فلسفه وضو برای نماز

پاسخ : قبل از آن که فلسفه وضو را بیان کنیم توضیح مختصرى راجع به اصل فلسفه احکام ذکر مى‏نماییم تا مسأله روشن‏تر گردد. اولا: فلسفه همه احکام و جزئیات آنها به طور تفصیلى روشن نیست و آگاهى از آن دانشى فراتر از تنگناهاى معارف عادى بشرى مى‏طلبد. لیکن بطور اجمالى روشن است که همه احکام الهى تابع مصالح و مفاسد واقعى در متعلق آنهاست. بنابراین در صورتى که فلسفه حکمى را بالخصوص ندانیم بنابر قاعده کلى فوق از آن باید پیروى کرد. زیرا یقین به وجود مصلحتى در آن هست هر چند بر ما ناشناخته باشد. ثانیا: در جست و جوى فلسفه احکام نباید همیشه به دنبال علوم تجربى رفت و دلیلى مادى و فیزیولوژیک برایش جست و جو نمود. این فرایند که همواره در پى یافتن مصلحت یا مفسده‏اى طبى یا… باشیم برخاسته از نگرشى مادى گرایانه است. در حالى که بسیارى از احکام مصالحى معنوى دارند که در حوزه هیچ یک از علوم بشرى و محاسبات عادى قابل تحقیق نیست و آنها با متد تجربى خود قادر به حکمى نفیا یا اثباتا پیرامون آن نیستند و یا اگر نظرى بدهند بسیار سطحى است و چه بسا مساءله حکمتى برتر و بالاتر داشته باشد. چنان که در مورد روزه علوم به خواص بهداشتى آن پرداخته‏اند ولى قرآن مجید فلسفه‏اى بالاتر را بیان فرموده و آن «تقوایابى» است. در مورد تراشیدن صورت نیز از نظر طبى گفته‏اند: وجود محاسن براى محافظت از لثه‏ها و دندان‏ها و پوست صورت مفید است. لیکن به نظر مى‏رسد فلسفه اصلى حکم اثرى معنوى و روحى و حفظ حالت طبیعى خلقت مرد باشد. درباره فلسفه وضو نیز به طور خلاصه مى‏توان مطالب زیر را بیان کرد: 1ـ طهارت و پاکیزگى ظاهرى. 2ـ طهارت باطنى؛ چون شخص وضو گیرنده، وقتى به نیت عبادت و اطاعت خداوند و شکل معین شده در شریعت وضو مى‏گیرد قهراً در مسیر طهارت باطنى و عبودیت خداوند گام برمى‏دارد و اثر معنوى و تربیتى ویژه‏اى مى‏پذیرد. 3ـ وضو عملى است که از سر تا قدم انسان را در برمى‏گیرد و شستن و مسح اعضا، نوعى تذکر و یادآورى به او در مورد مسؤولیت اعضا و جوارح است. 4ـ تقویت روحیه بندگى و تعبد. از حضرت رضا(ع) رسیده که آن حضرت فرمود: «بدان جهت به گرفتن وضو امر شده که بنده آن گاه که در حضور خداوند جبار براى مناجات با او مى‏ایستد طاهر و پاکیزه باشد: و در آن چه او فرموده مطیع و از پلیدى‏ها و نجاست‏ها پاک باشد. گذشته از این، وضو کسالت و خواب را از آدمى دور مى‏کند و دل را براى قیام در حضور حضرت پروردگار پاکیزه مى‏سازد، و امّا این که وضو بر صورت و دست‏ها و سر و پاها واجب گشته بدان خاطر است که این اعضاء در نماز به کار گرفته مى‏شود، با صورت سجده مى‏کند و خضوع مى‏نماید. با دست از ذات ذوالجلال درخواست مى‏کند و در رحمت و معرفت او رغبت مى‏نماید و با سر در رکوع و سجود به خدا رو مى‏آورد و با پاها برمى‏خیزد و مى‏نشیند» V}(اسرار الصلوه، میرزا جوادآقا ملکى تبریزى، ترجمه رضا رجب زاده، ص 56).{V همه‏ى دستورات دینى براى تطهیر است. انسان نماز مى‏خواند. روزه مى‏گیرد. زکات مى‏پردازد V}(توبه، آیه 103){V و…. براى آن که طاهر شود حتّى دستور به ازدواج V}(بقره، آیه 232 – نور، آیه 33){V و با جهاد مى‏کند تا زمینه را براى پاک شدن مهیا کند. وضو نیز از جمله دستورات دینى است که احکامى ظاهرى و اسرارى باطنى دارد که حکمت مهم آن ایجاد طهارت در جسم و مهم تر از آن در روان انسان است و این طهارت زمانی حاصل می شود که انسان هنگام وضو در غسل متوجه باشد برای ایستادن در پیشگاه حضرت حق تبارک و تعالی و کسب آمادگی روحی این کار را انجام می دهد V}(مائده، آیه 6 – انفال آیه 11 – فرقان، آیه 48).{V براى این که بدانیم چه وضویى مورد قبول خداوند متعال است، به عبارت دیگر براى این که در مناجات به روى ما گشوده شود باید در هر دو زمینه یاد شده جدیّت و تلاش کنیم. یعنى شرایط ظاهرى و باطنى وضو باید حفظ شود. یکى از نشانه‏هاى وضوى مقبول، اقبال و حضور قلب در نماز است. به طورى که وقتى از معصوم پرسیده مى‏شود چه کنیم تا در نماز حضور قلب داشته باشیم، دستور این است که سعى کنیم وضوى با نشاط بسازید. احکام ظاهرى نماز در رساله‏هاى عملیه و اسرار باطنى نماز در بعضى کتاب‏ها از جمله «حکمت عبادات» آیه‏الله جوادى آملى آورده شده است که انشاءالله مراجعه خواهید نمود.