و در عین حال متدین و متشرع معاشرت کنید. 6. افکار و اندیشه‏هاى مختلفى که به ذهنتان خطور مى‏کند منظم کرده و دسته‏بندى نمائید. ناگفته نماند کنترل افکار (خواطر) راه های متعددی دارد, ولی نباید پنداشت که با اولین گام همه چیز درست می شود ; بلکه کسی که می خواهد زمام افکار خویش را به کف گیرد, باید با تمام توان به خودسازی بپردازد و با جدیت این راه را دنبال نماید تا به تدریج به سمت هدف نزدیک گردد؛ برخی از بزرگان اهل معرفت برای کنترل افکار و تمایلات چند راه را توصیه کرده اند: 1- راه دل و عشق: ذهن و فکر انسان همواره متوجه چیزی است که به آن عشق می ورزد; چنان که عاشق , آنی از فکر معشوق خود بیرون نمی رود. این که مثلا ما همیشه در نمازهای خود به یاد دیگر مسائل می افتیم , به جهت تعلق نفس به آنها و عدم آشنایی با محبوب حقیقی است ; لیکن عاشق دلباخته ذات جمیل علی الاطلاق , در همه حال به یاد خدا است ; چنان که گویی همیشه درنماز است . پس باید دل را از تعلق به کثرات پالایید و منزلگه عشق ربوبی ساخت تا اندیشه نیز بدان سوی توجه یابد. 2- ضبط قوه خیال: پرنده لجام گسیخته خیال چون چکاوکی است که هر دم بر سرشاخساری می نشیند, سپس به شاخه دیگر پرواز می نماید. از این رو افکار انسان خود ناساخته , قرار و آرامی ندارد. آن گاه اگر آدمی با دقت در کنترل آن بکوشد; یعنی , همواره از آن مراقبت نموده و هرگاه به این سوی و آن سوی گریخت بلافاصله آن را به امور شریفه متوجه گرداند, کم کم رام و مطیع می گردد. 3- انس دادن ذهن: با داشتن برنامه منظم و پیوسته می توان ذهن را به سمت خاصی جهت داد و فعالیت ذهنی در آن موضوع بیشتر متمرکز کرد. مانند تمرکز در یک ماده درسی به طوری که ابهام باقی نماند و یا مثلا با برنامه های منظم همه روزه به تلاوت و یا حفظ قرآن بپردازد. برای آگاهی بیشتر ر . ک : آداب الصلاه یا پرواز در ملکوت , امام خمینی.