چکار کنیم که دیگر مرتکب گناه نشویم؟

پاسخ : نامه‏ى پر از درد و رنج و در عین حال آکنده از شکوه و شکایت از خود را، با دقت تمام مطالعه کردیم. گرچه از دردها و رنج‏هاى شما و مشکلات روحى و اخلاقى‏تان متأثر شدیم، ولى از این که هنوز چراغ فطرت حقیقت جوى شما ـ به رغم همه‏ى طوفان‏هایى که خواسته یا ناخواسته، به دست شما یا عوامل محیطى درون شما را متلاطم کرده ـ روشن است و روزنه‏هاى امید و تمایل به خوبى‏ها و معنویات، در شما وجود دارد و این مطلب ما را خرسند نمود و بر آن داشت تا با دلسوزى تمام، به تحلیل و پاسخ‏دهى نامه‏ى شما بپردازیم. بنابراین در بخش اول بیشتر به یک بحث تحلیلى از واقعیت‏ها و هست‏هاى زندگى مى‏پردازیم و سپس در بخش دوم، راه‏کارهایى را ارائه مى‏کنیم؛ به امید این که مورد اهتمام شما واقع شود و کمرهمت بالازده با اراده‏اى آهنین، همه‏ى فراز و نشیب‏هاى زندگى را پشت سر بگذارید و گذشته‏ها را جبران کنید تا به سر منزل مقصود و سعادت واقعى دست یابید. واقعیت این است که به جز پیامبران و امامان معصوم، همه‏ى انسان‏ها در معرض اشتباه و خطا هستند و هیچ انسانى نیست که ـ و لو سهوا ـ اشتباه نکند؛ وسوسه‏هاى شیطانى و شهوات نفسانى و درونى انسان و نیز دنیا و جلوه‏هاى ظاهرى آن، دائما همراه انسان و در متن زندگى او حضور دارند و در صدد فریب و گمراه کردن او مى‏باشند. بنابراین خداوند مى‏داند که انسان در معرض این خطرات درونى و بیرونى قرار داد؛ لذا تمهیداتى را براى نجات وى از چنگال آن وسوسه‏هاى درونى و بیرونى در نظر گرفته است. در کنار آن وسوسه‏هاى درونى، خداوند چراغ عقل و فطرت حقیقت‏طلبى را در درون انسان روشن و شعله ور نگه داشته است و در بیرون نیز پیامبران، امامان معصوم و دین را به عنوان بهترین برنامه‏ى زندگى قرار داده، تا انسان از آن استفاده کند. علاوه بر این که خداوند به رغم همه‏ى این تمهیدات، راه دیگرى را به روى انسان باز گذاشته است که اگر جنود شیطان بر او پیروز شدند و او را به گناه یا بیراهه کشاندند، دوباره به صراط مستقیم باز گردد و هیچگاه و در هیچ شرایطى، در زندگى ناامید و مستأصل نشود و آن راه «توبه» است. خداوند با هیچ انسانى کینه و دشمنى ندارد و دوست دارد که همه‏ى انسان‏ها، در مسیر حق و هدایت قرار گیرند و از تمام ظرفیت وجودى خود، براى دستیابى به کمالات استفاده کنند؛ مگر این که انسان، خودش مانع از این مهربانى و لطف شود و باعث محرومیت خودش گردد. بنابراین راه بازگشت همیشه باز است؛ و لو این که انسان بدترین گناهان را نیز مرتکب شده باشد. اگر کسى به صورت واقعى توبه کند، نه تنها خداوند او را از همه‏ى آلودگى‏ها پاک مى‏کند و او را دوست مى‏دارد؛ به ویژه اگر توبه کننده جوان باشد؛ A}ان الله یحبّ التوابین{A. پیامبر اکرم(ص) فرمود: H}انّ الله تعالى یحبّ الشابُّ التائب {A ؛ M}خداوند جوان توبه‏کار را بیشتر از [سایر توبه‏کنندگان] دوست دارد».{M بنابراین اگر شما به هر دلیلى، تاکنون اشتباهاتى مرتکب شده‏اید، نباید از لطف و رحمت خدا مأیوس باشید. قطعا راه بازگشت وجود دارد و خداوند نیز وعده داده که هم توبه کننده را دوست دارد و هم به او کمک مى‏کند. نکته‏ى دیگر این که راه دست‏یابى به کمال در هر زمینه‏اى، تدریجى است و انسان نمى‏تواند به صورت ناگهانى ـ و به قول خود شما یک شبه ـ به همه چیز برسد. البته ممکن است استثنائاتى وجود داشته باشد؛ ولى ما نباید آنها را معیار قرار دهیم. باید از طریق عادى و بر اساس دستورات