فلسفه رکوع و سجده در نماز چیست؟

پاسخ : برای توضیح این جواب , از کتاب آداب الصلاه حضرت امام خمینی (ره ) نقل می کنیم حضرت امام فرمودند: بدان که اهل معرفت قیام را اشاره به توحید افعال دانند; چنانچه رکوع را به توحید صفات , و سجود را به توحید ذات اشاره دانند. اما بیان آن که قیام اشاره به توحید فعلی است آن است که در خود قیام وضعا”, و قرائت لفظا” اشارت به آن مقام است : اما این که قیام وضعا” اشارت به آن است این است که در آن اشارت به قیام عبد به حق و مقام قیومیت حق است که آن تجلی به فیض مقدس و تجلی فعلی است و در این تجلی مقام فاعلیت حق ظاهر شود و همه موجودات مستهلک در تجلی فعلی و مضمحل در تحت کبریای ظهوری شود. و ادب عرفانی سالک در این مقام آن است که این لطیفه الهیه را به یاد قلب آورد و ترک تعینات نفسیه را هر چه بتواند بکند و حقیقت فیض مقدس را به قلب تذکر دهد و نسبت قیومیت حق و تقوم خلق به حق را به باطن قلب برساند. و چون این حقیقت در قلب سالک متمکن شد, قرائت او به لسان حق واقع شود و ذاکر و مذکور خود حق گردد و بعضی از اسرار قدر بر قلب عارف کشف گردد »و انت اثنیت علی نفسک ; تو همچنان که خود را ستوده ای « و »و اعوذ بک منک ; از تو به تو پناه می برم « به بعض مراتب برای او مکشوف شود, V}(خمینی , روح الله , آداب الصلوه (آداب نماز); موئسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س ), چ سوم , 1372, صص 146 و 147){V. و بعضی از اسرار صلوه را قلب عارف دریابد. و همچنین حاج میرزا جواد ملکی تبریزی در کتاب گرانسنگ اسرار الصلوه می فرماید: و اما قیام , حقیقت قیام عبارت از ایستادن در پیشگاه پروردگار برای ادائ حق عبودیت و بندگی او و جلب خیرات پروردگاری , و انس گرفتن با او و لذت بردن به مخاطبات و گفتگوی با او در کلام , و به مناجات با او در دعا و چاره کار برای توقف طولانی خود در روز قیامت و دفع هول و هراسی که در انتظار انسان هست می باشد و می بایست که انسان از این که در نماز می بایست بر هر دو پا بایستد به این حقیقت پی ببرد که مسلمان باید در مقام خوف و رجائ باشد و از پایین افکندن سر در هنگام نماز, الزام قلب را بر تذلل و خشوع و تواضع و دوری از ریاست طلبی و خودبزرگ بینی فهم نماید و بداند که در فردای قیامت او را در پیشگاه ذات اقدس خود ایستادنی است که چگونگی آن را این ایستادن تعیین می کند, و لذا سزاوار است که انسان آن چه در توان دارد در تصحیح قیام نماز خود, بکار گیرد و بداند که تمام پنهانی ها و خاطرات و ضمایرش نزد حضرت حق مکشوف و آشکار است , و پروردگار حتی به چیزهایی که خود از آن بی خبر است و در باطن اوست آگاه است , و لذا خیلی مراقب باشد که مبادا باطنش مخالف با رضای پروردگار باشد, و بناچار در چنین مقام خطیری تواضع و فروتنی او لااقل همچون تواضع در محضر سلطانی از سلاطین دنیا خواهد بود, چگونه کسی که در مقابل حاکمی قرار می گیرد مراقب تمام حرکات و گفته های خود می باشد, که مبادا سخنی بر خلاف رضای او بر زبان آورد, و یا از معنای آن چه می گوید, غافل باشد و یا اشارات مخاطبات سلطان را در نیابد, و خدایی که ملک الملوک و جبارالجبابره است هرگز نزد مسلمان از بشری مثل خود بی مقدارتر نخواهد بود«, V}(ملکی تبریزی , حاج میرزا جواد; اسرار الصلوه ; انتشارات پیام آزادی , ج اول , 1363, ص 323){V. و اما قیام و سربرداشتن از رکوع , نیت انسان در انجام این عمل می بایست که این باشد که پس از خضوع و خشوع و تواضع در برابر پروردگار بحول و قوه او بر دشمنان او گردن افرازد, و برتری جوید, و در هنگام گفتن تکبیر آن , دست ها را که بلند می کند از تواضع و فروتنی در مقابل دشمنان خدا تبری بجوید, و مستحب است که در هنگام رکوع پشت خود را صاف نگه دارد و گردنش را بکشد به این نیت که من به تو ایمان آورده ام گرچه گردنم را بزنی , سپس سر را بلند کند به این امید که خضوع و خشوع و تسبیح و حمدش قبول درگاه الهی شده باشد, و با حول و قوه او بر دشمنان او غالب آید, و این امید را با این ذکر که بر زبان می آورد که »H}سمع الله لمن حمده{H ; هر کس که حمد و ستایش حضرت حق کند خداوند آن را می شنود« تائکید نماید. سپس خضوع و خشوعت را نسبت به پروردگار با گفتن این ذکر که : H}»اهل الکبریا و العظمه و الجود و الجبروت «{H زیادتر نما, به عبارت دیگر پس از این که برای عبودیت و بندگی خدا قیام نمودی , این قیام اقتضا می کند که برای خود در قیام به عبودیت و بندگی او حول و قوه ای ببینی با انجام رجوع تبری به جویی و با این عمل او را از این که برایش در حول و قوه شریکی باشد منزه بدانی و اقتضای این امر این است که تو با اینکه در مقابل او ذلیل و خاضع و خاشع هستی بر دشمنان او و دشمنان دوستان او بحول و قوه او برتری و تفوق داشته باشی .«, V}(همان , ص 422){V.