حکم نماز و روزه دانشجو
حکم نماز و روزه دانشجو
در حکم نماز و روزه دانشجویی که سفر او از حد مسافت شرعی تجاوز کند، در بین مراجع معظم چند نظر وجود دارد. طبق نظر آیات عظام امام خمینی، فاضل لنکرانی (ره) و خامنه ای نماز شکسته است و روزه صحیح نیست.
مقام معظم رهبری فرموده اند: در سفرِ برای تحصیل علم، نماز شکسته است و روزه هم صحیح نیست. اعم از این که سفرشان هفتگی باشد یا روزانه، ولی کسی که برای کار آزاد یا اداری مسافرت می کند، اگر بین وطن یا محل سکونت و محل کارش هر ده روز حداقل یک مرتبه رفت و آمد نماید، باید از سفر دوم به بعد نماز خود را تمام بخواند و روزه او صحیح است و اگر بین دو سفری که برای کار کردن می رود ده روز در وطن یا جای دیگری بماند، در سفر اولی که بعد از اقامت ده روزه برای کار کردن می رود، نمازش شکسته است و نمی تواند روزه بگیرد.
پس نماز کسی که برای تحصیل علم به جایی مسافرت می کند، شکسته است و روزه او هم صحیح نیست، مگر قصد ده روز کند که در این صورت نمازش تمام و روزه اش نیز صحیح است، یا یک ماه متوالی دریک جا بماند که بعد از 31 روز نمازش تمام و روزه هم صحیح است. (مقام معظم رهبری اجازه داده اند این دانشجویانی که مقلد ایشان هستند در این مسئله از ایشان عدول کرده، و در این مسئله به فتوای مراجعی دیگر مانند آیت الله سیستانی عمل کنند و در نتیجه نمازشان را تمام بخوانند و روزه شان را بگیرند).
آیت‌الله مکارم: 1. اساتید و دانشجویان اگر براى مدت قابل ملاحظهاى – مثلاً یک سال یا بیشتر – در محل تحصیل یا تدریس بمانند، آن محل در حکم وطن است و نماز و روزه در آنجا، تمام مىباشد و ماندن ده روز پى در پى در آنجا شرط نیست.
تبصره. این گروه از دانشگاهیان از هنگام شروع به درس سه روز اول را در محل درس و تدریس احتیاط کنند یعنی نماز را هم کامل و هم شکسته بخوانند و روزه را هم بگیرند و هم قضا کنند و پس از آن در همان سفر اول نماز را تمام بخوانند و روزه بگیرند، مگر آنکه قصد ده روز نمایند. در این صورت احتیاط مذکور لازم نیست.
2. کسانى که همه روزه، یا حداقل سه روز در هفته، به محل تحصیل یا تدریس مىروند؛ یعنى، صبح به محل تحصیل یا تدریس مىروند و عصر باز مىگردند و این کار مدتى ادامه مىیابد، کثیرالسفر محسوب مىشوند و نماز و روزه ایشان در آن محل و به هنگام رفت و برگشت، تمام است.
تبصره. این گروه از دانشگاهیان از هنگام شروع به درس، در چند سفر اول و دوم احتیاط کنند؛ یعنی نماز را شکسته و تمام بخوانند و اگر روزه گرفتند آن را قضا کنند.
آیت‌الله سیستانى: 1. اگر زمان تحصیل و تدریس اساتید و دانشجویان، حداقل دو سال ادامه دارد و در آنجا مستقر مىشوند [گر چه در هفته دو شبانه روز کامل باشند؛ به نحوى که به آنان مسافر گفته نشود]؛ آنجا در حکم وطن است و باید نمازشان را در محل تحصیل، تمام بخوانند و روزه را بگیرند.
2. اگر اساتید و دانشجویان در هفته، حداقل سه روز بیش از مسافت شرعى رفت و آمد کنند و یا در سفر باشند و این برنامه براى مدتى (به طور مثال شش ماه در یک سال و یا حداقل سه ماه در چند سال تحصیلى) ادامه یابد؛ کثیرالسفر محسوب مىشوند و نماز ایشان در محل تحصیل و بین راه تمام و روزهشان صحیح است.
تبصره 1. در هر دو صورت اگر در ماه اول، قصد اقامت ده روز نکنند، باید احتیاط نمایند؛ یعنى، نمازشان را هم تمام و هم شکسته بخوانند و روزه را هم بگیرند و هم قضا نمایند.
