کسب اخلاص در تحصیل

پرسشگر گرامی ،
پاسخ مختصر
آنچه که در زندگی انسان ( تحصیل ، کسب در آمد و… ) مهم است و پاداش کار بر اساس آن به انسان داده می شود نیت انجام کار است ، چنانکه پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم فرمد: «انما الاعمال بالنیات » ( شیخ طوسی ، تهذیب، ج1، ص83 /باب صفه الوضوء و… ) و توصیه شده که در نیت هم اخلاص ( به معنای پاک کردن نیّت از غیر خدا و انجام دادن عمل تنها برای خدا) داشته باشید .
جواب تفصیلی
الف ) مفهوم نیت
«نیت» در لغت به معنای «قصد»، «اراده»، «عزم» و «اندیشه» به کار رفته[ فرهنگ لغت دهخدا، ذیل واژه نیت.] و در اصطلاح نیز به معنای قصد و اراده‌ای است که انسان را به چیزی وادار کند.
بر اساس روایات، ارزش هر کار با توجه به «نیت» آن تعیین می‌شود. متون روایی، نیت را اصل و شالوده کارها و اعمال را ثمره آن معرفی کرده‌ و مسلمانان را به داشتن نیت پاک و مخلصانه، توصیه نموده است .
ب ) اخلاص در نیت
آنچه که در نیت مهم است ، اخلاص ( به معنای پاک کردن نیّت از غیر خدا و انجام دادن عمل تنها برای خداست. ) است ،
برای رسیدن به اخلاص در نیت لازم است که تمام کارها و اهداف متوسط ( تحصیل برای کسب در آمد ) در راستای هدف عالی و نهایی (رضایت و نزدیکی به خداوند متعال ) قرار بگیرد تا انسان به خدا نزدیک شود و به کمال برسد.
بنابراین هرکدام از کارهای انسان اثر خاص خود را دارد آنجا که انسان کاری را به نیت و هدف رضای خدا انجام می دهد پاداش اُخروی و دنیوی و نزدیکی و تقرب به معبود هستی رابه دنبال دارد ، اما آنجا که کاری را به نیت و هدف رضایت دل خود انجام می دهد ، تقرب و نزدیکی را به دنبال ندارد ، اما پاداش دنیوی را که همان کسب در آمد است را در پی دارد .
از این رو چه بهتر است که انسان مقدمات کسب در آمد (تحصیل ) خود را به نیت رضایت خداوند متعال انجام دهد ، چنانچه یکی از آداب تحصیل علم ، تصفیه وپالایش دل ازآلودگیها و عدم وابستگی به امورمادی است که اگر طالب علم چنین کاری کند ، روزی و در آمد او به دنبال تحصیل علم است ، چنان که در این زمینه پیامبر گرامی اسلام (ص) می فرماید: «خداوند متعال گذشته از ضمانتی که برای رزق عموم مردم نموده است، به طور ویژه تامین رزق طالبان علم را برعهده گرفته است.»(شهید ثانی، منیه المرید،قم، مکتب الأعلام الاسلامی، ص 160)
شهید ثانی(ره) پس از ذکر این روایت و در توضیح آن بیان می دارد که « غیرطالب علم برای به دست آوردن روزی خود، نیازمند سعی و تلاش است، اما دانشجو بدون آنکه مکلف به سعی و تلاش برای تحصیل رزق خود باشد، به صرف طالب و جوینده علم بودن، خداوند روزی او را خواهد رسانید، البته به شرط نیت صحیح و اراده خالص او.
ب ) تحصیل اخلاص
رسیدن به اخلاص هنگامی محقق می شود که نیت ها و مقاصد و اهداف متوسط همگی در راستای هدف نهایی که قرب الهی است قرار گیرند و انسان در تمام زندگی خود هدفی جز نزدیک شدن به کمالات الهی نداشته باشد.
نه اینکه هیچ هدفی نداشته باشد، بلکه تمام اهداف اش فانی در هدف نهایی و قرب الهی شود. اهداف متوسط اگر در راستای هدف نهایی باشد، توحیدی، خالص، خوب و سازنده اند و در غیر این صورت، خود آنها جانشین هدف نهایی می شوند و تبدیل به شرک می گردند و در نتیجه فساد آور خواهند بود.
در جای خود اثبات شده است که ریشه تمام مفاسد در زندگی انسان معلول شرک است و ریشه تمام خوبی ها در توحید می باشد.
در حقیقت کسب اخلاص در نیت و عمل، از دشوارترین گردنه های راه ایمان است.کوتاهترین راه عقلى براى رسیدن به اخلاص تقویت توحید در دل خود مى باشد.
