ویژگی های دوست خوب از نظر اسلام و قرآن
ویژگی های دوست خوب

معیار و ویژگی های دوست خوب از نظر اسلام و قرآن
1. ایمان بهترین زیر بنای دوستی است
در مکتب اسلام دوستى و دشمنى هایى که بر پایه ایمان استوار است و فقط براى خدا باشد، نیرومندترین ارتباط است.
قرآن شریف در این رابطه آیات گوناگونی دارد که در ضمن آنها، مردم و مؤمنان را از برقرار کردن پیوند دوستی و مودّت با کافران، مشرکان و منافقان بر حذر می دارد؛ مانند: یا ایهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَعَدُوَّکُمْ أَوْلِیاءَ تُلْقُونَ إِلَیهِمْ بِالْمَوَدَّهِ وَقَدْ کَفَرُوا بِمَا جَاءَکُمْ مِنْ الْحَقِّ ممتحنه/1 ؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید! دشمن من و دشمن خودتان را دوست نگیرید. شما به آنان اظهار محبت میکنید؛ در حالی که آنها به آنچه از حق برای شما آمده، کافر شدهاند.
2. دوست خوب باید عاقل و خردمند باشد
عقل چیزی است که انسان بوسیله آن حقائق عالم را کشف می کند و سعادت انسان در گرو تدبیر و اندیشه است. و در روایات زیادی به نکته اشاره شده است که دوستانی برگزینید که عاقل و خردمند باشد مثل: امام صادق (ع) فرمود:«کسى که از همنشینى و دوستی با احمق پرهیز نکند، تحت تأثیر کارهاى احمقانه وى واقع مىشود و خیلى زود به اخلاق ناپسندش متخلّق میگردد».(محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج 8، ص 336، مؤسسه آل البیت (ع)، قم، 1408 ق.)
3. دوست خوب، دوستی است که عیب های ما را برطرف کند
کسى که عیب های انسان را مى بیند و به او براى اصلاح آن، تذکّر نمى دهد، یک دوست شایسته نیست، بلکه دوست خوب، در نگاه روایات، دوستی است که چون آینه، عیبها را به ما نشان داده تا ما به اصلاح آنها بپردازیم؛ چرا که او به درستی و سعادت دوست خویش علاقهمند است و به انگیزۀ خیرخواهى، عیب او را بر وى ارائه مى کند و او را آگاه مى سازد که تا او خود را اصلاح نماید.
در قرآن کریم آمده است: «مردان و زنان باایمان، ولىّ (و یار و یاور) یکدیگرند، امر به معروف، و نهى از منکر مىکنند نماز را برپا مىدارند و زکات را مىپردازند و خدا و رسولش را اطاعت مىکنند بزودى خدا آنان را مورد رحمت خویش قرار مىدهد خداوند توانا و حکیم است».(توبه، 71.)
4. دوست خوب، دوستی است که برطرف کننده نیازهای مادی و معنوی دوست اش باشد
امام حسن مجتبی (ع) در این باره، چنین سفارش فرموده است: با کسى همنشینى و دوستى کن که:
- هرگاه با او همنشین شدى، مایۀ آراستگى تو باشد؛
- هر گاه خدمت او کردى، [آبروى] تو را حفظ کند؛
- هرگاه از او یارى خواستى کمکت کند؛
- اگر سخن [حق و درستی] گفتى، تو را تصدیق کند؛
- اگر [بر دشمن] حمله بردى، [قدرت] تو را تقویت کند؛
- اگر دستت را به فضل و نیکى دراز کردى، او هم دست، پیش آورد [و تو را یاری نماید]؛
- اگر در تو، [و زندگیت] رخنه اى پدید آمد، آن را برطرف سازد؛
- اگر از تو نیکى دید، آن را در شمار و حساب آورد؛
- اگر چیزى از او خواستی، به تو بدهد؛
- اگر تو ساکت بودی [و چیزی نخواستی] او آغاز کند [و نیازت را برطرف سازد].( بحارالانوار، ج 44، ص 139 )
5. خوش اخلاق بودن
یکی از دستورهای دین مبین اسلام، خوش اخلاقی با دیگران است که جایگاه بسیار والایی را داراست. خوش اخلاقی ،هم دوستیها را پایدار میسازد و هم در جذب دیگران به سمت خود تأثیر فوق العادهای دارد:ادْفَعْ بِالَّتِی هِی أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَینَکَ وَبَینَهُ عَدَاوَهٌ کَأَنَّهُ وَلِی حَمِیمٌ فصلت/ 34؛بدی را با نیکی دفع کن، ناگاه (خواهی دید) همان کس که میان تو و او دشمنی میکند، گویی دوستی گرم و صمیمی است.
