ویژگی های دوست خوب از نظر اسلام و قرآن

ویژگی های دوست خوب

معیار و ویژگی های دوست خوب از نظر اسلام و قرآن

1. ایمان بهترین زیر بنای دوستی است

در مکتب اسلام دوستى و دشمنى هایى که بر پایه ایمان استوار است و فقط براى خدا باشد، نیرومندترین ارتباط است.
قرآن شریف در این رابطه آیات گوناگونی دارد که در ضمن آنها، مردم و مؤمنان را از برقرار کردن پیوند دوستی و مودّت با کافران، مشرکان و منافقان بر حذر می دارد؛ مانند: یا ایهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَعَدُوَّکُمْ أَوْلِیاءَ تُلْقُونَ إِلَیهِمْ بِالْمَوَدَّهِ وَقَدْ کَفَرُوا بِمَا جَاءَکُمْ مِنْ الْحَقِّ ممتحنه/1 ؛ ای کسانی که ایمان آورده‎اید! دشمن من و دشمن خودتان را دوست نگیرید. شما به آنان اظهار محبت می‎کنید؛ در حالی که آنها به آنچه از حق برای شما آمده، کافر شده‎اند.

2. دوست خوب باید عاقل و خردمند باشد

عقل چیزی است که انسان بوسیله آن حقائق عالم را کشف می کند و سعادت انسان در گرو تدبیر و اندیشه است. و در روایات زیادی به نکته اشاره شده است که دوستانی برگزینید که عاقل و خردمند باشد مثل: امام صادق (ع) فرمود:«کسى که از همنشینى و دوستی با احمق پرهیز نکند، تحت تأثیر کارهاى احمقانه وى واقع مى‏شود و خیلى زود به اخلاق ناپسندش متخلّق می­گردد».(محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج 8، ص 336، مؤسسه آل البیت (ع)، قم، 1408 ق.)

3. دوست خوب، دوستی است که عیب های ما را برطرف کند

کسى که عیب های انسان را مى بیند و به او براى اصلاح آن، تذکّر نمى دهد، یک دوست شایسته نیست، بلکه دوست خوب، در نگاه روایات، دوستی است که چون آینه، عیب­ها را به ما نشان داده تا ما به اصلاح آنها بپردازیم؛ چرا که او به درستی و سعادت دوست خویش علاقه­مند است و به انگیزۀ خیرخواهى، عیب او را بر وى ارائه مى کند و او را آگاه مى سازد که تا او خود را اصلاح نماید.
در قرآن کریم آمده است: «مردان و زنان باایمان، ولىّ (و یار و یاور) یکدیگرند، امر به معروف، و نهى از منکر مى‏کنند نماز را برپا مى‏دارند و زکات را مى‏پردازند و خدا و رسولش را اطاعت مى‏کنند بزودى خدا آنان را مورد رحمت خویش قرار مى‏دهد خداوند توانا و حکیم است».(توبه، 71.)

4. دوست خوب، دوستی است که برطرف کننده نیازهای مادی و معنوی دوست اش باشد

امام حسن مجتبی (ع) در این باره، چنین سفارش فرموده است: با کسى همنشینى و دوستى کن که:

1. هرگاه با او همنشین شدى، مایۀ آراستگى تو باشد؛
2. هر گاه خدمت او کردى، [آبروى] تو را حفظ کند؛
3. هرگاه از او یارى خواستى کمکت کند؛
4. اگر سخن [حق و درستی] گفتى، تو را تصدیق کند؛
5. اگر [بر دشمن] حمله بردى، [قدرت] تو را تقویت کند؛
6. اگر دستت را به فضل و نیکى دراز کردى، او هم دست، پیش آورد [و تو را یاری نماید]؛
7. اگر در تو، [و زندگیت] رخنه اى پدید آمد، آن را برطرف سازد؛
8. اگر از تو نیکى دید، آن را در شمار و حساب آورد؛
9. اگر چیزى از او خواستی، به تو بدهد؛
10. اگر تو ساکت بودی [و چیزی نخواستی] او آغاز کند [و نیازت را برطرف سازد].( بحارالانوار، ج 44، ص 139 )

5. خوش اخلاق بودن

یکی از دستورهای دین مبین اسلام، خوش اخلاقی با دیگران است که جایگاه بسیار والایی را داراست. خوش اخلاقی ،هم دوستیها را پایدار می‎سازد و هم در جذب دیگران به سمت خود تأثیر فوق العاده‎ای دارد:ادْفَعْ بِالَّتِی هِی أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَینَکَ وَبَینَهُ عَدَاوَهٌ کَأَنَّهُ وَلِی حَمِیمٌ فصلت/ 34؛بدی را با نیکی دفع کن، ناگاه (خواهی دید) همان کس که میان تو و او دشمنی می‌کند، گویی دوستی گرم و صمیمی است.

