تفاوت بین عدل و قسط

پاسخ : برای شناخت معانی واژگان زبان عرب باید به فرهنگ لغت همان زبان مراجعه نمود اما چنانچه واژه مورد نظر در قرآن و روایات نیز کاربرد فراوانی پیدا کرده باشد، ضروری است تا موارد استعمالش در این منابع نیز بررسی شود تا ابعاد دقیق تر مسأله را بتوان دریافت. دو واژه «عدل» و «قسط» نیز با همین شیوه مورد مطالعه و تحقیق قرار گرفته و اینک نتیجه مطالعات صورت گرفته تقدیم می گردد: T}الف) عدل:{T 1- تعریف عدل: حالتی است بین افراط و تفریط، به گونه ای که در این حد وسط زیادت یا نقصانی قرار نداشته و اعتدال کامل مراعات شده و به خاطر همین مفهوم است که از میانه روی، مساوات، ساز وارگی، و استقامت به «عدل» تعبیر گردیده V}(التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، حسن مصطفوی، 8 / 55).{V 2- گونه شناسی عدل: در قرآن و روایات از واژه «عدل» به تعدد یاد شده و از موارد مختلف استعمال آن می توان انواع «عدل» را شناسایی کرد: – عدالت در اندیشه و حکم: چندان که از انحراف، ضعف یا شدت به دور باشدV}(نساء، آیه 58).{V – عدالت در روحیات و صفات نفسانی: چندان که اخلاق باطنی اش نه چندان کم مایه باشد و نه آنچنان پرمایه که موجب مشکل گرددV} (سوره 5، آیه 106).{V – عدالت در اعمال: فقط بر محور حق است. همانند آنچه در این آیات از آن یاد شده:V} (سوره 6، آیه 115 – سوره 6، آیه 152، سوره 4، آیه 3، سوره 42، آیه 15).{V 3- ویژگی واژه عدل: گذشته از آن که عدل، حالت بین افراط و تفریط تعریف شده، دارای نکته و ویژگی خاصی می باشد. حضرت مولا امیرالمؤمنین علی(ع) از آن چنین تعبیر نموده: H}«العدل یضع الامور مواضعها؛{H عدل، هر چیز را به جای خود قرار می دهد» V}(نهج البلاغه، حکمت های شماره 437).{V یعنی: نتیجه و هدف عدل و شاخصه اصلی آن این است که هر چیز در جای خود قرار گیرد و هر کس بدانچه شایسته است برسد. در این مفهوم، هر موجود به آنچه استحقاق و لیاقت داشته نائل گردیده واگر لیاقت یک موقعیت و حالت برتر را نداشت هرگز آن رتبه به او داده نمی شود؛ همچنان که ممکن است به موجودی (مثل ائمه اطهار(ع« عنایاتی شود که به دیگران این مقدار تفضل نگردد و این توجه خاص، منوط به لیاقت و شأن و آمادگی برتر آن موجود می باشد. ره آورد چنین ویژگی آن است که: عدل (قانون خلایق هر چه لایق) بر سه نوع می باشد: 1- عدل در آفرینش: خداوند هر استعدادی را که شایستگی ایجاد بود را خلق نموده و مثلا آدم را آدم آفرید چون لیاقت همین را داشت و سنگ را سنگ آفرید چون برابر با قابلیت اش می باشد. 2- عدل در قانون گذاری: خداوند در تکالیف به طاقت انسان نظر نموده و دستوری فراتر از ظرفیت به او نداده. 3- عدل در جزاء: خداوند بین اصلاحگر و مفسد مساوات برقرار نکرده و قانون «هر چه بکاری همان بدروی» را اجرا می کند. T}ب) قسط:{T 1- تعریف قسط: این کلمه از آن جهت که در بردارنده مفهوم «اعتدال و حفظ از انحراف و افراط و تفریط» است با عدل هم معنی می باشد اما یکی از تفاوت هایش با عدل آن است که «قسط» جنبه تطبیق مفهوم عدالت و اجراء آن در مصادیق و مواردش را داراست و وقتی «عدل» بخواهد تحقق و بروز داشته باشد از آن به «قسط» تعبیر می گردد. شاهد این تفاوت، آیه 9 از سوره 49 قرآن است که 2 واژه عدل و قسط کنار هم آمده و طبیعتا باید این دو، متفاوت باشند. 2- تفاوت های مفهومی و مصداقی عدل و قسط: اولا: قسط، اجراء و تحقق عدل است و پیامدش نیز تطبیق عدل بر موارد و جایگاه های خارجی اش می باشد. ثانیا: قسط، عدلی است که ظهور یافته و محسوس گشته و از همین روست که ترازو کردن اشیاء را قسط می گویند چون عدل و تعادل را به صورت آشکارا نمایش می دهد V} (معجم الفروق اللغویه، ابی هلال عسکری، ص 428).{V