سال ساخت فیلم محمد رسول الله

پانا فرهنگی

چگونه کارگردان فیلم محمد رسول‌الله توسط القاعده کشته شد؟

چگونه کارگردان فیلم محمد رسول‌الله توسط القاعده کشته شد؟

تهران (پانا) – سرنوشت «مصطفی عَقّاد» کارگردان فیلم «الرساله» معروف به محمد رسول‌الله به‌طور عجیبی با خاورمیانه و رخدادهای آن گره خورده است. از ماجرای سنگ‌اندازی‌های عربستان برای ساخت فیلمش درباره پیامبر اسلام گرفته تا حمایت مشروط قذافی برای ساخت فیلمش و بالاخره دردسرهایی که برای پخش این فیلم در کشورهای خاورمیانه پشت سر گذاشت و درنهایت مرگش به دست تروریست‌های القاعده.

«مصطفی عَقّاد» روایت می‌کند که چطور برای به توافق رسیدن با شاخص‌ترین مسئولین مذهبی دین اسلام در دنیا 5 سال وقت صرف کرد تا بتواند فیلم محمد رسول‌الله را بسازد. وی عنوان می‌کند که علی‌رغم اینکه تأییدیه دانشگاه الازهر را داشته و آن‌ها صفحه به صفحه فیلم‌نامه را مُهر کرده بودند و مجلس الشیعه در لبنان هم آن را مُهر کرده بودند وقتی به سراغ عربستان صعودی می‌رود تا اجازه نهایی را بگیرد دچار دردسرهای بی‌پایانی می‌شود. اوج فشار بر عَقّاد 44 ساله، نوشتن فیلم‌نامه‌ای بود که هم مورد تائید مذاهب اسلامی باشد و هم چالش عدم حضور فیزیکی نقش اول را مهار کند. عَقّاد برای نوشتن فیلم‌نامه سراغ هری کیگ ایرلندی رفت. کیگ 50 ساله بعد از تنظیم فیلم‌نامه اولیه با عقاد، یک سال در هتل هیلتون نیل قاهره اقامت کرد. او با کمک 5 فیلم‌نامه‌نویس عرب تبار، فیلم‌نامه نهایی را ورق به ورق می‌نوشتند و به دانشگاه الازهر می‌فرستادند.

سنگ‌اندازی عربستان در روند ساخت فیلم محمد رسول‌الله «مصطفی عَقّاد» گفت و گویش با سران مرکز اسلامی عربستان را این‌گونه روایت می‌کند: «به ما گفتند که باید از «رابط فی العالم الاسلامیه» در عربستان سعودی اجازه بگیرید. آن‌ها مثلاً «جناح راست افراطی» بودند. آن‌ها فکر می‌کردند که همه ملحدند. الازهری‌ها ملحدند. باید می‌رفتم آنجا و می‌فهمیدم چرا با آن مخالف‌اند. من به آن‌ها دربارهٔ این «صورت حرام» گفتم که من در دانشگاه کالیفرنیا یاد گرفته‌ام که کسی که تئوری عکاسی و عدسیها را پایه‌گذاری کرد، یک مسلمان بود به نام «حسن ابن حیفا» و حالا ما اینجا، به اذان مسلمین داریم می‌گوییم که حرام است؟! عکس ملک فیصل در روزنامه بود؛ گفتم: این‌یک «صورت حرام» است؟ گفت که نه این اشکال ندارد، چون «انجماد سایه» (f eezi g shadow) است. می‌دانید آن‌ها در حماقتشان باهوش‌اند. می‌گفت شما در سینما آن را به حرکت درمی‌آورید و به آن روح می‌بخشید و خلقت روح، فقط به خدا مربوط است. من گفتم که اگر تصویر خودم را در آیینه ببینم دلیل نیست که من یک روح خلق کرده‌ام و اگر من قادر بودم که روح خلق کنم، ارواح بسیاری برای تمام جهان عرب خلق می‌کردم. بعد به او گفتم که درزمانی که ما داریم دربارهٔ «صورت حرام» جروبحث می‌کنیم، آن‌ها روی کره ماه می‌نشینند، چون هم‌زمان با این واقعه بود و در تلویزیون دیده می‌شد، بعد رئیس آن‌ها از آن عقب فریاد می‌زند، اسمش «بز» بود، مفتی آن‌ها بود، گفت آن‌ها به روی کرهٔ ماه ننشسته‌اند، شما را فریب داده‌اند، آن کرهٔ ماه نیست. فکر کردم که فایده ندارد؛ بنابراین، من بدون تصویب آن‌ها، کار را شروع کردم، ولی این مراحل دو سال طول کشید و بعد از این‌که تهیه‌کننده‌ها را یافتم، کار سه سال دیگر طول کشید.» از اهمیت مرکز «رابط فی العام الاسلامیه» در عربستان صعودی که باید تاییدیه به مصطفی عَقّاد می‌داد به حدی است که عضو ناظر در سازمان ملل متحد برای شرکت در سازمان های اقتصادی و اجتماعی دارد و به‌عنوان عضو مراقب در سازمان کنفرانس اسلامی، یونسکو و یونیسف حضور دارد.

