راههای جلوگیری از بدبینی و سوء ظن

پاسخ : سوء ظن و بدگمانى آثار فردى و اجتماعى و معنوى زیانبارى به دنبال دارد و به همین دلیل در دین مقدس اسلام، به آن توجه ویژه‏اى شده و اهل ایمان را سخت از آن برحذر داشته‏اند. بدگمانى به دیگران سرچشمه گناهان بزرگى چون تجسّس از کار و حال دیگران، غیبت، تهمت، حسادت و کینه‏توزى نسبت به دوستان و اهل ایمان مى‏گردد و لذا خداوند متعال در قرآن کریم مى‏فرماید: «اى مؤمنان! از بسیارى از گمان‏ها بپرهیزید. به راستى که برخى از گمان‏ها، گناه مى‏باشد و نیز تجسس و غیبت نکنید، آیا کسى از شما دوست دارد گوشت برادر مرده خود را بخورد؟»V}حجرات، آیه‏ى 12{V. البته در ابتدا ممکن است سوءظن بى‏اختیار حاصل شود و اگر در این مرحله باقى بماند و به مرحله عمل کشیده نشود حرمتى ندارد و زیان آن محدود مى‏باشد، ولى اگر به آن ترتیب اثر داده شود، گناه و حرام مى‏باشد و ترتیب اثر دادن به آن در دو مرحله مى‏باشد: 1ـ مرحله قلبى: یعنى در درون خود این گمان بدش را تصدیق کند و آن را در درون انکار و نفى ننماید و احتمال اشتباه ندهد. علماى اخلاق این مرحله را غیبت قلبى مى‏نامند و آن را حرام دانسته‏اند. پیامبر اکرم(ص) در این باره فرموده است: به هر کس بدگمان شوى، آن را تصدیق و باور مکن(V}نقطه‏هاى آغاز در اخلاق اسلامى، آیه‏الله مهدوى کنى، ص 165{V). 2ـ مرحله عملى: یعنى بیان این گمان بد براى دیگران و یا اتهام وارد نمودن به کسى به صرف این احتمال و غیبت کردن از او بر این اساس. در روایتى از پیامبر بزرگوار اسلام(ص) مى‏خوانیم: خداوند، خون و مال و آبروى مسلمان را محترم شمرده و بدگمانى به او را حرام نموده است(V}نقطه‏هاى آغاز در اخلاق اسلامى، آیه‏الله مهدوى کنى، ص 168{V). زیان‏ها و آثار بد بدگمانى: 1ـ گوشه‏گیر شدن شخص بدگمان، در روایتى از على(ع) مى‏خوانیم: کسى که به مردم گمان خوبى ندارد و نسبت به آنان خوش‏گمان نمى‏باشد، از تمام مردم وحشت مى‏کند(V}نقطه‏هاى آغاز در اخلاق اسلامى، آیه‏الله مهدوى کنى، ص 172{V). 2ـ بدگمانى باعث گسستن رشته الفت و دوستى میان مردم مى‏شود و تفرقه و جدایى را بین مردم حاکم مى‏سازد. از على(ع) روایت شده است: بر هر که بدگمانى چیره شود، صلح و صفا میان او و دوستانش از میان مى‏رود(V}نقطه‏هاى آغاز در اخلاق اسلامى، آیه‏الله مهدوى کنى، ص 173{V). 3ـ از نظر معنوى نیز بدگمانى، عبادت را تباه مى‏سازد و اثر آن را از بین مى‏برد. باز در این مورد على(ع) مى‏فرماید: از بدگمانى بپرهیز. چون اثر عبادت را از بین مى‏برد و گناه انسان را بزرگ مى‏کند. ایمان با بدگمانى جمع نمى‏شود. گمان بد نسبت به انسان نیکوکار، بدترین گناه و زشت‏ترین ظلم است(V}نقطه‏هاى آغاز در اخلاق اسلامى، آیه‏الله مهدوى کنى، ص 173{V). براى جلوگیرى از بدگمانى نسبت به دیگران باید به این نکات توجه داشت: 1ـ باید در همان مرحله فکر و ذهن، گمان بد را دفع نمود و اجازه ریشه‏دار شدن به آن نداد. 2ـ باید راه‏هایى را که ممکن است با آن عمل و یا رفتار فردى را که به او بدگمان شده‏ایم، توجیه کنیم، بررسى نماییم و تا ممکن است عمل او را به نحوى توجیه کنیم و براى آن وجه درستى بسازیم. 3ـ توجه داشته باشیم که خود ما بدگمانى دیگران را در مورد خود نمى‏پسندیم، پس براى دیگران نیز نپسنیدم. 4ـ به رفتارهاى خوب و جنبه‏هاى مثبت فردى که به او بدگمان گشته‏ایم توجه کنیم و تنها به امورى که موجب بدگمانى ما شده اکتفا نکنیم. 5ـ به دعا و توسل به ائمه(ع) از خداوند بخواهیم دلِ ما را از آلودگى‏ها و بدبینى‏ها پاک کند تا به دیگران محبت بورزیم. 6ـ به حدى به ضعف و نقایص خود بپردازیم تا فرصتى براى پرداختن به عیوب دیگران نیابیم.