تبصره 2. با توجه به اینکه آیت الله سیستانى، رجوع به مرجع تقلید مساوى را جایز مىداند، مقلدان ایشان مىتوانند در این مسئله به مرجع مساوى دیگر، مراجعه کنند که نماز را کامل و روزه را صحیح مىداند.
تبصره 3. اگر مجموعاً مسافرتهای آنها در ماه ده روز یا بیشتر است کثیر السفرند و نماز آنها در همه مسافرتها تمام و روزه صحیح است و اگر 8 یا 9 روز در ماه است، بنابر احتیاط واجب باید هم شکسته بخوانند و هم تمام و روزه را هم بگیرند و هم قضا کنند
آیت‌الله وحید: اگر در هفته حداقل چهار روز بین وطن و دانشگاه رفت و آمد کند و این کار براى مدت یک سال یا بیشتر ادامه داشته باشد، آنجا در حکم وطن است. نماز در آنجا تمام و روزه صحیح است و در بین راه باید احتیاط کند؛ یعنى، نماز را تمام و شکسته بخواند و روزه بگیرد و قضاى آن را نیز به جا آورد و اگر رفت و آمد سه روز باشد، در این مورد نیز باید احتیاط کند
حکم نماز و روزه دانشجویان و روحانیون
س 652: دانشجویانی که هر هفته حداقل دو روز برای تحصیل مسافرت می‌کنند و یا کارمندانی که هر هفته برای کارشان سفر می‌کنند، چه حکمی دارند؟ با توجه به اینکه آنها هر هفته مسافرت مینمایند، ولی امکان دارد به خاطر تعطیلی دانشگاه یا کارشان به مدت یک ماه در وطن اصلی خود بمانند و در خلال آن مدت مسافرتی نمیکنند، آیا بعد از گذشت یک ماه که سفر خود را دوباره آغاز می‌کنند، نمازشان در سفر اول طبق قاعده شکسته و بعد از آن تمام است؟
ج. در سفر برای تحصیل علم، حکم نماز و روزه مبنی بر احتیاط است(۱)، اعم از این که سفرشان هفتگی باشد یا روزانه. ولی کسی که برای کار آزاد یا اداری، مسافرت می کند، اگر بین وطن یا محل سکونت و محل کارش به مدت یک ماه، هر روز سفر شغلى مى‌رود و یا به مدت دو ماه، هر ده روز دو سه بار به سفر شغلى مى‌رود و یا به مدت سه ماه هر ده روز یک سفر شغلى داشته باشد، به نحوى که در این مدت ده روز یک جا نماند،باید از سفر سوم به بعد نماز خود را تمام بخواند و روزه او هم صحیح است، و اگر بین دو سفری که برای کار کردن می رود، ده روز در وطن یا جای دیگری بماند، در سفر اولی که بعد از اقامت ده روزه برای کار کردن می رود، نمازش شکسته است و نمی تواند روزه بگیرد. (1): افرادی که چنین وضعیتی دارند، با مراعات شرایط می‌توانند به فتوای مجتهد دیگر رجوع کنند و در صورت عدم رجوع، مقتضای احتیاط جمع است.
س 653: دبیر شاغل در شهرستان رفسنجان میباشم با توجه به پذیرفته شدن در مرکز عالی ضمن خدمت و مأموریت به تحصیلی آموزش و پرورش، سه روز ابتدای هفته را در شهرستان کرمان اشتغال به تحصیل دارم و بقیه ایّام هفته را در شهرستان خود به خدمت مشغولم، نظر حضرتعالی در مورد احکام نماز و روزه اینجانب چه میباشد، آیا حکم دانشجو بودن بر ما جاری است یا خیر؟
ج: اگر مأمور به تحصیل هستید نماز شما تمام و روزه صحیح است.
س 654: اگر یکی از طلاب علوم دینی قصد داشته باشد تبلیغ را شغل خود قرار دهد، آیا با این فرض میتواند در سفر نماز خود را تمام بخواند و روزه هم بگیرد؟ اگر شخصی برای کاری غیر از تبلیغ و ارشاد یا امر به معروف و نهی از منکر مسافرت نماید، نماز و روزهاش چه حکمی دارد؟
ج: اگر عرفاً تبلیغ و ارشاد یا امر به معروف و نهى از منکر شغل و کار او محسوب شود، در سفر براى انجام آن کارها حکم مسافرى را دارد که به خاطر شغل و کارش سفر مىکند، و اگر زمانى براى کارى غیر از ارشاد و تبلیغ مسافرت کرد، در آن سفر مانند سایر مسافران نمازش شکسته است و روزه او صحیح نیست.
س 655: کسانی که مدت غیر معیّنی مسافرت می‌کنند مانند طلاب علوم دینی که برای درس خواندن به حوزه علمیه میروند و یا کارمندان دولت که برای کار به مدت غیر معیّنی به شهری اعزام می‌شوند، نماز و روزه این افراد چه حکمی دارد؟
ج: بر محل تحصیل یا کار حکم وطن مترتب نیست، مگر آنکه آنقدر آنجا بمانند که عرفاً وطن آنها محسوب شود.
س 656: طلبه علوم دینی در شهری که وطن او نیست زندگی میکند، اگر قبل از قصد اقامه ده روز میدانسته و یا قصد داشته که به‌طور هفتگی به مسجدی که بیرون شهر واقع است برود، آیا میتواند قصد اقامت ده روز کند یا خیر؟
ج: هنگام قصد اقامت، قصد رفتن به کمتر از مسافت شرعى به مدت شش، هفت ساعت در مجموع ایام اقامت ضرر به صحّت قصد اقامت نمىزند و تشخیص اینکه مقصدى که قصد رفتن به آنجا را دارد، آیا داخل در محل اقامت هست یا خیر، موکول به نظر عرف است.
احکام نماز و روزه اساتید و دانشجویان
الف. اساتید و دانشجویان، در صورتی که با قصد اقامت ده روز یا بیشتر، در محل درس و تدریس یا خوابگاه می‌مانند:
مراجع محترم تقلید: برای این‌گونه افراد، نماز تمام و روزه صحیح است.
ملاحظه1: در صورتی که تصمیم جدّی بر ماندن ده روز گرفته باشند و حداقل بعد از خواندن یک نماز چهار رکعتی، به دلیلی، تصمیم برگشت به وطن یا مسافرت دیگر داشته باشند، نماز و روزه آنها تا زمانی که در محل اقامت هستند، کامل خواهد بود.
ملاحظه2: محاسبه ده روز از ساعت رسیدن به محل اقامت و تصمیم به ماندن تا حداقل همان ساعت در روز یازدهم (معادل240ساعت) است. و اگر شب به محل اقامت رسیده باشند از صبح روز بعد تا غروب روز دهم محاسبه می شود.
ب. اساتید و دانشجویان، در صورتی که کمتر از ده روز در محل درس و تدریس یا خوابگاه می‌مانند:
امام خمینی (ره): نماز شکسته است و روزه صحیح نیست. [مقلدان ایشان باید با توجه به فتوای مرجع تقلید زنده خود در مسأله بقاء بر میت، عمل کنند.]
آیت‌الله خامنه‌ای: ااساتید و دانشجویان بورسیه و مأمور به تحصیل که دارای حقوق دریافتی می‌باشند، اگر در کمتر از ده روز حداقل یک بار بین وطن و دانشگاه رفت و آمد داشته باشند، نمازشان در محل تحصیل و بین راه تمام و روزه شان صحیح است. اما سایر دانشجویان که در کمتر از ده روز رفت وآمد می‌کنند، بنابر احتیاط واجب نماز را جمع (هم تمام و هم شکسته) بخوانند همچنین روزه را در سفر بگیرند و در وطن نیز قضا کنند؛ [البته در این احتیاط واجب دانشجویان می‌توانند به فتوای مجتهد دیگر که دارای شرایط رجوع است و نماز را کامل و روزه را صحیح می‌داند، عمل نمایند.] (1/1)
آیات عظام بهجت (ره)، صافی، فاضل (ره) و نوری: اساتید و دانشجویان، اگر در کمتر از ده روز، حداقل یک بار، بین وطن و دانشگاه رفت و آمد داشته باشند و این وضعیت، تا مدتی ادامه داشته باشد [بنابرنظرآیات عظام صافی، نوری: سه ماه ؛ آیت‌الله بهجت: دو ماه ؛ آیت‌الله فاضل: یک ماه] کثیرالسفر محسوب می‌شوند و نمازشان در محل تحصیل و بین راه تمام و روزه صحیح است. (2/1 و 3/1)
آیت‌الله مکارم:
1. کسانی که یکی از سه حالت زیر را داشته باشند، کثیرالسفر محسوب می‌شوند و نمازشان در محل تحصیل و بین راه تمام و روزه شان صحیح است. (4/1)
الف. در هفته حداقل سه روز در رفت و آمد یا در محل تحصیل باشند و این برنامه حداقل دو ماه ادامه داشته باشد؛
ب. شنبه به محل تحصیل برود و پنجشنبه به وطن برگردد و این برنامه حداقل 45 روز ادامه داشته باشد؛
ج. شنبه تا پنجشنبه (غیرازجمعه) هر روز در رفت و آمد باشند و این برنامه حداقل 30 روز ادامه داشته باشد.
2. کسانی که دو سال یا بیشتر و هر سال حدود سه ـ چهار ماه [اگر چه به طور پراکنده] در محل تحصیل یا تدریس و خوابگاه اقامت داشته باشند، آنجا در حکم وطن آنهاست و تا ادامه این وضعیت همواره نمازشان کامل و روزه شان صحیح است. [در بین راه نماز شکسته است.] (4/1)
آیت‌الله سیستانی:
1. کسانی که حداقل سه روز در هفته و یا ده روز در ماه [اگر چه به طور پراکنده] در رفت و آمد باشند و یا در محل تحصیل باشند و این برنامه برای مدتی [به طور مثال شش ماه در یک سال و یا حداقل سه ماه در چند سال تحصیلی] ادامه یابد، کثیرالسفر محسوب می‌شوند و نمازشان در محل تحصیل و بین راه تمام و روزهشان صحیح است. (5/1)
2. کسانی که سه سال یا بیشتر و هرسال حداقل 15 روز در ماه و یا 6 ماه در سال [اگر چه به طور پراکنده] در محل تحصیل و خوابگاه اقامت داشته باشند، آنجا در حکم وطن آنهاست و تا ادامه این وضعیت همواره در محل تحصیل، نمازشان کامل و روزه شان صحیح است [در بین راه نماز شکسته است.]
توجه 1
احکام شروع سفر تحصیلی اساتید و دانشجویان
(1/1) آیت الله خامنه‌ای: اساتید و دانشجویان بورسیه و مأمور که حقوق دریافتی دارند، در سفر اول و دوم نمازشان شکسته است و نباید روزه بگیرند. و از سفر سوم نمازشان کامل و روزه شان صحیح است. [دیگر دانشجویان در صورت رجوع به مرجع دیگر بنابر فتوای مرجع انتخابی عمل نمایند.]
(2/1) آیات عظام صافی، فاضل (ره) و نوری: در سفر اول نمازشان شکسته است و نباید روزه بگیرند. و از سفر دوم نمازشان کامل و روزه شان صحیح است.
(3/1) آیت الله بهجت (ره): اگر فاصله محل تحصیل بیش از 45 کیلومتر باشد از همان سفر اول نماز کامل و روزه صحیح است.
(4/1) آیت الله مکارم: سه یا چهار روز سفر اول را احتیاط کنند یعنی نماز را هم کامل و هم شکسته بخوانند و روزه را بگیرند و بعد هم قضا کنند. ولی در روزهای بعد، نمازشان کامل و روزه شان صحیح است یا در سفر اول قصد اقامت ده روز کنند. [مقلدین ایشان در این احتیاط می توانند به مرجع دیگری رجوع کنند.]
(5/1) آیت الله سیستانی: دو هفته اول شروع سفر احتیاط کنند. [مقلدین ایشان در این احتیاط می توانند به مرجع دیگری رجوع کنند.]
توجه 2
احکام شروع مجدد سفر بعد از اقامت ده روز در وطن
(1/2) مراجع معظم (به جز آیات عظام بهجت (ره) و سیستانی): کسانی که کثیرالسفر باشند و در زمان تعطیلات بیش از ده روز در وطن بمانند در اولین سفر بعد از اقامت در وطن نمازشان شکسته است و روزه نمی توانند بگیرند. ولی در رفت و آمدهای بعدی کم تر از ده روز نمازشان کامل و روزه شان صحیح است.
(2/2) آیت الله بهجت (ره): اگر فاصله محل تحصیل بیش از 45 کیلومتر باشد از همان سفر اول نماز کامل و روزه صحیح است.
(3/2) آیت الله سیستانی: برای کثیرالسفر همیشه نماز کامل و روزه صحیح است؛ مگر این که دو ماه پی در پی در وطن اقامت داشته باشد که در این صورت در دو هفته اول شروع سفر باید احتیاط شود [مقلدین ایشان در این احتیاط می توانند به مرجع دیگری رجوع کنند.]