ساخت فیلم در دو نسخه با بازیگران متفاوت «مصطفی عَقّاد» قصد داشت شخصیت پیامبر اسلام را به غربی‌ها معرفی کند و باورهای غلط را در مورد دین مبین اسلام از میان بردارد. ساخت این فیلم برای عقاد هم چندان آسان نبود، او می‌خواست فیلم را هم‌زمان در 2 نسخه انگلیسی و عربی با نام «الرساله» با 2 گروه بازیگران متفاوت بسازد. به او پیشنهاد شده بود که نقش «بلال» را به محمدعلی (کلی) بوکسور معروف بدهد و حتی فشارهایی هم از این حضور وجود داشت اما عقاد می‌ترسید شهرت محمدعلی برمقاصد معنوی فیلم سایه افکند و از حضور محمدعلی امتناع کرد.

قذافی، حاکم لیبی تنها حامی مالی فیلم محمد رسول‌الله عقاد همه تلاشش را کرد تا بتواند تهیه‌کنندگان هالیودی را قانع کند تا از ساخت فیلمش حمایت کنند اما موفق نشد چون آن‌ها حاضر نبودند پول شان را برای فیلمی خرج کنند که نقش اولش حضور فیزیکی ندارد. کشورهای نوپای اسلامی بعد از جنگ جهانی دوم، بیشتر از سینما به فکر تثبیت خودشان بودند. کویت و عربستان ابتدا موافقت کردند ولی با مخالفت علمای وهابی و تندرو، انصراف دادند. مراکش تا نیمه کار، همراه پروژه بود ولی بعد زیرش زد. سرانجام معمر قذافی، حاکم لیبی به‌شرط اینکه عقاد بعدازاین فیلم، فیلمی درباره عمر مختار بسازد، اجازه داد مابقی فیلم در لیبی کار شود. فیلمی که در زادگاه کارگردانش اجازه پخش نیافت سرانجام فیلم با هزینه 10 میلیون دلاری ساخته و از 9 مارس 1977 (18 اسفند 1355) در سینماهای آمریکای شمالی و از 8 جولای 1977 (17 تیر 1356) به ترکیه رسید و 15 میلیون دلار فروخت. باوجوداین اکران جهانی فیلم در بعضی کشورهای اسلامی مانند مصر و سوریه (زادگاه عقاد) اجازه پخش نیافت.

