نظر اسلام درباره حقوق بشر

پاسخ : پاسخ به این پرسش به چند مقدمه نیاز دارد که بطور خلاصه ذکر مى‏کنم. 1. مسئله حقوق بشر و آزادى‏هاى اساسى در طول قرون و اعصار هسته‏ى انگیزه اصلى مبارزات علیه ظلم و بى‏عدالتى را تشکیل داده. و در طول تاریخ فلاسفه و دانشمندان تلاش بسیار کرده‏اند تا حدّاقل حقوقى را که براى افراد جامعه ممکن است تأمین بنمایند. طبیعى است که مذاهب مختلف نیز به نوبه خویش تأمین این حقوق را جزء رسالت خود قلمداد کرده‏اند. ولى توجه بین الملل به حقوق بشر و آزادى‏هاى اساسى آن امر تازه و جدید است که از سالها بعد از جنگ جهانى دوم کانون توجه پژوهشگران قرار گرفته است. هر چند سخن گفتن پیرامون مصادیق حقوق بشر و تنظیم استاتدارهاى بین الملل آن، موضوع حساس و در عین حال مشکل است. در پرتو شرایط ویژه فرهنگى، اقتصادى، اجتماعى ملتهاى گوناگون، به گونه‏هاى متعدد تفسیر و تحلیل مى‏شود. ولى به طور کلى مى‏توان آنرا معادل حقوق اساسى بشر دانسته و آن را براى زندگى نوع بشر ضرورى تلقى نمود. باید توجه داشت که مکانیزم‏هاى نظارت و اجراى حقوق بشر به لحاظ تداخل با صلاحیت داخل کشورها هنوز ابهام آلوده بوده و از آنجا که اغلب از طرف صاحبان ابزار سیاست بین‏الملل بمثابه‏ى ابزارى در جهت منافع آنها، ایجاد، فشار براى ملت‏ها ضعیفتر مورد استفاده قرار مى‏گیرد و بر پیچیدگى امر مى‏افزاد و همچنان على رغم همه‏ى سر و صداها در تمام کره زمین، این انسانهاى مظلوم هستند که قربانیان اصلى سیاست جهانى مى‏شوند. 2. در دسامبر 1948 مجمع عمومى بیانیه جهانى حقوق بشرا را با 48 رأى موافق و 8 رأى ممتنع، مورد پذیرش قرار دارد. و از آنجا که تبعات حقوقى مواد منشور به صورتهاى بسیار متناقض با هم تفسیر مى‏شد، عده‏اى مأمور شدند یک قدر جامعى درست کنند ولى نتوانستند چون بر اساس حساب و کتاب و برهان نبود. بیانیه جهانى حقوق بشر از یک مقدمه تشکیل مى‏شود و 30 ماده که مواد 3 تا 21 آن درباره حقوق مدنى و سیاسى است مواد 22 تا 27 درباره حقوق اقتصادى و اجتماعى و فرهنگى مى‏باشد. و مواد 28 تا 30 او وجود سیستمى را که تحقق حقوق بشر را در آن ممکن و میسر باشد جز، حقوق اصلى بشر قلمداد کرده. 1. نخستین گام در بررسى حقوق بشر، حق‏شناسى است یعنى اگر ما حق محور نباشیم هرگز نمى‏توانیم حق‏شناس گردیم و ابعاد گوناگون حق را درک کنیم. 2. حق تعیین حقوق بشر، تنها از آن خداست یعنى آن یگانه فردى که مى‏تواند براى بشر حق معین کند که روى حساب و کتاب باشد تنها خداست چون او خالق همه موجودات مى‏باشد. و همه ابعاد وجودى آنها را درک مى‏کند، پس او مى‏تواند بهترین دفترچه راهنماى تکاملى موجودات را بیان کند. و ممکن است برخى تصور کنند که مى‏توان بدون عنایت به جهان‏بینى و پیوند انسان با جهان، تدوین حقوق بشر بکنند و از همین جهت حامیان همین اندیشه با صرف قرارداد میان خود به تنظیم توافقنامه درباره‏ى حقوق بشر پرداختند و آن را اعلامیه جهانى حقوق بشر خواندند. 