دیگر نمی‌توانم مثل گذشته خدا را درک کنم، نماز بخوانم و از نماز لذت ببرم! نمازی که از روی بی‌میلی و اجباری باشد، لذت ندارد. چه کار کنم مثل گذشته خدا را درک کنم و نمازهایم را از روی شور و شوق بخوانم؟

دیگر نمی‌توانم مثل گذشته خدا را درک کنم، نماز بخوانم و از نماز لذت ببرم! نمازی که از روی بی‌میلی و اجباری باشد، لذت ندارد. چه کار کنم مثل گذشته خدا را درک کنم و نمازهایم را از روی شور و شوق بخوانم؟

خدا باوری و پرستش او مراتبی دارد. گاهی انسان آن قدر احساس نزدیکی و صمیمیت می‌کند که انگار خدا را می‌بیند و پاسخ حرف‌ها و درد دل‌ها و استجابت دعاهایش را می‌شنود. وقتی نماز و قنوت می‌خواند، احساس معنوی و لذت روحی ویژه‌ای را حس می‌کند. دوران کودکی و نوجوانی خیلی‌ها این گونه است، چون پاک‌دلی، خلوص نیت، راستگویی، حق‌خواهی و عدالت طلبی، دل و درون و روحش را پر کرده است، ولی متأسفانه این وضعیت ادامه پیدا نمی‌کند. خطرهایی این حال خوش را تهدید می‌کنند. مهم‌ترین آن، این است که به آن احساسات پاک و آن معنویت ویژه، از شناخت و معرفت عمیق سرچشمه نگرفته، از “یقین” برخاسته نیست، بلکه از فطرت و سرشت ذاتی و شناخت سطحی و احساسی برخاسته است. از این رو با افزایش سن و آشنا شدن با برخی مسایل، و مواجه شدن با بعضی شبهات و پرسش‌ها یا مشکلات، زود رنجیده خاطر می‌شود و به “شک و تردید” می‌افتد و اسیر وسوسه شیطان می‌گردد. راه نجات گفته‌اند: شک گذرگاه خوبی است، ولی توقفگاه خوبی نیست،‌ از این رو باید از “پل شک” عبور کرد و خود را به ساحل یقین رساند. ضروری‌ترین و فوری‌ترین سرمایه برای ادامه زندگی و رسیدن به آرامش روحی و روانی و نزدیک شدن به خداوند، کسب معرفت و شناخت و رسیدن به قله یقین است. اگر گوهر یقین داشته باشی، پرشتاب حرکت می‌کنی و مصمم‌تر گام برمی داری و حرف این و آن و بروز مشکل ومانع، تو را در پیمودن راه، سست نمی‌کند. بی‌جهت نیست که گاهی نه شوری در سر است، نه اراده‌ای برای تصمیم. لابه‌لای باور و ایمان‌مان لنگ است. دومین راهکار، انجام اعمال نیک و اطاعت از دستورهای الهی و پرهیز از محرّمات است. معرفت و یقین اگر با “تحمل و تسلیم” شدن در برابر دستورهای خداوند همراه باشد و مُهر “اخلاص” بر آن زده شود، امید نجات و رهایی وجود دارد. اگر برای پنجره‌های دل، حفاظ نصب کردیم و آن را از شرارت هواپرستی حفظ کردیم، نجات می‌یابیم،‌نیز اگر از گناه دور نگه داشتیم و در برابر هر چه که خدا فرمان داده، تسلیم فرود آوردیم، یا گاهی با او خلوت کردیم و با خواندن دعا و زمزمه با او انس و الفتی داشتیم. در این صورت به خدا نزدیک خواهیم شد و از راز و نیاز و نماز و دعا لذت می‌بریم. گناهان باعث کدورت و سیاهی دل می‌شود و دل را از انس و لذت سخن گفتن با خدا باز می‌دارد. در پایان عوامل کسب لذت در عبادات را ذکر می‌کنیم. الف) قبل از عبادت انسان خود را مستعد و مهیا سازد؛ یعنی، قدری به خود تلقین کند من در صدد نیایش و نماز هستم و سعی کند افکار متفرق را از ذهنش دور کند. ب) حتی الامکان در بهترین وقت عبادت کند؛ مثلاً، با کسالت – خستگی و خواب آلودگی – وارد نماز نشود. ” لا تَقْرَبُوا الصَّلاهَ وَ أَنْتُمْ سُکاری1.‏” ج) در محیط پر سر و صدا و آشوب به مناجات نایستد، بلکه محیط آرام و با فراغتی را انتخاب کند. د) در حین زیارت مصمّم بر مراقبت باشد و اگر احیاناً افکار دیگری به او هجوم آورد، همین که متوجه شد، سعی کند خود را از دام آن افکار برهاند. یکی از عواملی که باعث صفای دل و زدون حالت قساوت می‏شود همین دعاها و نیایش‏ها و نمازهای سازنده است. البته اگر با شرائط ویژه‏اش ادا گردد. 1ـ یعنی در وقت نشاط، 2ـ با توجه کامل به خدا، 3ـ در محیطی با فراغت و دور از سر و صدا و جنجال،4ـ گریه از خوف خدا و اهوال قیامت عامل دیگری است که در صفای دل مؤثر است، 5- نشست و برخاست با علماء و شخصیت‏های بر جسته و وزینی که خود مظهر صفا و تقوا هستند. همچنین تلاوت قرآن با