چرا اسلام برای «مصطفی عَقّاد» مهم بود؟ علایق سینمایی مصطفی عَقّاد در ابتدای ۴۰ سالگی وی مشخص می‌شود. در علقه‌های سینمایی عقاد، بحث اسلام به‌عنوان نخستین مساله به چشم می‌خورد. زمانی که عقاد در ۱۸ سالگی، حلب را به قصد تحصیل در کالیفرنیا ترک می‌کند، تنها چیزی که از پدرش می‌خواهد، یک جلد قرآن کریم است. بعدها او گفت که ساخت فیلمی درباره پیامبر (ص)، دغدغه دوران جوانی وی بوده، اما به دلیل وجود محدودیت‌ها و البته بی‌اعتمادی‌هایی که به وی به‌عنوان فردی که می‌خواست فیلم رفیع‌ترین چهره اسلامی را بسازد، این امکان برای او مهیا نبود و به همین دلیل بیشتر فعالیت ۲۰ تا ۳۰ سالگی مصطفی عَقّاد (یعنی پیش از ورود به دوران اجرایی در سینما) صرف ارایه طرح و فیلم‌نامه برای شبکه‌های تلویزیونی آمریکا ازجمله شبکه معروف ان بی‌سی شد. مرگ «مصطفی عَقّاد» مصطفی عَقّاد سال‌ها بعد از ساخت فیلم محمد رسول‌الله قربانی تروریست می‌شود و طی یک عملیات انتحاری از سوی القاعده کشته می‌شود. مصطفی عَقّاد در ۲۰۰۵ میلادی به همراه دخترش براثر انفجار بمبی به‌وسیله القاعده که در مجلس عروس در هتلی در اردن کار گذاشته‌شده بود، کشته شد. درباره جزییات این کشتار فجیع روایات مختلفی بیان شده برای نمونه در یکی از رسانه‌های غربی این چنین آورده شده است: در آن روز ساجده و شوهرش طبق برنامه به هتل رادیسون رفتند که در آن یک جشن عروسی برپا بود. همسر ساجده به سالن مردها می‌رود و در زمان مقرر با گفتن الله‌اکبر، بمب را منفجر می‌کند. هم‌زمان، ساجده نیز که به سالن زن ها رفته بود ضامن بمب خود را فشار می‌دهد، اما بمب عمل نمی‌کند و تلاش مجدد ساجده نیز کارگر نمی‌شود و او در همان شلوغی، موفق به فرار می‌شود. سه روز بعد، مأموران امنیتی اردن او را در منزل خواهرش در شهرستان سلط دستگیر کردند. شوهرخواهر او نیز، در بمب‌گذاری‌های ۲۰۰۵ میلادی دخالت داشت و پس‌ازآن به عراق رفته بود. در آن انفجار ۱۳۵۷ خورشیدی چندین نفر کشته شدند که مشهورترین آن‌ها مصطفی عَقّاد کارگردان مشهور مصری و سازنده فیلم‌های محمد رسول‌الله (ص) و عمر مختار بود. دختر مصطفی عَقّاد نیز در این انفجار کشته شد.

حاشیه‌های ناتمام برای کارگردان فیلم محمد رسول‌الله فیلم «الرساله» سرمشق فیلم‌سازی تاریخی و مذهبی قرار گرفت. نسخه انگلیسی فیلم «الرساله» در ایران با تغییراتی در متن و اضافه شدن نریشنی درباره واقعه غدیر خم دوبله شد و پخش شد. از دیگر حاشیه‌های این فیلم این است که آن‌قدر مهم و تأثیرگذار بود که 14 سال پیش، وزارت دفاع آمریکا قبل از حمله به افغانستان 100 هزار نسخه از آن را خرید و به سربازانش داد تا ببینند. عربستان سالن سینما نداشت ولی اجازه نمایش فیلم در رسانه‌هایش را نداد اما این فیلم در مراکش، مصر، نیویورک و توکیو فیلم فروش خوبی داشت. مرحوم حمید مجتهدی، مستندساز ایرانی که در فیلم الرساله و عمر خیام همکاری داشته و همکلاسی عَقّاد بوده، درباره حضور عَقّاد در ایران بعد ساخت فیلم محمد رسول‌الله گفته بود؛ عقاد وقتی خانه‌ امام خمینی (ره) را دید، گریه کرد. پرسیدم چرا گریه می‌کنی؟ گفت: باورت می‌شود خانه‌ای به این سادگی، زندگی آدمی باشد که دنیا را تکان داد.

