شرایط و ویژگی های یک نماینده مجلس از نظر اسلام

پرسش :
نمایندگان مجلس چه ویژگى‌‏هایى را باید دارا باشند و شرایط یک نماینده مطلوب از نظر اسلام چیست؟

پاسخ :
فلسفه وجودى مجلس شوراى اسلامى تحقق عینى آیه «وَ أَمْرُهُمْ شُورى بَیْنَهُمْ»(1) است. قوه مقننه تبلور اراده ملت است و در نظام جمهورى اسلامى عامل مهم رشد، استقلال و آزادى امت اسلامى و داراى اختیاراتى وسیع و گسترده است(2). از این رو توجه به شرایط نمایندگانى که زیبنده عینیت بخشیدن به پیام الهى و شایسته ملتى سرفراز و متناسب با جایگاه یادشده باشند، از اهمیت فراوانى برخوردار است. در این زمینه به پاره‌اى از روایات گران سنگ درباره صلاحیت‌‌هاى لازم و سپس به سخنانى از حضرت امام خمینى(ره) در این باب اشاره خواهیم کرد:

یک. روایات:

1. ایمان:
در تفسیر فرات کوفى آمده است: از پیامبر(ص) سؤال شد: «اى رسول خدا اگر حادثه‌‌اى براى ما رخ نمود که درباره آن آیه‌‌اى از قرآن یا سنتى از شما وجود نداشته باشد، چه کنیم؟ حضرتش فرمود: آن را در میان مؤمنان به مشورت گذارید».(3)

2. خردمندى:
از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است: «با انسان خردمند رایزنى کنید و از رأى او سرمپیچید که پشیمان خواهید شد»(4) و «آن که با خردمندان به شور بپردازد، به راه رشد و موفقیت راهنمایى خواهد شد».(5)

3. تخصص و دانایى:
«از پیامبر اکرم(ص) پرسیده شد: دوراندیشى چیست؟ فرمود: رایزنى با صاحب‌نظران و پیروى از آنان».(6)

4. خیرخواهى:
پیامبر(ص) مى‌‌فرماید: «رایزنى با خردمند خیرخواه رشد و میمنت و توفیقى از سوى خدا است»(7)

5. خوف الهى:
امیرالمؤمنین(ع) فرمود: «در آنچه برایت رخ مى‌‌نماید، با کسانى مشورت کن که از خدا خوف دارند».(8) امام صادق(ع) هم مى‌‌فرماید: «در امورت با کسى رایزنى کن که خدا ترس باشد».(9)

6. تقوا و پارسایى:
در روایت است: «مرد خردمند پارسا را به رایزنى طلب که جز به نیکى سفارش نکند و مبادا با غیر او مشورت کنى چرا که ناپارساى بى‌‌خرد، [باعث‌] فساد دین و دنیا است».(10)

7. آزادگى و دین‌دارى
8. دلسوزى، صمیمیت و برادرى
9. رازدارى
در رابطه با موارد یاد شده، امام صادق(ع) مى‍‌‌فرماید: «مشورت ثمربخش نیست جز آنکه ارکان چهارگانه آن تحقّق پذیرد:
1. طرف مشورت خردمند باشد.
2. آزاد مرد دیندار باشد.
3. صمیمى و برادرسان بوده باشد.
4. او را از راز خود در مسأله مورد رایزنى چنان آگاه سازى که خود آگاه هستى و او این راز را مخفى دارد و کتمان نماید».(11)

ناشایستگى‌‌ها
در نصوص دینى افزون بر شرایط و شایستگى‌‌هاى رایزنى، به ابعاد منفى و جهات سلبى آن نیز اشاره شده است پاره‌‌اى از آنچه در روایات آمده، عبارت است از:

1. ترس و بزدلى، 2. بخل و 3. حرص
در سفارشات پیامبر اکرم(ص) به امیرالمؤمنین(ع) آمده است: «اى على با انسان ترسو مشورت مکن، زیرا راه‌‌هاى گشایش را بر تو تنگ مى‌کند، با بخیل به رایزنى مپرداز که تو را از هدف باز مى‌‌دارد و انسان حریص را مشاور خود مکن که کام جویى را نزد تو بیاراید».(12)

4. دروغ
حضرت على(ع) مى‌‌فرماید: «از دروغگو رأى مجو که چون سراب است. امور دسترس‌‌ناپذیر را نزدیک مى‌‌نمایاند و امور دسترس‌‌ناپذیر را نایافتنى مى‌‌نمایاند».(13)