توجه به آیات الهی نیز مؤثر است، 6- و نیز عامل دیگر طلب صفای دل از خداست. در این زمینه بسیار به جا است که شما نیز با امام سجاد(ع) هم نواگشته و مناجات شاکین را بخوانید (مفاتیح الجنان، مناجات خمسه عشر). انسان حالات گوناگونی دارد. در نهج‏البلاغه از امیرالمؤمنین(ع) نقل شده: “ان للقلوب شهوه واقبالا و ادبارا” بنابراین قلب انسان گاه اقبال به خدا و معنویات دارد و گاه پشت می‏کند. در این رابطه فرموده‏اند: در هنگام اقبال دل به مستحبات و مندوبات بپردازید و در صورت ادبار به واجبات اکتفا کنید. البته هر قدر انسان مجاهده نفس بیشتری کند و با خدا و قرآن و اهل‏بیت(ع) انس بیشتری گرفته و دل از هواهای نفسانی تخلیه کند به تدریج اقبالش بیشتر شده و به صورت ملکه راسخه در می‏آید. آن گاه است که در همه حالات به یاد خدا و متوجه اوست و هیچ چیز نمی‏تواند او را از محبوب حقیقی باز دارد. این همان حالتی است که از آن تعبیر به “نماز دائم” شده است: خوشا آنان که الله یارشان بی حمد و قل هوالله کارشان بی خوشا آنان که دایم در نمازند بهشت جاودان ماوایشان بی برای لذت بردن از نماز و انس با آن راهکارهای زیرا را دقیق عمل کنید: 1. باور کردن اهمیت نماز: باید یک مطالعه‏ی مستمری را درباره‏ی اهمیت نماز پیش بگیرید و کتاب‏های مختلفی را که در این باره نگاشته شده پیوسته مطالعه کنید تا با تکرار این مطالعه به اهمیت نماز برسید و از اعتقاد صرف به باور و ایمان دست یابید. لذا کتب زیر سفارش می‏شود: الف. “اسرار الصلوه” اثر میرزا جواد ملکی تبریزی. ب. “پرواز در ملکوت یا اسرار الصلوه”، اثر امام خمینی(ره). البته اگر شروع مطالعات با کتاب‏های آقای محسن قرائتی در باب نماز باشد بهتر است. 2. باور کردن عتاب تارک نماز: وعید و عذاب‏های الهی درباره‏ی تارک نماز همیشه باید مدّ نظر باشد تا انسان به خود بباوراند که چنین عذاب‏هایی واقعا وجود دارد کتاب‏هایی مثل “گناهان کبیره” اثر شهید دستغیب در این باره مفید است. 3. تفکر در مرگ روزی نیم ساعت، در زود گذشتن دوران زندگی خود، خاطرات تلخ و شیرین و خلاصه انتهای عمر و ورود به عالم قبر و قیامت و رسیدن عذاب‏های الهی و سرافکندگی و روسیاهی و… این فکر باید در مکانی خلوت باشد تا دل شما متأثر گرددو تا تحریک برای نماز و هر توشه اخروی گردید. اگر این تفکر اثر خود را بخشید هفته‏ای نیم ساعت کفایت می‏کند. 4. گزیدن دوستانِ نماز دوست و گریز از دشمنان بی‏نماز به ظاهر دوست: اثر همنشین بر کسی پوشیده نیست. 5. پرهیز از گناه: گناه دل انسان را سیاه می‏کند و او را نسبت به اعمال عبادی کم رغبت و گاهی بی رغبت می‏کند. 6. انس با محیط‏های معنوی: مساجد و کلاً محافل نشاط بخش معنوی، دل را به سمت عبادت و نماز می‏کشاند. حتی شنیدن ودیدن مثل دعای ندبه و کمیل به وسیله‏ی صدا و سیما مفید و روح بخش هستند. 7. استقامت و پافشاری عملی بر نماز در محیط‏ های ملامت‏گر نماز: نماز را به هیچ قیمتی ترک نکنید هر چند در محیط و موقعیتی قرار گیرید که دیگران شما را سرزنش کنند. 8. پرهیز از نمازهای طولانی تحمیلی: نماز واجب را خلاصه بخوانید. فقط هر وقت قلب شما به طولانی کردن نماز اقبال و تمایل نشان داد به همان اندازه نماز را طولانی کنید. 9. انجام مستحبات نشاط‏ آور: در بین مستحبات چه نماز، چه ذکر چه دعا آن را که بیش از همه به شما حال خوش و لذّت روحی می‏بخشد، انتخاب کرده و بیشتر انجام دهید. 10. دعا و توسل: رغبت به نماز را هم با دعا و توسل به ائمه معصومین(ع) از خداوند تعالی بخواهید. 11. عزم جزم: تصمیم جدی بگیرید که هیچ گاه نماز را ترک نکنید و اگر احیاناً به خاطر عذر شرعی مثل فراموشی ترک شد حتماً قضای آن را به جا آورید. 12. مطالعه احوال علما: شرح حال بزرگان را دانستن و مطالعه کردن بسیار مفید است. برای آگاهی بیشتر رجوع کنید به کتابهای: گلشن ابرار، جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم مفاخر اسلام، آقای علی دوانی 1. نساء(4)، آیه43.