فیلم «محمد رسول الله» چگونه ساخته شد؟

مصطفی عقاد کارگردان معروف‌ترین فیلم ساخته‌شده درباره پیامبر اسلام می‌خواست فیلم او پلی میان دنیای غرب و اسلام باشد.

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، «محمد، پیام‌آور خدا» یا آنچه در ایران معروف است «محمد رسول الله»، اولین و معروف‌ترین فیلم ساخته شده درباره پیامبر عظیم‌الشأن اسلام است که داستان زندگی محمد (ص) را از چهل سالگی تا وفات به تصویر می‌کشد.

این فیلم 178 دقیقه‌ای نخستین تجربه کارگردانی مصطفی عقاد فیلمساز فقید سوری بود. او «محمد رسول الله» را بر مبنای فیلمنامه‌ای از ه. ا. ل. کریگ و با بازی تعدادی از چهره‌های سرشناس دنیای سینما شامل آنتونی کوئین، ایرنه پاپاس، مایکل آنسارا، جانی سکا، مایکل گادفری ساخت.

عقاد برای ساخت فیلمی درباره ریشه‌های اسلام در هالیوود با مقاومت‌هایی روبرو شد و چاره‌ای نداشت برای تامین بودجه لازم به خارج از ایالات متحده برود. از آنجا که کسی حاضر به سرمایه‌گذاری روی پروژه نبود، فیلم در آستانه تعطیلی قرار گرفت. عربستان سعودی و  مراکش ابتدا اجازه فیلمبرداری در کشورشان را صادر کردند، اما بعد از آنکه کار شروع شد، مقامات این دو کشور تصمیم خود را عوض کردند که این مسئله حدود شش میلیون دلار ضرر در برداشت. تاخیرها عقاد را مجبور کرد با حمایت معمر قزافی رهبر لیبی کار را در لیبی به پایان برساند. هزینه تولید فیلم در نهایت رقمی حدود 17 میلیون دلار شد. عقاد و گروهش چهار ماه و نیم را صرف ساخت دکورهای شهر مکه و مدینه کردند تا این دو شهر کاملا شبیه زمان پیامبر (ص) به نظر برسد. (عقاد سال 1981 نیز پروژه سینمایی عظیم «عمرمختار» را با بازی کویین در لیبی و با حمایت کامل قزافی ساخت). عقاد تمام تلاش خود را کرد تا «محمد رسول الله» نگاهی توام با احترام نسبت به اسلام و آخرین پیامبر خدا داشته باشد. از دید او این فیلم می‌توانست پلی میان دنیای غرب و اسلام شود. او سال 1976 در گفت‌وگویی اظهار داشت: «ساخت این فیلم به لحاظ شخصی برای من اهمیت بسیار داشت. صرف نظر از ارزش‌های آن به عنوان یک فیلم، این پروژه داستان، جذابیت‌ها و درام خاص خودش را دارد. از همه این‌ها گذشته، فکر کنم قضیه به نوعی شخصی بود. از آنجا که خودم یک مسلمان هستم که در غرب زندگی می‌کند، این احساس را داشتم که وظیفه دارم حقایق دین اسلام را بیان کنم. این مذهبی است که 700 میلیون پیرو دارد. با این حال، به قدری اطلاعات درباره آن کم بود که برای خودم باعث شگفتی بود. فکر کردم باید داستانی را بگویم که پلی میان دنیای غرب و اسلام باشد.»   عقاد از آنتونی کویین خواست در فیلم نقش حمزه عموی پیامبر (ص) را در نسخه انگلیسی بازی کند و یک نسخه دیگر را به طور جداگانه با بازیگران عرب‌زبان فیلمبرداری کرد. محققانی از دانشگاه اسلامی الازهر نیز او را در سخت فیلم یاری دادند. «محمد رسول الله» به دو زبان عربی و انگلیسی به نمایش درآمد. عقاد اعتقاد داشت دوبله نسخه انگلیسی برای نمایش در دنیای عرب کافی نیست، چرا که سبک بازیگری بازیگران عرب با بازیگران هالیوود متفاوت است. (هر دو نسخه دی‌وی‌دی فیلم اکنون در بازار هست). در نهایت فیلم مارس 1976 اکران شد و در دنیا حدود 15 میلیون دلار فروخت. موریس ژار آهنگساز سرشناس فرانسوی نیز به خاطر موسیقی «محمد رسول الله» نامزد اسکار شد. عقاد سال 2005 در حادثه‌ای تروریستی بر اثر انفجار بمب در هتلی در شهر امان در اردن همراه دختر 34 ساله‌اش کشته شد. او هنگام مرگ 75 سال داشت. عقاد همچنین از تهیه‌کنندگان مجموعه فیلم‌های ترسناک «هالووین» بود. 5858