دو. امام خمینى(ره)
امام خمینى(ره) همواره بر حضور پرشور مردم در انتخابات نمایندگان شایسته تأکید فراوان داشت: «نمایندگانى متعهد، متفکر و دلسوز به ملت و خصوص طبقه مستضعف و خدمتگزار به اسلام و مسلمین در مجلس شوراى اسلامى بفرستید»(14) و فرمود: «امید است ملت مبارز متعهد با مطالعه دقیق در سوابق اشخاص و گروه‌‌ها، آراى خود را به اشخاصى دهند که به اسلام عزیز و قانون اساسى وفادار باشند و از تمایلات چپ و راست، برى باشند و به حسن سابقه و تعهد به قوانین اسلام و خیرخواهى امت معروف و موصوف باشند».
ایشان همچنین مى‌‌فرماید: «باید به اشخاصى که احتمال انحراف در آنان مى‌‌رود رأى ندهند چه احتمال انحراف عقیدتى و یا اخلاقى»(15) و «کسانى را انتخاب کنند که صددرصد مسلمان و معتقد به احکام اسلام و متعهد به اجراى احکام اسلام و مخالف با مکتب‌‌هاى انحرافى و معتقد به جمهورى اسلامى باشند».(16)

از آنچه گفته شد به دست مى‌‌آید:
1. بررسى سوابق و ویژگى‌‌هاى کاندیداهاى مجلس لازم و بایسته است و نباید ناآگاهانه و بدون بررسى کافى کسى را برگزید.
2. با احتمال انحراف عقیدتى و اخلاقى، نمى‌‌توان به کسى رأى داد. به عبارت دیگر باید صلاحیت افراد را احراز کرد.
3. شرایط و صلاحیت‌‌هاى لازم براى نمایندگى از دیدگاه امام خمینى(ره) عبارت است از: صددرصد مسلمان بودن، نداشتن انحراف اعتقادى و مخالفت با مکاتب انحرافى، عدم انحراف اخلاقى، متفکر بودن، خیرخواهى، تعهد، دلسوزى و در خدمت اسلام و مردم بودن، وفادارى به نظام جمهورى اسلامى و قانون اساسى و پاى‌‌بندى و التزام به اجراى احکام اسلامى.

پى‌‌نوشت‌ها:‌
(1) شورى (42)، آیه 38.
(2) جهت آگاهى بیشتر ر.ک: آشنایى با مجلس شوراى اسلامى، روابط عمومى مجلس شوراى اسلامى.
(3) «سئل عن النبى(ص): یا رسول اللَّه ارأیت اذا نزل بنا امر لیس فیه کتاب و سنه منک ما نعمل؟ فقال(ص): اجعلوه شورى بین المؤمنین»(تفسیر فرات بن ابراهیم کوفى، ص 516).
(4) «استرشدوا العاقل و لاتعصوه فتندموا»(بحارالانوار، ج 72، ص 105).
(5) «من شاور ذوى الالباب دلّ على الرشاد»(همان).
(6) «قیل لرسول اللَّه(ص): ماالحزم؟ قال(ص) مشاوره ذوى الرأى و اتباعهم»(همان).
(7) «مشاوره العاقل الناصح رشد و یمن و توفیق من اللَّه»(همان، ج 72، ص 105).
(8) «شاور فى الذین یخافون اللَّه»(همان).
(9) «شاور فى امرک الذین یخافون اللَّه»(همان، ص 98).
(10) «استشر العاقل من الرجال الورع فانه لایأمر الا بخیر و ایاک و الخلاف فان خلاف الورع العاقل مفسده فى الدین و الدنیا»(همان، ص 100)
(11) «ان المشوره لاتکون الا بحدودها الاربعه فاوله ان یکون الذى تشاوره عاقلا و الثانیه ان یکون حراً متدینا و الثالثه ان یکون صدیق و اخیا و الرابعه ان تطلعه على سرک فیکون علمه به کعلمک ثم یسّر ذلک و یکتمه»(مکارم الاخلاق، ج 2، ص 80).
(12) «یا على لاتشاور جباناً فانه یضیق علیک المخرج و لاتشاور البخیل فانه یقصر بک عن غایتک و لاتشاور حریصاً فانه یزین لک شرها»(علل‌‌الشرایع، 559).
(13) «لا تستشر الکذاب فانه کالسراب یقرب علیک البعید و یبعّد علیک القریب»(غررالحکم، ش 10351).
(14) پیام 28 بهمن سال 1358.
(15) 17 اردیبهشت 1359.
(16) همان.

منبع: راسخون