آیه ایثار
پرسش: آیه ایثار در قرآن / آیه ایثار در کدام سوره است؟
آیه ایثار نهمین آیه سوره حشر، در مورد انصار نازل شده است. انصار به پیامبر اعلان داشتند که غنائم بنی‌نضیر را میان مهاجران تقسیم کند و نه تنها از آن غنائم سهمی نمی‌خواهند بلکه حاضرند اموال خود را نیز میان مهاجران تقسیم کنند. داستان‌های دیگری نیز وجود دارد که مفسران آنها را پس از نزول آیه دانسته و معتقدند این آیه بر آنان نیز تطبیق می‌کند.
در این آیه با سه توصیف محبت به مهاجران، بلندنظری و ایثار به فضل انصار اشاره شده است.
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه: | ایثار |
| واقع در سوره: | سوره حشر |
| شماره آیه: | ۹ |
| جزء: | ۲۸ |
| شأن نزول: | ایثار انصار در بخشیدن اموال خود و غنائم بنی‌نضیر بهمهاجران |
| مکان نزول: | مدینه |
| درباره: | انصار |
متن آیه ایثار
وَ الَّذِینَ تَبَوَّءُو الدَّارَ وَ الْایمَانَ مِن قَبْلِهِمْ یحُِبُّونَ مَنْ هَاجَرَ إِلَیهِْمْ وَ لَا یجَِدُونَ فىِ صُدُورِهِمْ حَاجَهً مِّمَّا أُوتُواْ وَ یؤْثِرُونَ عَلىَ أَنفُسِهِمْ وَ لَوْ کاَنَ بهِِمْ خَصَاصَهٌ وَ مَن یوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُوْلَئکَ هُمُ الْمُفْلِحُون |
و برای کسانی است که در این سرا [سرزمین مدینه] و در سراى ایمان پیش از مهاجران مسکن گزیدند و کسانى را که به سویشان هجرت کنند دوست می‌دارند، و در دل خود نیازى به آنچه به مهاجران داده شده احساس نمی‌کنند و آنها را بر خود مقدّم می‌دارند هر چند خودشان بسیار نیازمند باشند، کسانى که از بخل و حرص نفس خویش باز داشته شدهاند؛ رستگارانند. |
شأن نزول آیه ایثار
منابع تفسیری شأن نزول‌هایی برای آیه ایثار ذکر کرده‌اند:
- پیامبر اسلام در تقسیم غنیمت‌های قبیله بنی‌نضیر، به انصار اختیار دادند که اگر می‌خواهید اموال و خانه‌هایتان را با مهاجران تقسیم کنید و سپس با آنها در این غنیمت‌ها شریک گردید و یا اموال و خانه‌هایتان برای شما باشد ولی سهمی از غنائم نداشته باشید. انصار در جواب گفتند که اموال خود را با مهاجران تقسیم می‌کنیم و از غنائم نیز سهمی نمی‌خواهیم.[۱] بیشتر مفسران این شأن نزول را پذیرفته و آن‌را مناسب با ظاهر آیه دانسته‌اند.[۲]
- شخصی گرسنه نزد پیامبر اسلام آمد و طلب غذا کرد. پیامبر پس از اطلاع از اینکه در منزلش غذایی نیست، از اصحابش پرسید چه کسی می‌تواند این شخص را مهمان کند. فردی از انصار پذیرفت و مهمان را به خانه خود برد درحالی‌که تنها به اندازه کودکان خود غذا داشت. مرد انصاری چراغ را خاموش کرده و غذا را جلوی مهمان قرار داد. همسر او نیز کودکان را خواباند. سپس زن و مرد بر سر سفره نشستند و بدون آنکه چیزى از غذا در دهان بگذارند، دهان خود را تکان می‌دادند، مهمان گمان کرد آنها نیز همراه او غذا می‌خورند، و به مقدار کافى خورد و سیر شد، و آنها شب را گرسنه خوابیدند.[۳]
- همچنین در مورد امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) نیز نقل شده است که آنان مهمان پیامبر را به خانه بردند در حالی که تنها به اندازه کودکان خود غذا داشتند. غذا را جلوی مهمان گذاشتند و کودکان خود را گرسنه خواباندند و بدون اینکه مهمان بفهمد خود گرسنه خوابیدند.[۴] برخی مفسران معتقدند این آیه در مورد انصار نازل شده و آنچه از امام علی(ع)و حضرت فاطمه(س) نقل شده بیشتر از باب تطبیق آیه است یعنی این واقعه پس از نزول آیه بوده و می‌تواند بر آنها نیز تطبیق داده شود اما شأن نزول آن در مورد انصار بود.[۵]
