چرا با خواندن نماز و دعا به آرامش نمی رسم؟

پاسخ : »ایمان « از نظر لغوی به معنای گرویدن , عقیده داشتن , ایمن کردن و باور داشتن است (فرهنگ معین ) و از نظر اصطلاحی به معنای عقیده داشتن به ضروریات دین (اصول و فروع آن ) می باشد; یعنی , انسان به یگانگی خداوند, رسالت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله ), امامت دوازده امام (علیه السلام ) و عدالت خداوند و… قائل باشد. البته اشخاص در این اعتقادات مختلف هستند: برخی , ایمان زبانی دارند و گروهی ایمان عقلی دارند; یعنی , به این امور علم دارند و برخی نیز از این دو مرحله گذشته و به ایمان قلبی رسیده اند که ثمره ی آن باور داشتن تمامی این مسائل است . و شاید یکی از مناسبت هایی که باعث شده معنای لغوی ایمان به معنای اصطلاحی یاد شده سوق داده شود, ایمن شدن آدمی از بسیاری از خطرها و مشکلات روحی و اجتماعی در اثر ایمان است . اما راه تقویت ایمان عمل به دستوراتی است که شرع مقدس مشخص کرده است . بعضی از این دستورات عبارت است از: 1- ارتقای سطح علم و دانش و معرفت , 2- تقویت قوه ی عاقله , 3- انجام تکالیف مشخصه ی الهی و ترک محرمات , 4- تهذیب نفس از رذایل اخلاقی . گفتنی است که هیپنوتیزم ربطی به تقویت ایمان ندارد. بهترین تحلیل در باب ایمان و پرسش های بعدی شما آن است که با ره یافتی قرآنی و روایی این موضوع و شعاع های گوناگون آن را تبیین کنیم . ایمان – که امری کاملا” اختیاری است – عبارت است از معرفت توائم با تسلیم قلبی و خضوع و خشوع دل , به خداوند متعال و رسول او و آموزه هایی که به بشریت ارائه کرده اند. اما ایمان امری اختیاری است به دلیل آن که در آیات بسیار به آن امر شده است و روشن است که امر به چیزی از سوی حکیم مطلق دلالت بر مقدور بودن و اختیاری بودن آن چیز دارد ]نگا: بقره , آیات 41, 91, 186 – نسائ, آیه 136 – آل عمران , آیه 179[ و در این آیه به اختیاری بودن آن تصریح شده است : »ان هذه تذکره فمن شائ اتخذ الی ربه سبیلا”; قطعا” این ]آیات [ اندرزی است تا هر که بخواهد به سوی پروردگار خود راهی در پیش گیرد«, (مزمل , آیه 19). ایمان در قرآن , گونه ای از معرفت وعلم را داراست ولی تمام هویت آن از سنخ علم و معرفت نیست بلکه افزون بر آن تسلیم و خضوع در برابر حق نیز می باشد ]حجرات , آیه 15 – بقره , آیه 42 – توبه , آیه 110[. »انما الموئمنون الذین آمنوا بالله و رسوله ثم لم یرتابوا وجاهدوا باموالهم و انفسهم فی سبیل الله . اولئک هم الصادقون ; در حقیقت , موئمنان کسانی اند که به خدا و پیامبر او گرویده و ]دیگر[ شک نیاورده و با مال و جانشان در راه خدا جهاد کرده اند, اینانند که راست کردارند«, (حجرات , آیه 15). پس اهل ایمان کسانی اند که در ایمان به خدا و رسول تردیدی نداشته بدآنها علم و یقین دارن »ود کثیر من اهل الکتاب لو یردونکم من بعد ایمانکم کفارا” حسدا” من عند انفسهم من بعد ما تبین لهم الحق فاعفوا واصفحوا حتی یاتی الله بامره ; بسیاری از اهل کتاب – پس از این که حق برایشان آشکار شد – از روی حسدی که در وجودشان بود آرزو می کردند که شما را بعداز ایمانتان , کافر گردانند. پس عفو کنید و درگذرید, تا خدا فرمان خویش را بیاورد«, (بقره , آیه 109). این آیه به روشنی حکایتگر این حقیقت است که بسیاری از اهل کتاب علی رغم روشن شدن حق و علم آنها به آن آرزوی آن دارند تا موئمنان را هم از روی حسد به گمراهی افکنند. بنابراین ایمان تنها معرفت