الهى، به تدریج به کمال برسیم. یکى از اشتباهاتى که افراد ـ به ویژه جوانان ـ آن مبتلا مى‏شوند، این است که دوست دارند یک اتفاق ناگهانى در زندگى آنان بیفتد و یک دفعه، همه چیز عوض شود و این یک اشتباه است. واقعیت این است که همه‏ى کسانى که دانشمند شدند، سالیان متمادى زحمت کشیدند همه‏ى کسانى که به کمالات معنوى و عرفانى رسیدند، یک عمر تلاش کردند و حتى خود پیامبران و امامان معصوم نیز در پرتو یک عمر مجاهدت و تلاش، توانستند به این مدارج برسند و خداوند به هیچ کس ـ بدون تلاش و زحمت ـ چیزى نمى‏دهد؛ چه این که سنت الهى بر این قرار گرفته است که انسان سعى و تلاش کند و در پرتو آن، به شکوفائى و کمال برسد: A}«لیس الانسان الاّ ما سعى»{A. P}نابرده رنج گنج میسر نمى‏شود{E}مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد{P این یک سنّت قطعى، در نظام هستى است. بنابراین نباید انتظار معجزه داشت و یا شتاب زده بود؛ بلکه باید با تلاش و کوشش دائمى، این مسیر را پیمود. نکته‏ى دیگر این که گاهى افراد دچار این اشتباه مى‏شوند که من یا باید صد در صد خوب باشم یا صد در صد بد؛ یعنى، قانون «همه یا هیچ» بر زندگى آنان حاکم است حال آن که در زندگى انسان احتمال اشتباه و خطا منتفى نیست و ممکن است اشتباه کرده، مرتکب گناه شود. اگر اشتباه کرد و گناهى انجام داد، نباید دچار اشتباه بزرگ‏ترى شود و بگوید من که سرم زیر آب رفته، چه یک وجب و چه صد متر! پس بگذار دوباره و صد باره این گناه را انجام دهم! نه این درست نیست و هر کجا که جلوى ضرر را بگیریم نفع است. همین که انسان متوجه اشتباه خود شد، باید سعى کند دیگر آن اشتباه را مرتکب نشود و باز اگر بعد از مدتى دوباره اشتباه کرد، توجه کند و جبران نماید. خداوند این راه بازگشت را به این دلیل باز گذاشته که انسان‏ها هیچ گاه ناامید نشوند و دنبال قانون «همه یا هیچ «”نروند. نکته‏ى دیگر این که گاهى افراد، این حالت را پیدا مى‏کنند که «گویا من ذاتا انسان بدى هستم و سرشت من بد است یا این که خدا مرا دوست ندارد و نمى‏خواهد با من حرف بزند و از من بدش مى‏آید»! این هم یک خطا بیش نیست؛ چه این که خداوند همه‏ى انسان‏ها را ـ با همه‏ى تفاوت‏هایى که از نظر جسمانى و روانى دارند ـ با فطرت پاک و حقیقت‏جو آفریده است. همه‏ى انسان‏ها از اعماق وجود خود، حقیقت، پاکى، صداقت و عدالت را دوست دارند، لکن شرایط محیطى، انتخاب غلط، دوست ناباب، تربیت‏هاى غلط و… ممکن است مسیر آنان را تغییر دهد و یا مصداق حقیقت را به صورت بدلى و اشتباهى به آنها نشان دهد! پس هر کس بخواهد مسیر حقیقت را در پیش گیرد، خداوند این ظرفیت و تمایل را در او، قرار داده است و مى‏تواند به رغم همه‏ى شرایط محیطى، دست به یک انتخاب صحیح بزند و از زمره‏ى انسان‏هاى مؤمن شود؛ کما این که عکس این هم احتمال دارد. زن «فرعون» ـ به رغم این که همه‏ى شرایط براى انحراف او فراهم بود ـ مسیر حق را انتخاب کرد و از بهترین‏ها شد؛ اما زن حضرت نوح ـ که همه‏ى شرایط براى هدایت براى او وجود داشت ـ مسیر اشتباه را انتخاب کرد و از مصادیق انسان‏هاى منحرف، و گمراه و اهل جهنم گردید. با توجه به آنچه بیان شد، شما هرگز از خود ناامید و مأیوس نباشید. اشتباهات گذشته قابل جبران است و این طور نیست که تلاش‏هاى شما براى خوب شدن بى‏ثمر بوده است. همین که شما احساس ندامت و نارضایتى از رفتار خود نسبت به پدر و مادر یا اعمال اشتباه‏تان دارید؛ نشانه این است که هنوز چراغ فطرت الهى