42 ساله شدن فیلم محمد رسول الله (ص) و نکاتی درباره شاهکار مصطفی عقاد ( عکس)

عصر ایران – درباره فیلم ماندگار الرساله یا همان محمد رسول الله (ص) مصطفی عقاد هر آن چه باید گفته شده، حرفی نمی ماند جز واکاوی دوباره مسیری که فیلم به سرانجام رسید رازی که آنرا ماندگار کرد ، به مناسبت میلاد پیامبر گرامی اسلام ، ذکر مجموعه مطالبی در باره فیلم الرساله قابل توجه است.

مصطفی عقاد قصد داشت شخصیت پیامبر اسلام را به غربی‌ها معرفی کند و باورهای غلط را در مورد دین مبین اسلام از میان بردارد؛ کاری باشکوه و با عظمت و فیلمی بزرگ وخالصانه. ساخت این فیلم برای عقاد هم چندان آسان نبود، او می‌خواست فیلم را همزمان در 2 نسخه انگلیسی و عربی با نام الرساله با 2 گروه بازیگران متفاوت بسازد. به او پیشنهاد شده بود که نقش بلال را به محمد علی (کلی) بوکسور معروف بدهد و حتی فشارهایی هم از این حضور وجود داشت اما عقاد می‌ترسید شهرت محمد علی برمقاصد معنوی فیلم سایه افکند و از حضور محمد علی امتناع کرد.

عقاد با و جود اینکه در آمریکا درس خوانده بود و با حمایت سام پکین پا، جای پای محکمی در آمریکا داشت نتوانست تهیه کنندگان هالیودی را قانع کند. آنها نمی خواستند پولشان را پای فلمی بریزند که نقش اولش، حضور فیزیکی نداشت. ضمن اینکه جهان جهان میان بلوک‌های شرق و غرب تقسیم شده و دغدغه هالیوود ، کوبیدن کمونیست‌های شوروی بود.

کشورهای نوپای اسلامی بعد از جنگ جهانی دوم، بیشتر از سینما به فکر تثبیت خودشان بودند. کویت و عربستان ابتدا موافقت کردند ولی با مخالفت علمای وهابی و تندرو، انصراف دادند. مراکش تا نیمه کار، همراه پروژه بود ولی بعد زیرش زد. سرانجام معمر قذافی، حاکم لیبی به شرط اینکه عقاد بعد از این فیلم، فیلمی درباره عمر مختار بسازد، اجازه داد مابقی فیلم در لیبی کار شود.