و علم نیست بلکه باید در برابر حق خاضع و خاشع و قلبا” تسلیم بود. {Pکافر و مومن خدا گویند لیک Eدر میان هردو فرقی هست نیکP}{Pآن گدا گوید خدا را بهر نانEمتقی گوید خدا از عین جانP}{Pگر بدانستی گدا از گفت خویشEپیش چشم او نه کم ماندی نه پیشP}{Pسال ها گوید خدا آن نان خواهEهمچو خر مصحف کشد از بهر کاهP}{Pگر بدل درتافتی گفت لبشEذره ذره گشته بودی قالبشP}{Pنام دیوی ره برد در ساحریEتو به نام حق پشیزی می بریP} (مثنوی , دفتر دوم , ابیات 502 – 497) از نظرگاه قرآن , عمل جزئ ایمان نیست , چرا که آیات متعددی وجود دارد که دلالت دارد عمل منفک از ایمان است , (نگا: عصر, آیه 3 – نسائ, آیات 124 و 162 – اعراف , آیه 152 – فاطر, آیه 10) اما عمل لازمه ایمان است و در واقع ثمره و نتیجه آن تلقی گشته است به صورتی که از دیدگاه قرآن عمل صالح تنها در کنار ایمان , پایداری و دوام دارد و ایمان نیز تنها با وجود عمل صالح است که طراوت و نشاط می یابد, (نگا: نسائ, آیه 65 – انفال , آیات 3 و 4 – مجادله , آیه 22 – بقره , آیه 177). از منظر قرآن به هر اندازه که معرفت آدمی عمیقتر بوده و خضوع و خشوع و تسلیم قلبی او ژرف تر و مستحکم تر باشد ایمان هم افزایش می یابد و هر چه معرفت کم تر و سطحی تر و خضوع قلبی اندک و کم استقامت باشد ایمان هم کاهش می یابد. به هر روی با توجه به درجات دو عنصر اساسی ایمان یعنی معرفت و تسلیم قلبی , ایمان هم امکان کاهش یا افزایش دارد, (نگا: آل عمران , آیه 173 – انفاق , آیه 2 – نسائ, آیه 136).{ Pمومنی او مومنی تو بی گمان Eدر بیان هر دو فرقی بیکرانP} اما فواید ایمان : 1- سرمایه رستگاری , مهم ترین ثمره ایمان آن است که سرمایه رستگاری را برای آدمی به ارمغان می آورد, (صف , آیات 10 و 11). 2- پشتوانه اخلاق , اخلاق بدون ایمان اساس و پایه درستی ندارد, کرامت , شرافت , تقوا, عفت , امانت , راستی , درستکاری , فداکاری , احسان , صلح ,… مبتنی بر اصل ایمان است . به فرموده علامه شهید مرتضی مطهری , بشر واقعا” دوراه بیشتر ندارد یا باید خودپرست و منفعت پرست باشد و به هیچ محرومیتی تسلیم نشود و یاباید خداپرست باشد و محرومیت هایی را که به عنوان اخلاق متحمل می شود محرومیت نشمارد و لااقل جبران شده بداند. کسی که تکیه گاه اخلاق و شخصیتش غیرخدا باشد, مانند این است که در پرتگاه مشرف به سقوطی گام برمی دارد و هر لحظه احتمال سقوط دارد, (توبه , آیه 109 – عنکبوت , آیه 41) ارزش های اخلاقی آنگاه می توانند انگیزه عمل باشند که شخص به ارزش معنویت پی برده باشد و این معنویت تنها در گرو ایمان به خدا است . اما آن که عاطفه دینی و ایمانی را که مبنا و اساس و پشتوانه و منطق انسانیت است از دست داده , انسانیت , عواطف انسانی و اعمال اخلاقی را از دست داده است , (مطهری , مرتضی , بیست گفتار, دفتر انتشارات اسلامی قم , چاپ پنجم , آذرماه 1359, صص 155 – 151). 3- استواری و تعادل روحی , از آنجا که ایمان حالتی روحی است که در خود نگرشی کامل نسبت به ارزش ها و حوادث نهان دارد و چون موئمن به مبدائ این حوادث مرتبط است , آرامش و اطمینانی دارد که جز او از آن بی بهره است , (سید قطب , محمد, فی ضلال القرآن , دارالشروق , بیروت , بی تا, ج 6, ص 3966) قرآن نیز بدین امر تصریح فرموده است : »من آمن بالله والیوم الاخر و عمل صالحا” فلا خوف علیهم ولاهم یحزنون ; هر کس به خدا و روز بازپسین ایمان آورد و کار نیکو کند, پس نه بیمی برایشان است و نه اندوهگین خواهند شد«, (مائده , آیه 69 و همچنین نگاه کنید: فتح , آیه 4 – یونس , آیات 62 و 63). 