ویژگی های عالم آخرت از دیدگاه عقل

پاسخ : از تـامـل در بـراهـیـنى که براى ضرورت معاد ذکر شد , مى توان ویژگیهایى را براى جهان آخرت بـدسـت آورد کـه مـهـمترین آنها از این قرار است :الف – نخستین ویژگى آخرت که بخصوص از بـرهـان اول بـدست آمد , این است که بایدابدى و جاودانه باشد , زیرا در آن برهان بر امکان حیات ابـدى و مـیل فطرى انسان به چنین حیاتى تاکید شده و تحقق آن , مقتضاى حکمت الهى دانسته شـد و الا وجـود میل فطرى انسان به حیات ابدى لغو و بیهوده خواهد بود و خداوند متعال از خلق چیز لغوو بیهوده منزه است . ب – ویـژگـى دیگرى که از هر دو برهان بدست مى آید و در ذیل برهان اول ( حکمت )اشاره شد , این است که باید نظام عالم آخرت به گونه اى باشد که نعمت و رحمت خالص و بدون شائبه رنج و زحـمـت , در آن تـحقق یابد تا کسانى که به اوج کمال انسانى رسیده اند و هیچ گونه آلودگى به گـناه و انحرافى پیدا نکرده اند از چنین سعادتى برخوردار شوند , بر خلاف دنیا که چنین سعادت مطلقى را ممکن نمى سازد , بلکه سعادتهاى دنیانسبى و منسوب به سختیها و رنجهاست . ج – ویـژگـى سـوم این است که باید جهان آخرت , دست کم داراى دو بخش مجزا براى رحمت و عـذاب بـاشد تا نیکوکاران و تبهکاران از یکدیگر تفکیک شوند و هر کدام به نتیجه اعمال خودشان برسند و این دو بخش همان است که در لسان شرع به نام بهشت و دوزخ ‌نامیده مى شود . د – ویژگى چهارم که بخصوص از برهان عدالت به دست مى آید , این است که جهان آخرت باید از چـنـان وسعتى برخوردار باشد که گنجایش پاداش و کیفر همه انسانها را باهرگونه عمل نیک و بدى داشته باشد و مثلا اگر کسى میلیونها انسان را بناحق به قتل رسانیده است , امکان کیفر او در آن باشد و متقابلا اگر کسى وسیله حیات میلیونهانفر را فراهم کرده است , پاداش درخورى براى وى ممکن باشد . هـ – ویـژگـى بسیار مهم دیگرى که از همین برهان عدالت بدست مى آید این است که بایدجهان آخرت دار جزاء باشد نه دار تکلیف . تـوضـیـح آنـکـه : زندگى دنیا به گونه اى است که انسان میلها و رغبتهاى متضاد و متزاحم پیدا مـى کند و همواره بر سردوراههایى واقع مى شود که ناچار است یکى از آنها را انتخاب کند و همین امر ,زمینه تکلیف را فراهم مى سازد و تکلیفى که تا آخرین لحظات عمرش ادامه مى یابد وحکمت و عـدالت الهى اقتضاء دارد که عمل کنندگان به تکالیف , به پاداش شایسته وسرپیچى کنندگان , به کیفر درخورى برسند , اکنون اگر فرض کنیم که همین زمینه هاى تکلیف و مجال گزینش راه , در عـالـم آخرت هم فراهم باشد , مقتضاى رحمت وجود وفیاضیت الهى , آن است که مانع انجام تکلیف و انتخاب راه نشود . و بـدین ترتیب عالم دیگرى براى پاداش و کیفر لازم مى شود و در حقیقت عالمى که آن را آخرت فـرض کرده بودیم دنیاى دیگرى به حساب مى آید , و عالم آخرت حقیقى , همان عالم آخرین و نـهـائى خواهد بود که دیگر جاى تکلیف و آزمایش و زمینه آن دو ( یعنى تضادو تزاحم خواسته ها ) نباشد . و از همین جا یکى از فرقهاى مهم بین دنیا و آخرت روشن مى شود . یعنى عالم دنیا عالمى است که زمینه انتخاب و گزینش و آزمایش داردو عالم آخرت عالمى است کـه تـنـهـا سـراى تـحقق پاداشها و کیفرها و نتایج ابدى اعمال نیک و بدى است که در دنیا انجام گرفته است . و ان الیوم عمل و لا حساب وغداحساب و لا عمل ( نهج البلاغه / خطبه 42 )ترجمه : همانا امروز ( دنیا ) روز عمل است بدون حساب و فردا ( آخرت ) روز حساب است بدون عمل .