شما، روشن است و تمایل و گرایش به خوبى‏ها دارید. خداوند نیز شما را رها نکرده است و این عذاب وجدان، بزرگ‏ترین نعمت الهى و علامت این است که خداوند شما را دوست دارد و اگر توبه کنید و به اوامر الهى عمل کرده و از نواهى او اجتناب کنید، قطعا اهل رستگارى و سعادت خواهید بود. البته باید توجه داشت که هم باید زحمت کشید و هم توقع و انتظار «معجزه» نداشت. رسیدن به کمالات انسانى، به تدریج و با تلاش مستمر، تحقق مى‏پذیرد و امکان ندارد یک شبه این مسیر طى شود. حتى پیامبران، بعد از سالیان متمادى تلاش و کوشش، توانستند مراحلى را طى کنند و به مدارجى برسند. پس هم راه توبه باز است و هم خداوند مهربان و توبه‏پذیر است. جبران گذشته نیز امکان دارد و طى این مسیر تدریجى است. بنابراین دلیلى ندارد که ما افسرده، خسته و ناامید شویم؛ بلکه باید دامن همت بالا زنیم و از خداوند نیز بخواهیم تا ما را در طى این مسیر کمک کند. چند دستور العمل براى توبه و بازگشت از گناه: پس از پیدا شدن حالت ندامت از کرده‏هاى ناپسند، چند عمل سزاوار است: 1. سه روز، روزه گرفتن: حضرت صادق(ع) مى‏فرماید: توبه‏ى نصوح که خداوند به آن امر فرموده، روزه گرفتن روز چهارشنبه، پنج شنبه و جمعه است؛ 2. غسل توبه، حضرت رضا(ع) به کسى که مى‏خواست از گناه استماع غنا توبه کند، فرمود «برخیز و غسل کن» و پیامبر(ص) مى‏فرماید: «نیست بنده‏اى که گناهى کند و هر اندازه که باشد، سپس پشیمان شود و توبه کند، مگر این که خداوند به مغفرت و آمرزش به او رجوع مى‏فرماید. سپس فرمود: برخیز و غسل کن و براى خدا سجده نما». 3. خواندن دو یا چهار رکعت نماز؛ 4. استغفار و خواندن دعاى توبه (خصوصا دعاى 31 صحیفه‏ى سجادیه از امام سجاد(ع«؛ 5. تکرار توبه و استغفار؛ امام صادق(ع) فرمود: «هرگاه بنده‏اى زیاد آمرزش بطلبد، نامه‏ى عملش بالا مى‏رود، در حالى که مى‏درخشد»؛ 6. اختیار کردن وقت سحر براى استغفار، بسیار نافع و مطلوب است. البته استغفار در هر وقتى خوب است؛ ولى سحر اثر خاصى دارد. لذا قرآن نیز استغفار کننده در سحر را مورد ثناى خود قرار داده است. P}بانگ برداشته مرغ سحرى{E}کرده بر خفته دلان پرده‏درى{P P}هیچ از جاى نمى‏خیزى تو؟{E}الله الله چه گران خیزى تو!{P علاوه بر آنچه گفته شد راهکارهاى زیر نیز مؤثر است: 1. همنشینى با افراد مؤمن و با نشاط؛ 2. شرکت در جلسات مذهبى؛ 3. اهتمام به خواندن نماز اول وقت، هرگاه سستى و کوتاهى نسبت به نماز از شما سر زد، سعى کنید یک جریمه‏اى براى آن لحاظ کنید و خود را به جهت آن کوتاهى، جریمه کنید؛ مثلاً مقدارى پول به صندوق صدقات بیندازید یا یک روز، روزه بگیرید. این روش «خود جریمه‏اى» را مى‏توانید در موارد دیگر نیز مورد استفاده قرار دهید؛ مثلاً اگر گناهى از شما سر زد، از همین روش استفاده کنید؛ 10. براى ترک گناهانى که به آنها عادت کرده‏اید (مثل چشم‏چرانى) نیز سعى کنید با یک برنامه‏ریزى زمان بندى شده، به تدریج آن را ترک کنید؛ مثلاً با خود شرط کنید امروز مى‏خواهم براى چند دقیقه به هیچ نامحرمى نگاه نکنم. اگر موفق شدید یک امتیاز به خود بدهید و بلافاصله به جهت آن موفقیت، سجده‏ى شکر به جاى آورید و اگر موفق نشدید، از همان روش جریمه استفاده کنید؛ 11. براى تقویت اراده هر روز حتما نیم ساعت در یک وقت معیّنى، ورزش کنید؛ 12. اگر در انجام این امور گاهى شکست خوردید، سرخورده نشوید و باز هم ادامه دهید. قطعا استمرار آن توأم با پشتکار، باعث تغییر و دگرگونى در شما خواهد شد.