در مقابل، تحمل نکردن دیگران و تندخو بودن، باعث میشود آنان از اطراف انسان پراکنده شوند؛ حتی اگر انسان، بهترین مخلوقات و پیامبر باشد:فَبِمَا رَحْمَهٍ مِنْ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ آلعمران/ 159؛ به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان (=مردم) نرم (و مهربان) شدی و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو پراکنده میشدند.
دوست بد از نگاه قرآن
[سوره الفرقان آیات 27 تا 29]
وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلاً (27) یا وَیْلَتى لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلاً (28) لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنِی وَ کانَ الشَّیْطانُ لِلْإِنْسانِ خَذُولاً (29)
و روزى که ستمکار (مشرک) دو دست خود را (از روى حسرت) به دندان مىگزد و مىگوید: اى کاش با پیامبر همراه مىشدم.
اى واى بر من! کاش فلانى را دوست خود نمىگرفتم.
رفیق من بعد از آن که حقّ از طرف خدا براى من آمد، مرا گمراه ساخت. و شیطان هنگام امید، انسان را رها مىکند.
به گفته ى روایات، رهبر الهى، مصداق ذکر است و گمراه کردن از ذکر «لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ» یعنى گمراه شدن از رهبر حقّ. «تفسیر کنز الدقائق»
اسلام براى دوستى و انتخاب دوست، سفارشهاى زیادى دارد و دوستى با افرادى را تشویق و از دوستى با افرادى نهى کرده است که این موضوع به بحث مستقلّى نیاز دارد. برخى از عنوانهاى فرعى موضوع «دوست و دوستى» به این شرح است:
راههاى شناخت دوست، مرزهاى دوستى، ادامهى دوستى، قطع دوستى، انگیزههاى دوستى، آداب معاشرت با دوستان و حقوق دوست، که براى هر یک آیات و روایات بسیارى است و ما به گوشهاى از آنها اشاره مىکنیم:
اگر در شناخت کسى به تردید افتادید، به دوستانش بنگرید که چه افرادى هستند. «فانظروا الى خلطائه» «بحار، ج 74، ص 197» تنهایى، از رفیق بد بهتر است. «بحار، ج 77، ص 173»
از پیامبر (صلوات اللَّه علیه) پرسیدند: بهترین دوست کیست؟ فرمود: کسى که دیدارش شما را به یاد خدا بیندازد، و گفتارش به علم شما بیفزاید و کردارش یاد قیامت را در شما زنده کند. «تفسیر قرطبى»
حضرت على (علیه السلام) فرمود: هنگامى که قدرتت از بین رفت، رفقاى واقعى تو از دشمنان شناخته مىشوند. «غرر الحکم»
حضرت على (علیه السلام) فرمود: رفیق خوب، بهترین فامیل است. «غرر الحکم»
در حدیث آمده است: دوستت را در مورد غضب، درهم، دینار و مسافرت آزمایش کن. اگر در این آزمایشها موفّق شد، دوست خوبى است. « بحار، ج 74، ص 180.»
در شعر شاعران نیز دربارهى دوست و دوستى، بسیار سخن به میان آمده و به معاشرت و همنشینى با دوستان خوب بسیار سفارش شده است
همنشین تو از تو به باید
تا تو را عقل و دین بیفزاید
و از همنشینى با دوستان بد مذمّت شده است، رفیق بد به مار خوش خط و خالى تشبیه شده است که زهرى کشنده در درون دارد
تا توانى مىگریز از یار بد
یار بد بدتر بود از مار بد
مار بد تنها تو را بر جان زند
یار بد بر جان و بر ایمان زند
یا دوست بد به ابر تیرهاى تشبیه شده است که خورشید با آن عظمت را مىپوشاند
با بدان منشین که صحبت بد
گرچه پاکى تو را پلید کند
آفتاب بدین بزرگى را
پارهاى ابر ناپدید کند