اگر خدا واقعا و فقط ماده اولیه را آفریده باشد و بقیه موجودات را خدا نیافریده باشد(بر فرض محال) آیا برهان وجوب و امکان باز هم معتبر است و در رد تسلسل علل در این صورت باز می توان گفت که اگر سلسله ادامه پیدا می کرد هیچ موجودی تحقق پیدا نمی کرد؟

اگر خدا واقعا و فقط ماده اولیه را آفریده باشد و بقیه موجودات را خدا نیافریده باشد(بر فرض محال) آیا برهان وجوب و امکان باز هم معتبر است و در رد تسلسل علل در این صورت باز می توان گفت که اگر سلسله ادامه پیدا می کرد هیچ موجودی تحقق پیدا نمی کرد؟

پرسش چندان روشن نیست ،اگر منظور این است که خداوند ماده اولیه را آفریده، سایر موجودات از ماده اولیه شکل گرفته است، معنا ندارد که بگوییم سایر موجودات را خدا نیافریده، زیرا علت علت، همان علت معلول است. همه موجودات به نوعی معلول خداوند محسوب می شوند. معنا ندارد که خداوند را تنها علت ماده اول بدانیم. اصولا اگر همه موجودات را شکل گرفته از ماده اول بدانیم، علیت و ایجاد در خصوص ماده اول بی معناست، زیرا ماده تنها علت مادی یک شیء است و نمی تواند علت کامل او محسوب گردد ، همان طور که نمی توان چوب را علت ایجاد صندلی دانست ؛ تحقق یک موجود متوقف بر آن است که همه علت های چهارگانه او موجود باشند. اگر بگوییم که خدا یک موجود را خلق نکرده و تنها علت مادی او را که ماده اولیه باشد، ایجاد کرده، پس علت فاعلی و غایی و صوری این موجود از کجا آمده اند ؟ یا باید بگوییم خارج از محدوده خداوند و مخلوقات او که معنا ندارد یا باید بگویید آن ها هم به نوعی از ماده اولیه به وجود آمده اند ، در نتیجه همه علت های تحقق موجود مورد نظر ناشی از ماده اولند که آن هم مخلوق خداست ، پس معنا ندارد که بگوییم خداوند این موجود را خلق نکرده است. در هر حال برهان امکان و وجوب ارتباطی با شکل خلقت ندارد ، تنها باید دید که موجود مورد نظر واجب است یا ممکن. وقتی امکانی بودن آن ثابت شد ، نمی تواند وجودش در نهایت به موجودی همچون خودش ختم شود. باید در نهایت به علت تامه ای منتهی گردد که واجب باشد