بحث هرمنوتیک و پلورالیسم، در مقام فهم دین و قرائت‌های مختلف از دین با هم چه فرقی دارند؟

هرمنوتیک در ابتدا بدنبال یافتن روشی برای حصول فهم صحیح از متون دینی و کتاب مقدس بوده و سپس تفسیر مطلق متون را دنبال نموده و پس از آن قاعده‌سازی و روش شناختی شناختِ قاعده‌مند فهم متون را پی‌گیری نموده و سپس هرمنوتیک فلسفی تأسیس گردید و بدون توجه به صحت و سقم فهم، ماهیت و شرایط معلولِ فهم را بررسی می‌کند.[1] در زمینه تفسیر و قرائت متون سه نگرش هرمنوتیک وجود دارد: مؤلف محوری، مفسر محوری و متن محوری می‌باشد.
الف) مؤلف محوری: که تمام تلاش خود را برای کشف مراد و خواسته مؤلف و سازنده متن به کار می­برد.[2]
ب) متن محوری: تنها راه رسیدن به پیام متن را از طریق نشانه‌ها و ساختار و شالوده متن می‌داند[3] و مولف را مانند یکی از خوانندگان متن قلمداد می­کند.
ج) مفسر محوری که مؤلف را مرده می‌پندارد و تفسیر را بازی معنایی و فهم را ترکیب افق معنایی متن با افق معنایی مفسر تلقّی می‌کند. بدین ترتیب شخص مفسر درصدد کشف مراد مؤلف و صاحب اثر نیست و آن را در فرآیند فهم دخالت نمی‌دهد و بر تأثیر خواسته‌ها، انتظارات و پیش دانسته‌های مفسر بر فهم تأکید می‌ورزند. اصولاً قوام فهم را به رکن افق معنایی مفسر می‌دانند، بنابراین هر تفسیری، تفسیر به رأی است و اصولاً تفسیری بدون دخالت رأی وجود ندارد، بر این اساس، مفسر محور در فرآیند تفسیر محصور به حصار ضوابط و روش‌های خاص تفسیر نیست و امکان تنوع قرائت را تا بی‌نهایت مفروض می‌دارد ولی مؤلف محور به ضوابط تفسیر معتقد است. برای قرائت‌ها نیز محدودیّت قائل است.[4] امّا این‌که هرمنوتیک در مقام فهم دین و قرائت‌های مختلف از دین چه فرقی با پلورالیسم دارد، در اینجا باید مراد از پلورالیسم روشن شود، زیرا اگر مراد پلورالیسم معرفتی باشد در این صورت هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند زیرا بنابر پلورالیسم معرفتی انسان‌های متفاوت به شیوه‌های نسبتاً متفاوتی در شکل‌گیری و بازنگری در اعتقادات به استدلال می‌پردازند و هیچ نظام منحصر به فردی از فرآیندهای معرفتی که مردم باید استفاده کنند وجود ندارد. زیرا همه نظام‌های مختلف معرفتی به یک اندازه معتبرند و مفاهیمی نظیر موجه بودن و عقلانیت را که برای ارزیابی و سنجش بکار می‌بریم به نحو چشمگیری در فرهنگهای گوناگون، متفاوت است. بنابراین پلورالیسم معرفتی شکلی از نسبیت‌گرایی معرفت شناختی است و می‌توان هرمنوتیکی که مبتنی بر مفسر محوری می‌باشد را نمونه‌ایی از این نسبیت‌گرایی دانست.[5] اما اگر مراد از پلورالیسم، پلورالیسم دینی باشد، در مقام فهم دین و قرائت‌های مختلف از دین با هرمنوتیک تفاوت پیدا می‌کند، زیرا پلورالیسم دینی ناظر به کثرت ادیان است ولی قرائت‌های مختلف از دین به کثرت برداشت‌ها از دین واحد نظر دارد.[6]

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ خسروپناه، عبدالحسین، کلام جدید، قم، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیّه، گفتار 7 و 8.
2ـ فصلنامه قبسات، ش18، (ویژه منطق فهم دین).
3ـ فصلنامه کتاب نقد، ش5ـ6 (ویژه هرمنوتیک).
4ـ حسین زاده، محمد، مبانی معرفت دینی، قم، مؤسسه امام خمینی(ره)، 1379.
5ـ بیات، عبدالرسول، فرهنگ واژه­ها، قم، مؤسسه فرهنگ و اندیشه دینی، 1381.

پی نوشت ها:
[1]. خسروپناه، عبدالحسین، کلام جدید، قم، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه، ص103.
[2]. واعظی، احمد، هرمنوتیک دینی، قبسات، ش17، ص25.
[3]. همان، ص151.
[4]. همان، ص152.
[5]. محمدرضایی، محمد، نگاهی به پلورالیسم معرفتی، قبسات ش18، ص5ـ4.
[6]. کلام جدید، همان، ص149.