در مقابل، تحمل نکردن دیگران و تندخو بودن، باعث می‎شود آنان از اطراف انسان پراکنده شوند؛ حتی اگر انسان، بهترین مخلوقات و پیامبر باشد:فَبِمَا رَحْمَهٍ مِنْ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ آل‌عمران/ 159؛ به (برکت) رحمت الهی، در برابر آنان (=مردم) نرم (و مهربان) شدی و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو پراکنده می‎شدند.

دوست بد از نگاه قرآن

[سوره الفرقان آیات 27 تا 29]
وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى‏ یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلاً (27) یا وَیْلَتى‏ لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِیلاً (28) لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنِی وَ کانَ الشَّیْطانُ لِلْإِنْسانِ خَذُولاً (29)
و روزى که ستمکار (مشرک) دو دست خود را (از روى حسرت) به دندان مى‏گزد و مى‏گوید: اى کاش با پیامبر همراه مى‏شدم.
اى واى بر من! کاش فلانى را دوست خود نمى‏گرفتم.

رفیق من بعد از آن که حقّ از طرف خدا براى من آمد، مرا گمراه ساخت. و شیطان هنگام امید، انسان را رها مى‏کند.

به گفته‏ ى روایات، رهبر الهى، مصداق ذکر است و گمراه کردن از ذکر «لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ» یعنى گمراه شدن از رهبر حقّ. «تفسیر کنز الدقائق»
اسلام براى دوستى و انتخاب دوست، سفارش‏هاى زیادى دارد و دوستى با افرادى را تشویق و از دوستى با افرادى نهى کرده است که این موضوع به بحث مستقلّى نیاز دارد. برخى از عنوان‏هاى فرعى موضوع «دوست و دوستى» به این شرح است:
راه‏هاى شناخت دوست، مرزهاى دوستى، ادامه‏ى دوستى، قطع دوستى، انگیزه‏هاى دوستى، آداب معاشرت با دوستان و حقوق دوست، که براى هر یک آیات و روایات بسیارى است و ما به گوشه‏اى از آنها اشاره مى‏کنیم:
اگر در شناخت کسى به تردید افتادید، به دوستانش بنگرید که چه افرادى هستند. «فانظروا الى خلطائه» «بحار، ج 74، ص 197» تنهایى، از رفیق بد بهتر است. «بحار، ج 77، ص 173»
از پیامبر (صلوات اللَّه علیه) پرسیدند: بهترین دوست کیست؟ فرمود: کسى که دیدارش شما را به یاد خدا بیندازد، و گفتارش به علم شما بیفزاید و کردارش یاد قیامت را در شما زنده کند. «تفسیر قرطبى»
حضرت على (علیه السلام) فرمود: هنگامى که قدرتت از بین رفت، رفقاى واقعى تو از دشمنان شناخته مى‏شوند. «غرر الحکم»

حضرت على (علیه السلام) فرمود: رفیق خوب، بهترین فامیل است. «غرر الحکم»
در حدیث آمده است: دوستت را در مورد غضب، درهم، دینار و مسافرت آزمایش کن. اگر در این آزمایش‏ها موفّق شد، دوست خوبى است. « بحار، ج 74، ص 180.»
در شعر شاعران نیز درباره‏ى دوست و دوستى، بسیار سخن به میان آمده و به معاشرت و همنشینى با دوستان خوب بسیار سفارش شده است‏

همنشین تو از تو به باید

تا تو را عقل و دین بیفزاید

و از همنشینى با دوستان بد مذمّت شده است، رفیق بد به مار خوش خط و خالى تشبیه شده است که زهرى کشنده در درون دارد

تا توانى مى‏گریز از یار بد

یار بد بدتر بود از مار بد

مار بد تنها تو را بر جان زند

یار بد بر جان و بر ایمان زند

یا دوست بد به ابر تیره‏اى تشبیه شده است که خورشید با آن عظمت را مى‏پوشاند

با بدان منشین که صحبت بد

گرچه پاکى تو را پلید کند

آفتاب بدین بزرگى را

پاره‏اى ابر ناپدید کند