4- برکات دنیوی , ایمان به خدا موجب ریزش باران و رحمت دنیوی نیز هست : »ولو ان اهل القری آمنوا واتقوا لفتحنا علیهم برکات من السمائ والارض ; و اگر مردم شهرها ایمان آورده و به تقوا گراییده بودند, قطعا” برکاتی از آسمان و زمین برایشان می گشودیم «, (اعراف , آیه 96). 5- عمل صالح زاییده ایمان است , هر چند خود موجب ازدیاد ایمان می گردد ولی در هر حال قرآن عمل صالح را ثمره ایمان دانسته است , (بقره , آیه 277 – مائده , آیه 9). مرحوم علامه طباطبایی می فرمایند: »ایمان زمینه ساز عمل و شرط لازم آن است و سهولت یا صعوبت عمل صالح انسان به شدت و ضعف آن بستگی دارد و متقابلا” عمل صالح و تکرار آن به تعمیق ایمان وازدیاد آن مدد می رساند و این هر دو به نوبه خود به وجود آمدن ملکات اخلاقی که باعث صدور اعمال صالحه از فرد بدون رویه و تائمل می شود کمک می کنند«, (فرازهایی از اسلام , ص 238). 6- روشن بینی , ایمان موجب واقع بینی انسان شده واو را از غلطیدن در دام خطاها می رهاند: »ان الذین لایوئمنون بالاخره زینا لهم اعمالهم فهم یعمهون ; کسانی که به آخرت ایمان ندارند, کردارهایشان را در نظرشان بیاراستیم ]تا هم چنان [ سرگشته بمانند«, (نمل , آیه 4) پس مفهوم این آیه آن است که کسانی که به آخرت ایمان دارند بر دیدن نیک و بد اعمال خویش توانا هستند. اهل ایمان هدفی دارند تا کارهای خودرا با آن بسنجند و ازاین رو در حیرت و سرگردانی نخواهند بود. برخلاف کسانی که موئمن نیستند و در حیرت و سرگردانی فرو رفته اند. 7- محبوبیت , خداوند در قرآن وعده داده است کسانی را که ایمان آورده عمل نیکو انجام دهند, محبوب مردم قرار دهد »ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات سیجعل لهم الرحمن ودا; کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده اند, به زودی ]خدای [ رحمان برای آنان محبتی ]در دل ها[ قرار می دهد«, (مریم , آیه 96). در باب این فواید و فواید دیگر که نتوانستیم آنها را شمارش کنیم نگاه کنید به : 1- جوادی , محسن , نظریه ایمان , معاونت امور اساتید ودروس معارف اسلامی قم , چاپ اول , زمستان 1376, صص 257 – 247 2- مطهری , مرتضی , بیست گفتار, صص 159 – 149 3- نصری , عبدالله , تکاپورگر اندیشه ها (زندگی , آثار واندیشه های استاد محمد تقی جعفری ) پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی , تهران , چاپ اول , تابستان 1376, ص 134 به هر حال ایمان همچون آبی است که موجب رشد و سرسبزی روح انسان می گردد.{P ای گروه موئمنان شادی کنیدEهمچو سرو و سوسن آزادی کنیدP}{Pلیک می گویید هر دم شکر آب Eبی زبان چون گلستان خوش خضاب P}{Pبی زبان گویند سرو سبزه زارEشکر آب و شکر عدل نوبهارP} (مثنوی , دفتر ششم , ابیات 4544 – 4542) مرحوم علامه جعفری مشخصه های جالب و جامعی را برای فرد موئمن شمارش کرده اند که مسلما” برای شما و همه ما سودمند است : 1- تمام لحظات حیات خودرا در حالت رویت خداوندی سپری خواهد کرد. 2- اعمالش از روی اخلاص خواهدبود. 3- برای ابدیت خود ذخایری خواهد اندوخت . 4- از گناه , مکروهات و خیالات و اوهام بی اساس پرهیز خواهد کرد. 5- حیات خود را بیهوده تلف نخواهد کرد. 6- درخواهد یافت که هر عملی در این عالم , عکس العملی دارد. 7- از آرزوهای دور و دراز خود دست برخواهد داشت . 8- در برابر حوادث صبر و شکیبایی پیشه کند{P. مومن آن باشد که اندر جزر و مدEکافر از ایمان او حسرت خوردP} (مثنوی , دفتر پنجم , بیت 3355) 9- می کوشد تا در میان پرتگاه ها و خارستان های راه های انحرافی , صراط مستقیم را پیشه کند. 10- امکانات و لحظات عمر را غنیمت شمرده و نمی گذارد حوادث جبر نمای زندگی حیات او را مختل سازد, (نگا: تکاپورگر اندیشه ها, ص 135). 11- در هنگام یاد خدا دلهایشان بترسد و چون آیات او بر آنان خوانده شود بر ایمانشان بیفزاید, (انفال , آیه 2). 12- در تمامی امور بر خدا توکل می کنند, (انفال , آیه 2). 13- سخنی استوار و ثابت دارند, (ابراهیم , آیه 27). 14- نه ترسی دارند و نه اندوهگین می شوند, (مائده , آیه 69). 15- به آخرت یقین و باور دارند, (بقره , آیه 4). 16- نماز را برپا می دارند و از روزی که خدا به آنها عطا فرموده انفاق می کنند, (انفال , آیه 4). و… اما از آنجا که ایمان بر دو رکن معرفت و خضوع و انقیاد قلب بنا شده است , تقویت و ازدیاد ایمان منوط به آن است که در حوزه معرفت , آگاهی و علم خود را به حقایق هستی , خداوند متعال , رسول او و آموزه های دینی افزایش دهیم و در حوزه خشوع قلب , کوشش کنیم تا مطیع اوامر و نواهی خداوند متعال باشیم . حال چه در ساحت مسائل شرعی چه در ساحت امور اخلاقی , چه گناه فردی و چه گناه جمعی , (علامه طباطبایی , سید محمد حسین , المیزان , موئسسه الاعلمی للمطبوعات , بیروت , چاپ دوم , 1392 ق , 1973 م , ج 18, صص 261 – 260). ناگفته نماند از آنجا که عمل صالح در افزایش ایمان نقش اساسی دارد, باید در تحقق آن کوشا بود. عمل صالح هم عملی است که انسان را در راستای ایمانش به جلو برده و او را کامل کند. حال این عمل می تواند جوارحی باشد می تواند جوانحی باشد. مثلا” عمل روح هنگامی صالح می شود که او را وادار سازیم منظم فکر کند, علمی فکر کند. طوری فکر کند که همیشه فکر نو و اندیشه نو و صحیح تولید کند به صورتی که مصداق این سخن رسول خدا(ص ) واقع شود که فرمود: »یک ساعت فکر کردن از شصت سال عبادت بالاتر است «, (نگا: مطهری , مرتضی , حکمت ها واندرزها, صدرا, تهران , چاپ اول , اردیبهشت 1372, صص 50 – 49). خداوندا ما را از پیروی هوا و هوس بازدار که اساس زوال و کاهش ایمان است و بر انجام طاعات و ترک محرمات وادار که اساس تقویت و افزایش ایمان است .{P ای خدا آن کن که از تو می سزدEکه زهر سوراخ مارم می گزدP}{Pجان سنگین دارم و دل آهنینEور نه خون گشتی در این رنج و حنینP}{Pوقت تنگ آمد مرا و یک نفسEپادشاهی کن مرا فریادرسP}{Pگر مرا این بار ستاری کنیEتوبه کردم من زهر ناکردنیP}{Pتوبه ام بپذیر این بار دگرEتا ببندم بهر توبه صد کمرP}{Pمن اگر این بار تقصیری کنم Eپس دگر مشنو دعا و گفتنمP} (مثنوی , دفتر پنجم , ابیات 2267 – 2262) تقویت ایمان و اعتقاد قلبی و عشق الهی بر آیند تقوا و پرهیزگاری است . هم چنان که در بهاران نهال ناخشکیده شکوفه می زند; تقوای الهی , انجام واجبات , ترک محرمات و تهذیب نفس نیز بوستان دل را خرم و سرسبز نگه می دارد و جوانه عشق الهی را در آن شکوفا می سازد. بنابراین درگام اول باید بر انجام واجبات و ترک گناهان استواری نمود و در گام دوم به پالودن نفس از رذایل و آراستن به فضایل پرداخت و حب دنیا و تعلقات دنیوی را از ژرفای ضمیر بیرون راند آن گاه دل کانون عشق خدا می شود و با اخراج شیطان نفسانیت و دنیا پرستی که خانه دل را غصب نموده صاحب خانه در آن لانه می گزیند.