- شأن نزول‌های دیگری نیز برای آیه ایثار نقل شده است.[۶] علامه طباطبایی این داستان‌ها را از باب تطبیق دانسته که آیه بر داستان آنها نیز صدق می‌کند ولی شأن نزول آیه نیستند.[۷]
محتوای آیه ایثار
آیه ایثار را در شأن انصار دانسته‌اند.[۸] برخی مفسران معتقدند اختلافی در اینکه این آیه در شأن انصار است، وجود ندارد.[۹]
خداوند در ابتدای آیه، انصار را چنین توصیف می‌کند که پیش از آنکه مهاجران به مدینه هجرت کنند، در مدینه ساکن شدند و برای پیامبر و مهاجران به بهترین وجه میزبانی کردند.[۱۰]آنها پیش از آنکه مهاجران به مدینه بیایند، ایمان آوردند.[۱۱]
در ادامه آیه سه توصیف از انصار می‌آورد «مهاجران را دوست می‌دارند»، «و در دل خود نیازى به آنچه به مهاجران داده شده، احساس نمی‌کنند» و «آنان را بر خود مقدّم می‌دارند هر چند خودشان بسیار نیازمند باشند».[۱۲] به این ترتیب «محبت»، «بلندنظرى» و «ایثار» را سه ویژگى انصار برمی‌شمارد.[۱۳]
پانویس
- پرش به بالا↑ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۳۹۰.
- پرش به بالا↑ محمدی ری‌شهری، دانشنامه قرآن و حدیث، ۱۳۹۱ش، ج۱، ص۱۹۴.
- پرش به بالا↑ واحدی نیشابوری، أسباب نزول القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۴۳۹.
- پرش به بالا↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل أبی‌طالب علیهم السلام، ۱۳۷۹ش، ج۲، ص۷۴.
- پرش به بالا↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۳، ص۵۱۹.
- پرش به بالا↑ سیوطی، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ۱۴۰۴ق، ج۶، ص۱۹۵: قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۱۹، ص۲۵.
- پرش به بالا↑ طباطبائی، المیزان فی تفسیر القرآن، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۲۰۹.
- پرش به بالا↑ مغنیه، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ۱۴۲۴ق، ج۴، ص۵۰۴.
- پرش به بالا↑ قرطبی، الجامع لأحکام القرآن، ۱۳۶۴ش، ج۱۹، ص۲۰.
- پرش به بالا↑ مغنیه، تفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۷، ص۲۹۰.
- پرش به بالا↑ شیخ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، ج۹، ص۵۶۵.
- پرش به بالا↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۳، ص۵۱۷-۵۱۸.
- پرش به بالا↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۲۳، ص۵۱۸.
منابع
- ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی‌طالب علیهم السلام، قم، انتشارات علامه، چاپ اول، ۱۳۷۹ق.
- سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم، کتابخانه آیه الله مرعشی نجفی، ۱۴۰۴ق.
- شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، با مقدمه: شیخ آقابزرگ تهرانی، تحقیق: احمد قصیرعاملی، داراحیاء التراث العربی، بیروت، بی‌تا.
- طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱۷ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه: محمد جواد بلاغی، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، انتشارات ناصر خسرو، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۴ش.
- محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامه قرآن و حدیث، مترجم: حمیدرضا آژیر، حمیدرضا شیخی، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۱ش.
- مغنیه، محمد جواد، تفسیر الکاشف، دارالکتب الإسلامیه، تهران، چاپ اول، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چاپ اول، ۱۳۷۴ش.
- واحدی نیشابوری، علی بن احمد، اسباب النزول، بیروت، دارالکتب الاسلامیه، ۱۴۱۱ق.
منبع: ویکی شیعه
پرسش و پاسخ