3. حقوق بشر اسلام بر مبناى فطرت و جهان‏بینى الهى و با ملاحظه تمام ابعاد، مادى، روانى، اجتماعى و… مطرح شده است. ولى حقوق بشرى که دیگران داشته‏اند، بسیار جاى اشکال و تأمل دارد که چند اشکال به حقوق بشرى که سازمان ملل مطرح کرده است را بیان مى‏کنیم. غفلت از رابطه‏ى انسان و جهان آفرینش و اعمال او در نظام آفرینش شده ولى در حقوق بشر از دیدگاه اسلام، حق بشر با توجه به رابطه انسان با جهان خلقت مطرح شد. و این مسئله هم مطرح شده که کارهاى خیر و شر انسان در زندگى او مؤثر مى‏باشد. رابطه انسان با خدا در حقوق بشر رکن اساسى است که در دیدگاه اسلام مطرح شده ولى در دیدگاه حقوق بشر سازمان ملل مطرح نشده است. بنابراین اسلام مى‏گوید حقوق بشر باید بر این اساس ریخته شود 1. از روى جهان‏بینى الهى این حقوق بشر گرفته شده باشد. 2. حقوق بشر باید قابل برهان و استدلال باشد یعنى مطابق واقعیت باشد نه احساسات و عرفیات غلط. 3. رابطه انسان با خدا در این حقوق بشر رعایت شود. 4. رابطه انسان با جهان هستى خوب تشریح شود که رفتار انسان در نظام عالم هستى مؤثر است. 5. باید با توجه به اینکه انسان ابدى است و به یک زندگى ابدى تعلق دارد این برنامه مطرح شود. 6. با کرامت انسان و کمالات انسانى او منافات نداشته باشد. 7. بر اساس فطرت و ابعاد وجودى انسان مطرح شده باشد. 8. باید این برنامه از منابع اصیل و سالم و پاک گرفته شده باشد. مانند قرآن، روایات عقل و فطرت و وجدان انسان و… 9. در مطرح کردن حقوق بشر از تقلید، عادات، آداب، تعصب و خواسته‏هاى حیوانى بشر دور باشد بلکه بر اساس عقل و مصلحت و مفسده واقعى و حسن و قبح عقلى مطرح شده باشد. 10. و در این حقوق بشر باید رعایت شود که حقوق مظلوم از ظالم گرفته شود. 11. مسائل نژادى و انحصارى براى گروه خاص در او نباشد. 12. این حقوق بشر براى همه بطور مساوى باشد غنى، فقیر، شهرى، روستائى و…، براى آگاهى بیشتر به این کتابها مراجعه شود: 1. فلسفه حقوق بشر از آیت‏الله جوادى آملى 2. حقوق بشر از دیدگاه مجامع بین‏المللى، دفتر مطالعات سیاسى و بین‏الملل در پایان به آیاتى از قرآن مجید که براى تنظیم حقوق بشر مى‏توان از آن استفاده کرد اشاره مى‏کنیم. 1. الغاء امتیازات قومى و قبیلگى و برابرى عمومى(حجرات / 13؛ یونس / 14). 2. زندگى اشخاص مى‏باید از هر جهت مصون بوده نباید مورد ظن و تجسس و سخن‏چینى قرار گرفته و از آنها با القاب زشت یاد کرد یعنى حفظ عزّت و کرامت انسانى و محترم شمردن آبرو و شئون زندگى هر کسى، V}(حجرات / 11){V. 3. امنیت حفظ جان اشخاص، V}(اسراء / 32){V. هیچ کس حق ندارد خود را بکشد تا چه رسد به اینکه دیگران را به قتل برساند. 4. امنیت مسکن V}(نور / 27 و 28){V یعنى کسى حق ندارد بى‏اجازه وارد خانه کسى شده و کوچکترین تصرف در او بکند. 5. امنیت اموال و حق برخوردارى از مالکیتى که بر کار استوار است، V}(بقره / 188){V یعنى هر کس مالک اموال خود هست و نباید هیچکس اموال دیگران را بناحق بخورد و یا تصرف کند. 6. آزادى عقیده V}(بقره / 256؛ سوره یونس / 99){V. در دین هیچ اجبارى نیست و الا خداوند اگر مى‏خواست همه مؤمن شوند، همه را مجبور به پذیرش دین مى‏کرد. 7. شناخت حقوق مذاهب دیگر، V}(ممتحنه / 8){V. باید حقوق مذاهب دیگر رعایت شود و به آنها تجاوز نشود با شرایط مخصوص خود. 8. برخورد با دیگران باید در چهارچوب حکمت و به طریق احسن باشد، V}(125 سوره نحل؛ بقره / 111؛ عنکبوت / 46){V. 9. حق مقاومت در برابر ظلم و قیام مردم براى برقرارى قسط و عدالت، V}(نساء / 148){V. یعنى مظلوم مى‏تواند در مقابل ظالم قیام کند، و انبیا(ع) براى برپا کردن قسط، V}(حدید / 14){V و عدل و داد از طرف خداوند آمده‏اند. براى مطالعات بیشتر به این کتابها مراجعه شود: 1. ستاره‏هاى فضیلت، ج 4، ص 350 2. حقوق بشر از منظر اندیشمندان، ص 129