اوج فشار بر عقاد 44 ساله، نوشتن فیلمنامه‌ای بود که هم مورد تائید مذاهب اسلامی باشد و هم چالش عدم حضور فیزیکی نقش اول را مهار کند. عقاد برای نوشتن فیلمنامه سراغ هری کیگ ایرلندی رفت. کیگ 50 ساله بعد از تنظیم فیلمنامه اولیه با عقاد، یک سال در هتل هیلتون نیل قاهره اقامت کرد.

او با کمک 5 فیلمنامه نویس عرب تبار، فیلمنامه نهایی را ورق به ورق می نوشتند و به دانشگاه الازهر می‌فرستادند. مسئولان این دانشگاه مذهبی قدیمی هم بعد از اصلاحات، هر ورق را مهر تائید می‌زدند. عقاد، فیلمنامه را بعدا به لبنان برد و تائید جامعه شیعیان را گرفت ولی مجمع وذهبی عربستان سعودی که تندرو بودند و بعدها القاعده و … از پهلوی آنها بیرون زد، مخالف بودند.

سرانجام فیلم با هزینه 10 میلیون دلاری ساخته و از 9 مارس 1977(18 اسفند 1355) در سینماهای آمریکای شمالی و از 8 جولای 1977 (17 تیر 1356) به ترکیه رسید و 15 میلیون دلار فروخت. با وجود این اکران جهانی فیلم در بعضی کشورهای اسلامی مانند مصر و سوریه (زادگاه عقاد) اجازه پخش نیافت.

فیلم با تغییزاتی در متن واضافه شدن نریشنی درباره واقعه غدیر خم در ایران دوبله شد و سرمشق فیلمسازی تاریخی و مذهبی قرار گرفت. از آن‌ سو فیلم آنقدر مهم و تاثیرگذار بود که 14 سال پیش، وزارت دفاع آمریکا قبل از حمله به افغانستان 100 هزار نسخه از آن را خرید و به سربازانش داد تا ببینند.

عقاد فیلم الرساله را در 2 نسخه عربی و انگلیسی با 2 گروه بازیگران عرب و بین المللی پیش برد. توجیه عقاد این بود که ترکیب 2 نگاه امکان ندارد. نسخه عربی، کامل تر و با جزئیات و بلاغت ادبی بیشتر همراه بود اما نسخه بین المللی، بیشتر جلوه بصری داشت. عقاد، اول از بازیگران عرب می خواست جلوی دوربین‌های پنه‌ویژن جک هیلیارد، برنده جایزه اسکار بروند و بعد از بازیگران جهانی را جلوی دوربین می فرستاد.

او، اول اجازه نمی‌داد بازیگران عرب و جهانی در کنار هم باشند چون حس می‌کرد، فضای رقابت بینشان ایجاد می‌شود اما بعد دید توضیحات بازیگران عرب درباره اسلام و پیامبر به بازیگران بین المللی و همین طور انتقال تجربیات بازیگران جهانی به بازیگران عرب، خیلی جالب و کمک کننده است.

فیلم سینمایی الرساله در 2 نسخه توسط 2 مونتاژکار عرب و انگلیسی، تدوین شد و همزمان، موریس ژار، آهنگساز فرانسوی 53 ساله که قبلا برای ساخت موسیقی دکتر ژیواگو، لورنس عربستان و گذرگاهی به هند، 3 اسکار موسیقی گرفته بود، مسئولیت ساخت موسیقی فیلم را که بعدا یکی از برگ‌های برنده فیلم شد، یرعهده گرفت.

موسیقی فیلم، تنها بخشی از فیلم مصطفی عقاد بود که در جمع نامزدهای پنجاهمین مراسم اسکار قرار گرفت، هر چند جایزه به جنگ ستارگان رسید. ژار برای ساخت موسیقی این کار، چندین ماه در بیابان‌ها و مناطق مختلف کشورهای لبنان و لیبی چرخید و نهایتا با تجربیاتش به انگلیس رفت و با همراهی ارکستر سمفونیک لندن، 12 تراک برای کار ساخت. ژار 9 سال پیش درگذشت.منبع : هفت صبح