پرسش:

منظور از بازگردانندن انسان به پایین ترین مراحل که در آیه 5 سوره تین1 به آن تصریح شده چیست ؟ آیه قبل اشاره به این است که خداوند، انسان را از هر نظر موزون و شایسته آفرید، هم از نظر جسمی، و هم از نظر روحی و عقلی، زیرا هر گونه استعدادی را در وجود او قرار داده، و او را برای پیمودن قوس صعودی و رسیدن به قرب الهی آماده ساخته، و با اینکه انسان دارای جِرم صغیری است، عالَم کبیر را در او جا داده و آن قدر شایستگی ها به او بخشیده که لایق خلعت “وَ لَقَدْ کَرَّمْنا بَنِی آدَمَ”2 شده است همان انسانی که بعد از اتمام خلقتش می‏فرماید: “فَتَبارَکَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِینَ”3 “پس بزرگ و پر برکت است خدایی که بهترین خلق کنندگان است” ولی همین انسان با تمام این امتیازات و استعدادات فطری اگر از مسیر حق منحرف گردد چنان سقوط می‏کند که به” اسفل السافلین” کشیده می‏شود. لذا در آیه مورد بحث می‏فرماید:” سپس ما او را به پائین‏ترین مراحل باز گرداندیم” “ثُمَّ رَدَدْناهُ أَسْفَلَ سافِلِینَ” البته در آیه بعد مؤمنان را استثناء نموده و می‏افزاید: “مگر کسانی که ایمان آورده‏اند و اعمال صالح انجام داده‏اند که برای آنها پاداشی است قطع نشدنی” “إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَلَهُمْ أَجْرٌ غَیْرُ مَمْنُونٍ” بنابراین جمله “ثُمَّ رَدَدْناهُ أَسْفَلَ سافِلِینَ” به معنای ضعف اعتقادی و ایمانی در برخی از انسان هاست که موجب هبوط و سقوط انسان به آتش جهنم و پایین ترین مراحل آن می شود. البته بعضی جمله “ثُمَّ رَدَدْناهُ أَسْفَلَ سافِلِینَ” را به معنای ضعف و ناتوانی و کم هوشی در دوران پیری تفسیر کرده‏اند، ولی این تفسیر با استثناء آیه بعد سازگار نیست، زیرا مؤمنان هم در دوران پیری به صورت طبیعی دچار ضعف و ناتوانی جسمی می شوند و از این رویه طبیعی مستثنی نیستند بنابراین با توجه به مجموع آیات قبل و بعد همان تفسیر اول درست به نظر می‏رسد.4 1 . ” ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِینَ” ” سپس او را به پایین‏ترین مرحله بازگرداندیم”. 2 . “و به راستی ما فرزندان آدم را گرامی داشتیم” إسراء(17) آیه 70. 3 . مؤمنون(23) آیه 14. 4 . آیت الله مکارم شیرازی ، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیه ، 1374ش، ج‏27، ص 144.