چگونه می‏توان حس حقیقت جویی و کنجکاوی را در خود پرورش داد؟

چگونه می‏توان حس حقیقت جویی و کنجکاوی را در خود پرورش داد؟

حقیقت جویی و کنجکاوی یکی از گرایش‏های فطری انسان است. (چهار گرایش دیگر عبارتند از: گرایش به خیر و اخلاق، ابداع و خلاقیت، عشق و پرستش و زیبا دوستی. برای آگاهی بیشتر رجوع کنید به: مرتضی مطهری، فطرت، نشر صدرا، تهران: 1369، ص 74 به بعد.) نشانه وجود آن نیز این همه‏ علوم و فنون و صنایع بدیعه است که انسان در طول تاریخ حیات خود به آنها دست یازیده و پرورش شان داده است. اصولاً خاصیت علم این است که به این گرایش انسان پاسخ می‏دهد و آن را اقناع می‏سازد. اما برای رشد این حس راه‏های فراوانی وجود دارد. از آیات و روایات برمی‏آید که خاصیت دانش دوستی را خداوند به انسان القا کرده است: ” وَ عَلَّمَ ءَادَمَ الْأَسمَْاءَ کلَُّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلیَ الْمَلَئکَهِ فَقَالَ أَنبُِونیِ بِأَسْمَاءِ…؛ سپس علم اسماء [علم اسرار آفرینش و نامگذاری موجودات‏] را همگی به آدم آموخت. بعد آنها را به فرشتگان عرضه داشت.”1 خداوند تمامی اسماء را به آدم آموخت. امام سجاد علیه‏السلام در دعای ابی‏حمزه می‏فرمایند: “…و أنا الجاهل الذی علمته؛ و من آن جاهلی هستم که تو علمش آموختی و تعلیمش دادی”. پس حال که واضح گشت منبع تعلیم علم، پروردگار است، می‏توان گفت که اولین راه پرورش حس حقیقت جویی، درخواست علم از این منبع است و خداوند به پیامبرش فرمود: ” قُلْ رَبِّ زِدْنی‏ عِلْما؛ بگو خدایا! علم‏ مرا زیاده گردان”!2 دقت و تدبر در محیط پیرامون: قرآن به این معنا بسیار پرداخته است و تقریباً در تمامی مواردی که ریشه “نظر “به کار رفته، این معنا مورد نظر بوده است. به عنوان یک قاعده کلی باید دانست که کلمات دارای یک معنای عام و یک معنای خاص هستند، مثلاً میان کلمات دیدن، نگاه کردن، نظر کردن، تماشا کردن و… تفاوت وجود دارد. در تمامی این کلمات مفهوم عام دیدن وجود دارد، ولی در کلمه نظر کردن و نگاه کردن قصد و توجه و دقت نیز وجود دارد. وقتی قرآن می‏فرماید: ” أَ فَلَا یَنظُرُونَ إِلیَ الْابِلِ کَیْفَ خُلِقَتْ وَ إِلیَ السَّمَاءِ کَیْفَ رُفِعَت؛ آیا آنان به شتر نمی‏نگرند که چگونه آفریده شده است؟! و به آسمان نگاه نمی‏کنند که چگونه برافراشته شده؟!”3 منظور دیدن معمول نیست، بلکه‏ دیدن با تدبر و تعمق است. این خیلی مهم است. هزاران سال بود مردم افتادن سیب از درخت را می‏دیدند و به آن توجهی نداشتند، در میان این همه آدم فقط نیوتن بود که به آن نظر کرد و گفت: چرا باید سیب از درخت به زمین بیفتد و به سمت بالا نرود. همین دقت و توجه سبب کشف نیروی جاذبه شد. غیر از این‏ها در قرآن کریم فراوان به تدبر، تفکر و اندیشیدن توصیه و تأکید شده است. همان گونه که اندام جسمانی انسان به وسیله غذا و ورزش قابل پرورش است، قوای فکری نیز قابل رشد هستند. از راه سئوال کردن و دقت در علل موجود در عالم که تا کنون برایتان عادی و جزء “این گونه باید باشد” بود، می‏توانید به پرورش فکر و حس کنجکاوی بپردازید. یافتن پاسخ هر سئوالی نیازمند مطالعه، تحقیق، تفکر و اندیشه است. با این روش پس از مدتی ملاحظه خواهید کرد که توانایی پرسیدن و فرهنگ سئوال کردن در شما ایجاد شده و حس حقیقت جویی و کنجکاوی در شما کاملاً به صورت فعال در آمده است. گزیده مطالب (1) گرایش به حقیقت جویی و کنجکاوی جزء گرایش‏های فطری انسان است. (2) این حس و گرایش را که نتیجه آن آگاهی و علم است، خداوند به انسان عطا کرده است. (3) آگاهی و علم را باید از خداوند درخواست نمود. (4) از راه‏های زیر می‏توان حس حقیقت جویی را در خود پرورش داد: الف) با تفکر نگریستن در امور عالم ب) تدبر و تفکر کردن ج) ایجاد پرسش درباره مجهولات‏ د) جستجو برای یافتن پاسخ از راه مطالعه، پرسش از عالمان، تحقیق و… ه) استقلال رأی داشتن و تقویت روحیه تحقیق به جای تقلید و:) طرح سئوال و چرایی در هر مسئله و استفاده از شیوه بحث و مناظره و نقد مطالب ز:) پرهیز از موانع حقیقت جویی ،مانند تعصب، سطحی نگری، سنت گرایی، پیروی از هوای نفسانی و لذت‏ها و شهوات و سرگرم شدن به امور کم ارزش یا بی ارزش و یا حتی مضرّ، تنبلی و کسالت و… 1. سوره بقره (2)، آیه 31. 2. سوره طه، (20) آیه 14. 3. سوره غایشه (88) آیه 18.