حد و مرز شوخی

پاسخ : به عنوان مقدمه این سؤال را مطرح می کنیم که شادکامی به چه خصوصیات و عواملی مربوط است؟ پژوهش های تجربی، بر: صفات معینی از شخصیت، شغل متناسب با مهارت ها، پیوندهای صمیمانه دوستی، و ایمان مذهبی تأکید دارند. در میان صفات و خصلت های شخصیت، اعتماد به نفس بالا، خوش بینی، برون گرایی و احساس و باور کنترل داشتن بر خود، اهمیت بیشتری دارند. درباره شوخ طبعی و سلامت روان باید تأکید کنیم که روان شناسان نامدار، آن گاه که درباره سلامت روان بحث می کنند، شوخ طبعی را یکی از ویژگی های مهم افراد سالم می شمرند. «آبرا هام مازلو» (1908 – 1970م) روانشناس معروف معاصر، ویژگی «حس طنز و شوخی مهربانانه» را از مهمترین خصوصیات خو استواران «تحقق خود» می داند. («خودشکوفایی یا تحقق خود» را می توان بالاترین مرتبه کمال دانست). مازلو معتقد است که شوخ طبعی افراد کاملا سالم، با شوخی کردن و خندیدن افراد عادی تفاوت دارد. اشخاصی که از سلامت روان کمتری برخوردارند به سه گونه شوخی می خندند: 1- شوخی خصمانه که لازمه اش آزار کسی است. 2- شوخی برتری طلبانه که به تحقیر شخص یا گروهی دیگر می پردازد. 3- شوخی عصیان در برابر قدرت که نشانه های ضعف و وقاحت را با خود دارد. شوخی خواستاران خود شکوفایی، در عین این که حکیمانه است و به کل انسان ها باز می گردد (نه به یک فرد خاص) غالبا طنزی است آموزنده و علاوه بر خنداندن، نکته ای در آن هست، طنزی است اندیشمندانه که به جای خنده بلند، تبسم و سر تکان دادن حاکی از فهم و ادراک را در پی خود می آورد. پژوهش های اخیر نشان می دهد شوخی های سالم، یکی از بهترین راه های مقابله با فشارهای زندگی است. شوخی و خنده ای که از انگیزه های سالم بر می خیزد، تراوش هورمون های مربوط به فشار روانی را کم می کند و توان سیستم ایمنی بدن را بالا می برد. از این رو حتی در بیماری های وخیم و مهلک، شوخ طبعی کمک می کند تا بیمار با شادی و آرامش بیشتری زندگی خود را سپری کند. بذله گویی، خندیدن و خندان، راه های مثبتی برای ابراز هیجان های خوشایند و نیز عوامل مؤثری برای غلبه بر ترس و تردیدها هستند. با شوخ طبعی متعادل و درست می توان با دیگران پیوند دوستی برقرار کرد و از شعله ور شدن زبانه خشم، جلوگیری نمود، چرا که غیر ممکن است خنده و خشم را با هم بیامیزیم و در حال بذله گویی، بر سر کسی فریاد بکشیم! با بررسی زندگی اهل بیت(ع) مخصوصا پیامبر گرامی اسلام در می یابیم که این الگوهای راستین شوخی و شادابی را از ویژگی های بارز فرد مؤمن می دانند و اخمو و عصبی مزاج بودن را از خصوصیات فرد منافق می شمارند. پیامبر اکرم(ص) می فرمود: هر که مؤمنی را شاد کند مرا شاد کرده و هر که مرا شاد کند خدا را شاد کرده است. V}(اصول کافی، ج 2، ص 188).{V امام صادق(ع) در این موضوع فرموده است: «هیچ مؤمنی نیست که شوخی در طبع او نباشد» و «شوخ طبعی بخشی از حسن خلق است» V}(همان، ج 2، ص 192){V. در عین حال آموزه های دینی بر اعتدال در همه امور تأکید دارد. اگر شوخی نیز به سبکسری، بی شرمی و گستاخی بیامیزد، در این حالت «هزل» نامیده می شود و اگر با تحقیر و بذله گویی و ناسزا آمیخته گردد آنرا «هجو» می خوانند. خردمندان و بزرگان دین و اخلاق، این هر دو صورت را ناشایست شمرده اند. همچنین گاه اتفاق می افتد که همان شوخی لطیف به زیاده روی می انجامد که در این صورت نیز کاری ناپسند خواهد بود. از پیشوایان ما رسیده است که: شادی سه مرز دارد: وفاداری، رعایت حقوق مردم و هشیاری در سختی ها V}(تحف العقول، ص 323).{V پیشوایان ما بارها تذکر داده اند که: شوخی زیاد، آبرو، وقار و احترام اجتماعی انسان را می برد و برای انسان دشمن می تراشد. زیاده روی در شوخی حماقت است. انسان کامل، کسی است که جدی اش از شوخی اش بیشتر باشد. همچنین سفارش نموده اند که بکوشیم شادی ما در دنیا هرگز به قیمت از دست دادن سعادت آخرت نباشد. برای اگاهی بیشتر ر.ک: 1- مجله حدیث زندگی، دفتر شادابی، بهار 79. 2- شرع و شادی، ابوالفضل طریقه دار، قم نشر همسایه. 3- شادی و زندگی، دکتر مهدی بهادری نژاد، تهران، نشر اوحدی. 4- شوخ طبعی ها، در مجموعه فرهنگ جبهه، سید مهدی فهیمی.