* کوتاهترین راه توحید افعالى
توحید افعالى مى باشد یعنى، انسان باور کند که فاعل و مؤثرى در عالم جز خداوند نیست لا مؤثر فى الوجود الا اللَّه. اگر براى ما روشن شود که هیچ کس به غیر از خدا منشأ اثرى نیست و بفهمیم که رزق، عطا، منع، غنا، فقر، مرض، سلامتى، ذلت، عزت، زندگى، مردن و. همه در دست خداوند است و هر آنچه در جهان هست مقهور امر حاکم بى شریک مى باشد، دیگر دل به دیگران نمى بندیم و خودنمایى در مقابل دیگران برایمان لذتى نخواهد داشت. زیرا ریشه «ریا» یا طمع در مال و منافع دیگر انسان ها است، و یا محبت و دوست داشتن مدح و ستایش انسان ها، و یا خوش نداشتن و کراهت از مذمت و ملامت مردم است. اگر ریاکار این سه مشکل را حل نماید، دیگر دلیلى براى خودنمایى در مقابل انسان ها وجود نخواهد داشت. انسان عاقل رغبت به کارى که براى او نفعى ندارد پیدا نمى کند و به امرى که به حال وى ضرر رساند بى میل مى باشد. ریا همان ضرر و نبود نفع است زیرا دل بستن به تعریف یا دل گیر شدن از نکوهش مردم نفعى به حال انسان ندارد بلکه ریا موجب بطلان عبادت و مضرّ مى باشد. علاوه این که نظر مردم به اندک چیزى متغیر مى شود. رضا و خشنودى آدمیان زودگذر و ناپایدار است و شخص ریاکار مضطرب، دل نگران، متزلزل و مشوش است. در مقابل، اخلاص و چشم نداشتن به مخلوقات، اطمینان و آرامش دل را افزون مى کند.
براى رسیدن به اخلاص و درک توحید افعالى، راه هاى زیر توصیه مى شود:
1 . مطالعه و تفکر راجع به یگانگى مطلق خداوند.
2 . توجه به عجز و ناتوانى مخلوقات.
3 . تلقین این مطلب که مؤثرى در جهان غیر از خداوند نیست.
4 . تفویض و توکل به خداوند در کارها و تمرین در جهت تقویت آن.
5 . توجه به بی اعتباری و آفات امور دنیوی از قبیل مال و جاه و بیرون نمودن محبت دنیا و متعلقات آن از دل.
6 . مبارزه با حبّ نفس (زیرا ما خود را دوست داریم و همیشه مى خواهیم خواسته هایمان برآورده شود و مورد تکریم و ستایش دیگران واقع شویم).
7 . توجه به اینکه ریا عمل و عبادت انسان را بی اثر می نماید و بلکه اثر سوء پدید می آورد و صفت زشت نفاق را در دل مى پرورد.
د ) توصیه های علماى علم اخلاق
علماى علم اخلاق در این زمینه ها توصیه هایى نموده اند:
1 – تقویت مبانى توحیدى در ابعاد مختلف و درک این حقیقت که مؤثر اصلى تنها خداست و مبدء و مرجع اوست و همه فقیر درگاه اویند و او غنى بالذات است. یا أَیُّهَا اَلنَّاسُ أَنْتُمُ اَلْفُقَراءُ إِلَى اَللَّهِ وَ اَللَّهُ هُوَ اَلْغَنِیُ
2- قطع طمع از مردم و توجه به فقر و نیازمندى همه آنان به درگاه خداوند.
3- پناه بردن به خداوند از شر شیطان و نفس اماره.
4- اخفاى عمل در حد ممکن به خصوص در مستحبات. لازم به ذکر است واجبات بهتر است به صورت علنى انجام گردد، زیرا این کار خود موجب تزویج عمل خیر است.
5- تلاوت قرآن و توجه به معانى آن به خصوص آیات توحیدى.
6- توجه دائمى به الگوهاى اخلاص و سعى در تشابه آنها. این کار با مطالعه زندگى اولیاى الهى میسر است.
براى آگاهى بیشتر ر. ک:
1- آسمان معرفت حسن زاده آملى 2- نشان از بى نشان هامقدادى3- فضیلت هاى فراموش شده تربتى4- مجموعه دیدار با ابرار5- اربعین حدیث (حدیث 2) امام خمینى (ره6- نقطه هاى آغاز در اخلاق عملى آقاى کنى، ص 427 و 4267- «عجب و ریا» سید احمد فهرى.

ممکن است این مطالب هم برای شما مفید باشد: