فلسفه و اسرار ارکان نماز چیست؟

پاسخ : فلسفه قیام: «بدان که اهل معرفت قیام را اشاره به توحید افعال دانند؛ چنانچه رکوع را به توحید صفات، و سجود را به توحید ذات اشاره دانند. اما بیان آن که قیام اشاره به توحید فعلى است آن است که در خود قیام وضعا و قرائت لفظا، اشارت به آن مقام است: اما این که قیام وضعا اشارت به آن است این است که در آن اشارت به قیام عبد به حق و مقام قیّومیّت حق است که آن تجلّى به فیض مقدس و تجلّى فعلى است، و در این تجلّى مقام فاعلیّت حق ظاهر شود و همه موجودات مستهلک در تجلّى فعلى و مضمحل در تحت کبریاى ظهورى شود. و ادب عرفانى سالک در این مقام آن است که این لطفیه الهیه را به یاد قلب آورد و ترک تعنیّات نفسیّه را هر چه بتواند بکند و حقیقت فیض مقدّس را به قلب تذکّر دهد و نسبت قیّومیّت حق و تقدّم خلق به حق را به باطن قلب برساند. و چون این حقیقت در قلب سالک متمکّن شد، قرائت او به لسان حق واقع شود و ذاکر و مذکور خود حق گردد. و بعضى از اسرار قدر بر قلب عارف کشف گردد «و انت کما اثنیت على نفسک؛ تو همچنان هستى که خود را ستوده‏اى، از دعاى پیغمبر اکرم(ص) در سجده،V}(فروع کافى، ج 3، ص 324){V «و اعوذ بک منک؛ از توبه تو پناه مى‏برم»، V}(فروع کافى، ج 3، ص 324){V. و بعضى مراتب براى او مکشوف شود و بعضى از اسرار صلوه را قلب عارف دریابد؛ چنانچه در نظر نمودن به محل سجود، که تراب است و نشئه اصلیّه است، و در خاضع نمودن رقبه و سر به زیر انداختن که لازمه آن است، اشاره به ذل و فقد امکانى و فناى تحت عزّ و سلطان کبریا است ـ «یا ایّها الناس انتم الفقراء الى الله و الله هو الغنى الحمید؛ اى مردم شمایید نیازمندان به خدا و خداست بى‏نیاز ستوده»، V}(فاطر، 15؛ خمینى، روح‏الله؛ آداب الصلوه (آداب نماز)، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(س)، چ دوم، 1372، ص 146 و 147){V. فلسفه نیت: «بطور اختصار، عنصرى که به عمل انسان، بها مى‏دهد، نیت و انگیزه و هدف اوست. از همین رو، در آیات قرآن، کلمه «فى سبیل الله، فراوان به کار رفته (70 بار) و این هشدارى است که انسانها مواظب اعمال و نیّات خود باشند که در راه خدا باشد، نه براى غیرخدا یا انگیزه‏هاى نفسانى، مانند جاده خطرناکى که تابلوهاى هشداردهنده فراوانى در آن نصب مى‏کنند، بندگى خدا راهى است که لغزشگاههاى فراوانى دارد و این همه تأکید، هشدار براى دورى از انحراف‏ها است. بخصوص در عبادات، که بدون «قصد قربت» و نیّت خدایى ارزش ندارد. نیّت رکن عبادت است. اگر عملى بدون نیّت انجام شود، یا نیّت غیرخدایى داشته باشد، باطل است. نیت، اصل و اساس عمل است. مقدس‏ترین کارها بخاطر نیت بد فاسد مى‏شود و ساده‏ترین کارها، با نیّت خوب، ارزشى بسیار پیدا مى‏کند. نیّت خدایى، عامل جذب الطاف الهى است. هر که در راه خدا تلاش کند خداوند هم راههاى خودش را به او مى‏نمایاند: «و الذین جاهدوا فینا لنهدینّهم سبلنا»، V}(عنکبوت، 69){V . و نیت شرط قبولى عمل است. امام صادق(ع) از قول خداى متعال نقل مى‏کنند و مى‏فرمایند: «لم اقبل الاّ ما کان خالصا لى ؛ جز آنچه را خالص براى من مى‏باشد، نمى‏پذیرم»، V}(قرائتى، محسن؛ پرت وى از اسرار نماز، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، ج اول، 1369، ص 115 و 116){V. فلسفه تکبیره الاحرام: پس از نیت که تصمیم بر انجام عبادت براى خداوند است و برپایى نماز به قصد تقرّب به پروردگار، وارد نماز مى‏شویم. همراه با «حضور قلب» و آمادگى روحى و توجّه کامل به پروردگار، تکبیر مى‏گوئیم. این توجّه و حضور دل، همچون روح براى نماز است. خدا برتر و بزرگتر از فکر و خیال ما و برتر از توصیف با قلم و بیان ماست. عظمت او، فراتر از درک و شناخت و تصوّر ماست. هرچه را اراده کند، در همان لحظه انجام مى‏گیرد. فرمانش مطاع است. پدیده‏ها و انسان را از نیستى به وجود آورده، همه را روزى داده، هدایت کرده، بازگشت همه به سوى اوست و جان و هستى همه جانداران و جمادات، در دست قدرت اوست. اوست که عزّت مى‏بخشد و ذلیل مى‏کند، بى‏نیاز است و همه به او محتاجند، انسانها را در رحم مادران، تصویرگرى مى‏کند، غرائز هدایتگر را در فطرت آن‏ها به ودیعت مى‏گذارد، بیمارى‏ها را شفا مى‏دهد، ناتوان را توان مى‏بخشد، همه چیز مردنى و فانى است مگر ذات او. در قیامت، حساب و کتاب و پاداش و کیفر همه، با اوست. آن روز معلوم خواهد شد که همه کاره اوست و دیگران را کارى ساخته نیست و آنانکه به درگاه غیراو روى آورده‏اند، باخته و زیان کرده‏اند…»، V}(همه اوصافى که ذکر شد، برگرفته از آیات قرآن است){V . نمازمان با نام چنین خداى عظیمى، شروع مى‏گردد. الله اکبر، شعار برترى و اعتلاى مکتب و عقیده ماست. نماز با «الله اکبر» شروع مى‏شود و با «رحمه‏الله» ختم مى‏گردد. نمازى که با نام «الله» آغاز مى‏شود، نه مثل بت‏پرستان و مسیحیان و طاغوتیان، که با نام بت، یا نام عیسى(ع) یا طاغوت‏ها و شاهان، کار را شروع مى‏کنند»، V}(همان، ص 149 و 150){V «نمازى که همراه با الله اکبر است، و این شعار، که خط بطان بر باطن‏ها و قدرت‏هاى پوچ مى‏کشد. و این شعار، در طول نماز تکرار مى‏شود و رمز رشد و تربیت ما در ابعاد معنوى، در سایه همین تکرارهاست. خدا بزرگتر از همه چیز است. بزرگتر از آن که با دیگران مقایسه شود و با حواس ظاهرى درک شود. اگر خدا در نظر ما بزرگتر باشد و «الله اکبر» از عمق جانمان و از روى ایمان و باور، برآید، دیگر دنیا و جاذبه‏هایش، قدرت‏ها و جلوه‏هایشان، در نظر ما کوچک و بى‏جلوه خواهد شد»، V}(همان، ص 150 و 151){V. فلسفه رکوع: رکوع آن است که پس از پایان سوره، به نیّت تعظیم و فروتنى در برابر فرمان و عظمت پروردگار، تا حدى خم شویم که دست‏ها به زانوها برسد، کمر صاف باشد، گردن کشیده باشد، گویا نمازگزار حاضر است که در راه خدا گردنش زده شود. رکوع که از ارکان نماز است و کم یا زاد شدن آن، چه به عمد یا سهو، نماز را باطل مى‏کند، از بهترین نوع اظهار بندگى است. رکوع ادب است و سجود قرب، و کسانى به خدا نزدیک مى‏شوند که در اظهار ادب کوتاهى نکرده باشند و این مضمون کلام امام صادق(ع) است»، V}(همان، ص 172 و 173){V. فلسفه سجده: سجده، نشان تذلّل و خاکسارى در برابر خداوند و عالى‏ترین درجه عبودیت است. انسان با سجده، خود را همرنگ با هستى مى‏کند « و للّه یسجد ما فى السموات و الارض»، V}(نحل، 49){V . سجده بهترین حالتی است که انسان به خدا نزدیک می شود. سجده , رمز دوران های چهارگانه زندگی انسان است . علی (ع ) می فرماید: سجده اول , یعنی این که از خاکم , سر برداشتن رمز زندگی دنیایی است . سجده دوم , رمز مردن و به خاک خفتن است , سربرداشتن , رمز محشور شدن است , V}(بحار, ج 82, ص 139){V. و این مضمون این آیه است که : شما را از خاک آفریدیم و به خاک بر می گردانیم و بار دیگر از خاک , بیرونتان می آوریم , V}(طه , 55){V. سجده نشان عبودیت است «, V}(همان , ص 174 و 175){V.